Հինգշաբթի, 16 Նոյեմբերի 2023 12:22

Արմինֆո. Իմփաքթ հաբերի (սոցիալական նորարարության, ձեռներեցության և գործընկերության կենտրոններ) միջազգային ցանցը սկսեց ակտիվորեն զարգանալ աշխարհում 2009 թվականից: Հայաստանում նման կենտրոնի բացումը տեղի է ունեցել 2016 թվականին՝ արևմտաեվրոպական շատ երկրներում դրանց ստեղծմանը զուգընթաց: Այսօրվա դրությամբ աշխարհում կա մոտ 110 Իմփաքթ հաբ: Հայաստանում առայժմ գործում է 3 - ը՝ Երևանում, Սյունիքի և Շիրակի մարզերում։ Վերջիններս նպատակ ունեն նպաստել սոցիալական նորարարությունների զարգացմանը, որոնք ուղղված են հասարակության խնդիրների լուծմանը, ինչպես նաև սոցիալական ուղղվածության էկո-ստարտափ համակարգի զարգացմանը: Երևանում Իմփաքթ Հաբ ղեկավար Գևորգ Պողոսյանը ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ զրույցում նշել է, որ կենտրոնը միավորում է մարդկանց, ովքեր, առաջին, հերթին ցանկանում են սոցիալական խնդիրները լուծել բիզնես լուծումների միջոցով:

 

Այսօրվա դրությամբ Երեւանի Իմփաքթ Հաբն ունի շուրջ 160 անդամ, որոնք վճարում են անդամավճարներ, ինչպես նաև՝ գյուղատնտեսության, ստեղծարար արդյունաբերության ոլորտներում նորարարական գաղափարների զարգացմանը, ինչպես նաև սոցիալապես խոցելի խմբերին աջակցելուն ուղղված ծրագրերի 80-90 մասնակից:

 

"Երբ մենք նոր էինք բացել Իմփաքթ Հաբը Հայաստանում, այստեղ պատկերացում չկար, թե ինչ է սոցիալական ձեռներեցությունը, ինչ է նշանակում coworking space եւ այլն: Այդ շրջանում այդ մասին նոր սկսել էին խոսել", - նշել է Պողոսյանը: Նա պատմել է, որ Հայաստանում սոցիալական ձեռներեցության հայեցակարգը մշակվել է դեռևս 2017 թվականին և բազմիցս քննարկվել է տարբեր մակարդակներում, այդ թվում ՝ ԱԺ մշտական հանձնաժողովների նիստում, և նույնիսկ ընդգրկվել է կառավարության նիստի օրակարգում: Սակայն պետական մակարդակով ոչ ոք չի շտապում ընդունել այն։ Այսինքն, այսօր մեր երկրում սոցիալական ձեռներեցությունը զարգանում է առանց պետական աջակցության և կարգավորման ։

 

Իմփաքթ Հաբը՝ որպես աճի հարթակ

 

ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ զրույցում Երևանի Իմփաքթ Հաբի ղեկավարը նշել է, որ կենտրոնն իրականացնում է տարբեր մակարդակի ինկուբացիոն ծրագրեր ' ներգրավելով լավագույն փորձագետների, մենթորների: Ստարտափների կողմից սոցիալական ուղղվածության գաղափարներով նախապես ներկայացված հայտերից տարեկան ընտրվում է 10-12 նախագիծ։ Դրանից հետո վերջիններս մեկ տարվա ընթացքում մասնակցում են վարժանքների, յուրաքանչյուրի համար նշանակվում են մենթորներ, որոնք օգնում են ճիշտ աշխատել գաղափարների վրա, անցկացնում են քոուչ-սեսիաներ, օգնում հմտությունների և գիտելիքների զարգացմանը, նպաստում մոտիվացման և ինքնագնահատականի բարձրացմանը: "Եվ մեզ հաջողվել է ստեղծել այնպիսի միջավայր, որտեղ ստարտափները, նույնիսկ, եթե առաջին անգամ նրանք ձախողվել են, կարող են կրկին ու կրկին փորձել", - ընդգծել է նա:

 

Բացի այդ, Իմփաքթ Հաբը ստարտափներին թույլ է տալիս իրենց մասին հայտարարել միջազգային շուկայում։ Մասնավորապես, սկսնակ սոցիալական ձեռներեցների համար անցկացվում է Social Impact Award մրցույթ, որին մասնակցելու համար ստարտափներին օգնում են մենթորները։ Լավագույն գաղափարները ստանում են ոչ մեծ դրամաշնորհային աջակցություն նախագծի իրագործման համար, որն այս տարի ցուցաբերվել է Արարատբանկի կողմից: Բանկը այն քչերից է, որ տեսնում է Հայաստանում սոցիալական ձեռներեցության զարգացման անհրաժեշտություն:

 

Բացի այդ, ստարտափները հնարավորություն են ստանում այլ երկրների Social Impact Award հաղթողների հետ միասին մասնակցել գագաթնաժողովին և վարժանքների արտերկրում՝ միջազգային փորձագտեների մասնակցությամբ։

 

Իմփաքթ Հաբն իրականացնում է նաեւ աքսելերացիոն ծրագիր, բայց արդեն նրանց համար, ովքեր աշխատել են, ունեն կայուն եկամուտ, բայց ցանկանում են աճել և ընդլայնվել: Աքսելերացիոն փուլը օգնում է ձեռներեցներին ամրացնել թույլ կողմերը, ինչից հետո դիմել կենտրոնի կողմից ստեղծված ներդրումային հիմնադրամիին' «ՎԻԱ Ֆոնդ»՝ սոցիալական ձեռնարկատիրության ֆինանսավորման համար: Նա նշել է, որ հիմնադրամը ստեղծվել է ԵՄ աջակցությամբ՝ 300 հազար եվրո կապիտալով։ Ներգրավելով ևս մի քանի ներդրողների՝ հաջողվել է հասնել 450 հազար եվրո ծավալի։

 

Դրան զուգընթաց կենտրոնն իրականացնում է փակ ցիկլի (ցիկլային տնտեսության) տնտեսության զարգացման ծրագիր: Այդ առնչությամբ, ինչպես նշել է Պողոսյանը, Երեւանում հենվում են Եվրոպայի, հիմնականում, Ամստերդամի առաջատար փորձի վրա։ Նա պատմել է, որ այս փուլում Երեւանի Իմփաքթ Հաբի մասնագետները հավաստագրում են անցնում Նիդերլանդներում, որպեսզի դառնան որակյալ մարզիչներ փոքր բիզնեսի համար՝ փակ ցիկլի տնտեսության անցման համատեքստում: "Դա դրականորեն կանդրադառնա ոչ միայն շրջակա միջավայրի, այլև նրանց բիզնեսի աճի վրա", - նշել է նա:

 

Հայկական շուկայում ստարտափները դանդաղ են աճում. առասպել թե ճշմարտություն

 

Միջազգային վիճակագրության համաձայն, ինկուբացիոն նախագծերի ընդամենը մոտ 20%-ն է հաջողության հասնում։ Իսկ Հայաստանում այդ ցուցանիշը փոքր-ինչ ավելի բարձր է. միջին հաշվով հաջողակ են լինում ստարտափների 30-40% - ը։ "Այդ պատճառով դժվար է ասել, թե որքանով է արդարացի այդ արտահայտությունը, որ Հայաստանում ստարտափները դանդաղ են աճում", - նշել է Պողոսյանը:

 

Սակայն, մյուս կողմից, հայկական ստարտափներն աշխատում են մեծամասամբ տեղական լուծումների վրա: Վախենում են մեծ հավակնոտ ծրագրերից, ինչը, որոշակի իմաստով, նաև բարդություններ է ստեղծում։ Կենտրոնի ղեկավարի կարծիքով, սա նոր խնդիր չէ, վերջին տասնամյակներին, կարծես, ստեղծվել է

համոզմունք, որ պետք է առաջ գնալ փոքր քայլերով: Մինչդեռ, միջազգային ստրատափ-էկոհամակարգը պնդում է, որ կարելի է սկսել գլոբալ գաղափարներից և նույնպես հասնել հաջողության։ "Եվ այսօր Հայաստանի այն ստարտափները, որոնք միջազգային հաջողություն են ունեցել, պարզապես, չեն վախեցել",

- ասել է Պողոսյանը։

 

Ինչ են ուզում Հայաստանում վենչուրային ներդրողները, և ինչ են տալիս ստարտափները

 

Անշուշտ, մեր ստարտափների էկոհամակարգը չի կարող մրցակցել ամերիկյանի կամ եվրոպականի հետ։ Արևմտյան էկոհամակարգի ստարտափների առջև կանգնած են բազմաթիվ ներդրողներ, միջազգային ընկերություններ, այսինքն, խոսքը մի քանի հարյուր միլիոն դոլարի մասին է, մինչդեռ, Հայաստանում մի քանի հազարի հաշիվ է։

 

Եվ այստեղ պետք է հասկանալ, որ Հայաստանի վենչուրային հիմնադրամները, ներդրողները, որոնք ստեղծվում են միջազգային մոդելների հիման վրա, Իմփաքթ Հաբի ղեկավարի ասելով, չեն գտնում իրենց մակարդակին համապատասխանող ստարտափներ: «Արդյունքում՝ մենք տեսնում ենք, որ մեկ վենչուրային հիմնադրամը Հայաստանում ներդրել է ընդամենը 1 կամ 2 բիզնեսում։ Ուստի, ես կարծում եմ, որ Հայաստանի վենչուրային հիմնադրամները պետք է ստեղծվեն մեր շուկայի մակարդակով, որպեսզի այն ստարտափները, որոնք գործում են մեր իրականության մեջ, կարողանան օգտվել էկոհամակարգից եւ քիչ - քիչ աճեն", - նշել է Պողոսյանը։ Այս առումով նա ընդգծել է, որ երբեմն Հայաստանի վենչուրային հիմնադրամների նվազագույն թիքեթը կազմում է 500 հազար եվրոյից մինչեւ 1 մլն եվրո, իսկ մեր երկրում դժվար է գտնել այդ ծավալներին համապատասխանող նախագիծ:

 

Իմփաքթ Հաբի ներկայացուցիչն այդ առնչությամբ նշել է, որ այս խնդրի լուծման համար անհրաժեշտ է աշխատել ինչպես ստատապների հետ՝ օգնել նրանց ավելի լայն մտածել գաղափարների համատեքստում, այնպես էլ վենչուրային հիմնադրամների հետ՝ ակնկալիքների վերանայման առումով։

 

Վստահության բացակայությունը՝ որպես աճի զսպման գործոն

 

Բացի այդ, արդյունավետ աշխատանքի համար խիստ անհրաժեշտ է, որ խոշոր բիզնեսները սկսեն համագործակցել ստարտափների հետ։ Պողոսյանը պատմել է, որ Իմփաքթ Հաբը փորձում է բիզնեսը մոտեցնել ստարտափներին՝ նրանց կորպորատիվ սոցիալական պատասխանատվության ծրագրերի շրջանակներում։

 

«Մենք բիզնեսին ասում ենք, որ դուք 15-20 մլն դրամ եք ծախսում սոցիալական խնդիրների լուծման համար, բայց կարող եք պատմել առկա խնդրի մասին և այդ միջոցներն ուղղել ստարտափին, որը կկարողանա համապատասխան լուծում ներկայացնել: Մի կողմից՝ խնդիրը կլուծվի, իսկ մյուս կողմից ՝ դա հիանալի մոտիվացում է ստարտափների աշխատելու, նորարար լինելու, աճելու համար", - նշել է նա։

 

Պողոսյանը նշել է, որ երկրում 130-ից ավելի խոշոր գործարար կառույց կա, եւ եթե նրանցից յուրաքանչյուրը խնդիր դներ ստարտափների առջեւ կոնկրետ խնդիր լուծելու համար, նախ, առնվազն 2-3 ստրատափ կներգրավվի դրա լուծման աշխատանքներում, իսկ դա արդեն մոտ 450 ստրատափ է, մոտ 50 լավ լուծում եւ 10-15 միջազգային մակարդակի լուծում:

 

"Բայց մենք երկրում խնդիր ունենք. խոշոր բիզնեսը չի հավատում ստարտափներին, հատկապես՝ սոցիալական ուղղվածության", - ասել է նա:

 

Պետության դերը

 

Հայաստանի ստարտափների էկոհամակարգը, Գևորգ Պողոսյանի խոսքով, շատ հատվածական է։ Այսինքն, այդ համակարգը կազմող օղակները փոխկապակցված չեն։ Շատ հաճախ նույն ոլորտում աշխատող կառույցները կրկնօրինակում են իրականացվող ծրագրերը, կամ էլ չեն լրացնում միմյանց։ Ընդհանուր առմամբ, համակարգում պետության կողմից ընդհանուր համակարգում չկա։

 

Այդ առնչությամբ նա պատմել է ոլորտի ներկայացուցիչների վերջերս կայացած հանդիպման մասին, որի ընթացքում Բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարի մասնակցությամբ քննարկվել են տեխնոլոգիական ոլորտի, ստարտափների էկոհամակարգի խնդիրները: Ներածական մասի ավարտից հետո, երբ արդեն սկսվել են խնդիրների քննարկումները, նախարարը լքել է դահլիճը՝ իր փոխարեն թողնելով պատասխանատուի: Սակայն վերջինը նույնպես շտապել է հեռանալ, լսելով ոլորտի ներկայացուցիչներին մոտ մեկ ժամ, իր համար որևէ նշում չկատարելով լսածի մասին: "Ինձ համար սա ավելի քան հասկանալի ուղերձ է առ այն, որ պետությունը մեզ համար ժամանակ չունի, նրան չեն հետաքրքրում մեր կարծիքը, մեր խնդիրները", - նշել է նա:

 

Որքան էլ առանձին կառույցներ փորձեն զարգացնել ոլորտը, ամեն դեպքում դա չի ապահովի զարգացման այն մակարդակը, որը կարելի է ապահովել ՝ զբաղվելով բոլոր գործընթացների համակարգմամբ։ Ոչ ոք, Պողոսյանի խոսքով, պետությունից չի ակնկալում, որ նա պետք է անընդհատ ուղղորդի, ասի՝ ինչ անել։ Պետությունը, ընդամենը, պետք է համակարգի մեր աշխատանքը ։ «Երբ աշխատանքը թողնվում է ինքնահոսի և չի համակարգվում, ապա, օրինակ, մարդիկ քարերը դնում են՝ ով ինչպես ուզում է, և ով ինչպես գիտի, բայց նրանք չեն կարող կառուցել մեկ պատ: Բայց երբ պետությունը շինարարության ծրագիր ունենա, եւ երբ ասի, որ մենք պետք է պատեր կառուցենք որոշակի վայրում, եւ դրանք պետք է լինեն որոշակի լայնություն ու բարձրություն, ահա այդ ժամանակ մենք կկարողանանք հասնել անհրաժեշտ կառուցվածքի», - նշել է նա, ընդգծելով, որ նման «պատեր» անհրաժեշտ են, հատկապես, այն մարտահրավերների համատեքստում, որոնց առջեւ կանգնած է մեր երկիրը։

 

Այս կապակցությամբ Կենտրոնի ղեկավարը նշել է, որ Հայաստանում անվտանգության հարցերը բոլորովին երեկվա չեն, եւ դրանք հնարավոր չէ լուծել միայն ռազմական ճանապարհով. այստեղ եւս անհրաժեշտ են նորարարական, տեխնոլոգիական լուծումներ: "Այդ պատճառով ոչ մի կերպ չի կարելի աքսելերացիոն, ինկուբացիոն գործունեությանը եւ ստարտափների էկոհամակարգին նայել առանց հատուկ հետաքրքրության, թույլ մոտիվացմամբ", - ամփոփել է նա: