«Վերին Լարսում» քաղաքականությունն ու տնտեսությունը միախառնվել են. Գագիկ Մակարյան

Արմինֆո.«Վերին Լարս» հսկիչ անցակետում իրավիճակը Մոսկվայի կողմից մկանների ցուցադրում է, ինչը կարող է շատ թանկ արժենալ հայ արտադրողի համար՝ ամանորյա տոներին ընդառաջ։ Ընդ որում, Հայաստանի տնտեսական իշխանություններն անկեղծ չեն տեղական արտադրողի հետ շփումներում։ ԱրմԻնֆո-ի հետ զրույցում նման կարծիք է հայտնել Հայաստանի գործատուների հանրապետական միության նախագահ Գագիկ Մակարյանը:

Հիշեցնենք, որ դեռևս հոկտեմբերի 26-ին Մցխեթ-Ստեփանծմինդա-Լարս միջազգային ավտոճանապարհի Գուդաուրի-Կոբի հատվածում երթևեկությունը փակ էր բեռնատարների համար՝ եղանակային անբարենպաստ պայմանների պատճառով: Հոկտեմբերի 28-ին հաղորդվել էր, որ շուրջ 1600 հայկական բեռնատարներ սպասում են Վերին Լարսի անցակետով անցնելուն: Նրանցից մոտ 800 - ը Վրաստանի տարածքում ՝ անցակետի մուտքի մոտ, պարապուրդի են մատնվել վերջին օրերին ուժեղացված լաբորատոր հսկողության պատճառով, որի արդյունքում արդեն մի քանի տասնյակ մեքենաներ վերադարձվել են ՀՀ ։ Հոկտեմբերի 29 - ին, մեկնաբանելով "Ռոսսելխոզնադզորի" հայտարարությունները Հայաստանից բուսական արտադրանքի մատակարարումների ժամանակ հաճախակի դարձած խախտումների եւ ՀՀ Սննդամթերքի անվտանգության տեսչական մարմնի կողմից վերահսկողության թուլացման մասին, էկոնոմիկայի նախարար Վահան Քերոբյանը տարակուսանք էր հայտնել, որ ամբողջ տարվա ընթացքում Հայաստան է վերադարձվել 35 բեռնատար, նույնքան էլ ՝ երկու օրվա ընթացքում: Եվ սա այն դեպքում, երբ կարգավորումներում, որպես մատակարարվող արտադրանք, փոփոխություններ չեն կատարվել> ։ Նա հայտարարել էր, որ Հայաստանի էկոնոմիկայի նախարարությունը ԵԱՏՄ շրջանակում շտապ խորհրդակցություն է հրավիրել «Վերին Լարսում» տիրող իրավիճակի առնչությամբ։

"Վերին Լարսում իրավիճակը պայմանավորված է օբյեկտիվ եւ սուբյեկտիվ պատճառներով", - նշում է Մակարյանը: Անցակետն ավանդաբար «թույլ օղակ» է հանդիսանում մշտական խցանումների պատճառով, որոնք առաջանում են վատ եղանակի եւ Երեւանի ու Մոսկվայի միջեւ տարբեր քաղաքական ու տնտեսական թյուրիմացությունների պատճառով ։ <Այս անգամ ամեն ինչ միախառնվեցլ է. հնարավոր է՝ տնտեսվարող սուբյեկտները չեն հետևել ԵԱՏՄ կանոնակարգով սահմանված սննդի անվտանգության բոլոր նորմերին՝ ՀՀ տնտեսական ոլորտում ոչ բավարար վերահսկողության պատճառով: Հնարավոր է նաև, որ հերթական անգամ Մոսկվան, հետապնդելով իր քաղաքական շահը, որոշել է դիմել իշխանությունների նկատմամբ վաղուց փորձարկված ճնշման գործիքին, որի հետ քաղաքական տարաձայնություններ ունի։ Կամ, գուցե, նա գնացել է Անկարայի խնդրանքին ընդառաջ։ Սակայն, սահմանային անցակետում իրավիճակը սպասելի էր, ինչի առնչությամբ բազմաթիվ հարցեր կան ՀՀ զգոնությունը կորցրած պետական մարմիններին և ԵԱՏՄ կանոնակարգի նորմերի կատարման նկատմամբ խիստ վերահսկողություն չսահմանած տեսչական մարմնին, որն այդպես էլ չի պաշտպանել իր իսկ կողմից տրված փաստաթուղթը։ Պաշտոնյաները մոռացել են, որ մասնավոր անձը չի կարող միանձնյա հարցեր լուծել պետական մակարդակում", - նշում է փորձագետը:

Բանն այն է, որ ՌԴ անասնաբուժական և բուսասանիտարական վերահսկողության դաշնային ծառայությունը նախապես տեղեկացրել էր Հայաստանի պետական մարմիններին, նշում է Մակարյանը։ Հայաստանի սննդի անվտանգության ոլորտում խնդիրների առկայության մասին Ռուսաստանը պարբերաբար նշում է։ Այսպես, 2023 թվականի ապրիլի 5-ից  "Ռոսսելխոզնադզորի" նախաձեռնությամբ դադարեցվել են Հայաստանից Ռուսաստան կաթնամթերքի մատակարարումները՝  "վատ պետական վերահսկողության և հայկական կողմից սահմանափակող միջոցների խախտումների" առնչությամբ։ Գերատեսչությունում այն ժամանակ գտել էին, որ Հայաստանի կաթի վերամշակման ձեռնարկություններն օգտագործում են Իրանի ձեռնարկությունների արտադրած հումքը, որոնց նկատմամբ գործում են սահմանափակող միջոցներ։ Հունիսի կեսերին կաթնամթերքի ներմուծումը թույլատրվել էր ուժեղացված լաբորատոր հսկողության ներքո։ Մարտին Ռուսաստանի Դաշնային մաքսային ծառայությունը սկսեց հսկիչ ստուգումներ իրականացնել ալկոհոլային արտադրանքի վերաբերյալ, ինչը բացատրվում էր այն հանգամանքով, որ հայտնաբերվել են կեղծ կոնյակների խմբաքանակներ: Հոկտեմբերին մաքսավորներն արդեն անցել են ուժեղացված հսկողության։ Հիմա էլ հայկական գյուղմթերքում՝ ծաղիկներում, բանջարեղենում ու մրգերում շատացել են վնասատուները։

Սակայն հերթական նախազգուշացումն անհայտ պատճառով մնացել է առանց Սննդամթերքի անվտանգության տեսչական մարմնի և Էկոնոմիկայի նախարարության պատշաճ ուշադրության: "Մինչդեռ, այդ կառույցները պետք է արագ արձագանքեին՝ թռչեին իրենց գործընկերների հետ հանդիպման, այլ ոչ թե զարմանային, թե ինչպես ստացվեց՝ ակնարկելով այդ զարգացումների ինչ - որ ենթատեքստ։ Չէ՞ որ գործուղումների են մեկնում տարբեր առիթներով> ,- հարց է տալիս միության ղեկավարը:

Այս ֆոնին, Մակարյանի ասելով, տարակուսանք է հարուցում պատասխանատու կառույցների անկեղծության բացակայությունը, որոնք, կարծես, իրենց հրապարակային արտահայտություններում մտահոգություն են հայտնում իրավիճակի վերաբերյալ, բայց դա անում են շատ տարօրինակ կերպով, անհասկանալի տոնայնությամբ: Դրանով իսկնրանք ցույց են տալիս, որ, կամ չեն տիրապետում իրավիճակին, կամ փորձում են իրավիճակը ներկայացնել անորոշության լույսի ներքո։ <Ամեն դեպքում, անկեղծ վերաբերմունքի բացակայությունը սեփական բիզնեսի նկատմամբ. նրանց չեն համարձակվում ասել, որ իրենց ապրանքը ցածրորակ է, և այդ պատճառով այն վերադարձվում է: Այդ դեպքում այլ հարց է առաջանում, թե՝ ինչպես են դրանք սերտիֆիկացվում, ինչպես են տեսչական ստուգումներ անցնում, կամ՝ մեր անցակետով։ Կամ էլ իշխանությունները հույս ունեն, որ՝ միգուցե, իսկ դա հղի է լուրջ հետեւանքներով արտահանողի համար ՝ բիզնեսի համար ամենաակտիվ ժամանակահատվածում", - նշում է նա։

Միեւնույն ժամանակ, փորձագետը չի հավատում, որ վերադարձած մեքենաները չեն համապատասխանել սահմանված նորմերին։ Չէ որ բիզնեսը շարունակում է աշխատել նույն տեխնոլոգիաներով, ինչ մեկ ամիս կամ մեկ տարի առաջ։ Իսկ եթե վերադարձվում է գյուղմթերքը, որը վերաարտահանվում է, և դրա մասին հայտնի է դարձել ռուս գործընկերներին, ապա դա արդեն ՀՀ պետական կառույցների բացթողումն է, նկատում է Գագիկ Մակարյանը։

"Էկոնոմիկայի նախարարությունում շատ խնդիրներ կան. գերատեսչության ղեկավարությունը թույլ է, պրոֆեսիոնալիզմի ցածր մակարդակով։ Բացի այդ, չնայած սննդամթերքի անվտանգության ոլորտում ռիսկերի կառավարման օրենսդրական նորմերի և պահանջների առկայությանը, տեսչական մարմինը կադրերի և գիտելիքների պակասի պատճառով էական ստուգումներ չի իրականացնում",- հայտարարում է նա:

Հայաստանի գործատուների հանրապետական միության նախագահն անդրադառնում է նաև Էկոնոմիկայի նախարարության մյուս, ըստ նրա, "լուրջ բացթողումներին"՝ մի շարք ուղղություններով. մեկ տարի է, ինչ քիմիկատներ են ներկրել Եվրոպայից, Հնդկաստանից և Չինաստանից, բայց մինչ օրս չեն կարողանում մաքսազերծել արտադրանքի մի մասը, իսկ ձեռնարկությունները՝ հաջորդ տարվա պատվերներ կատարել: Մեկ շաբաթ առաջ Երևանի քաղաքապետարանն արգելել էր ցերեկային ժամերին 2,5 տոննա առավելագույն քաշով (սեփական քաշը գումարած բեռի առավելագույն քաշը) ծանր բեռնատարների մուտքը: Այս սահմանափակման տակ էին հայտնվել Ford Transit, "Գազել"  մակնիշի միկրոավտոբուսները, և ավելի ծանր տրանսպորտային միջոցներ, որոնք, համապատասխանաբար,  կարող են մայրաքաղաքի կենտրոն մուտք գործել երեկոյան 21.00-ից հետո և մինչև առավոտյան 7.00-ն: Ստացվում է՝ արտադրողներն ու մատակարարները, մի կողմից, ընդունողը, մյուս կողմից, պետք է աշխատողին լրացուցիչ վճարեն աշխատանքի երեկոյան ժամերի համար։ Խնդրի առնչությամբ դիմել ենք Էկոնոմիկայի նախարարություն, սակայն գերատեսչությունը չի կարողացել ազդել մայրաքաղաքի իշխանությունների որոշման վրա, նշում է Մակարյանը։

Նրա խոսքով՝ էկոնոմիկայի նախարարությունն, ավանդաբար, խոսում է իրացման շուկաների դիվերսիֆիկացման մասին, սակայն քրոնիկորեն լռում է տեսականու ընդլայնման անհրաժեշտության եւ հավաստագրման գործընթացի մասին ։ Չէ որ, օրինակ, արաբական աշխարհի շուկաներ դուրս գալու համար Հայաստանին անհրաժեշտ է «Հալալ» սերտիֆիկացում։ Հիշեցնենք, որ վերջին անգամ Հայաստանում Halal սերտիֆիկացման և ստանդարտացման միջազգային կենտրոնի բացման մասին հայտարարվել էր 2022 թվականի հունիսին ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարությունում Halal կենտրոնի մասնագետների և Հայաստանի գործարար համայնքի ներկայացուցիչների միջև կազմակերպված հանդիպման ժամանակ։ Մինչդեռ, 2017թ. մարտին Երևանում տեղի էր ունեցել Halal-ի իրանական սերտիֆիկացման գրասենյակի բացման հանդիսավոր արարողություն, իսկ տարիներ առաջ հայտարարվել էր, որ գրասենյակի բացումը հայկական բիզնեսին հնարավորություն կտա իր արտադրությունն արտահանել 57 իսլամական պետություններ:

Ավելին, պատասխանատու պետական կառույցները դեռ երեկ պետք է զբաղվեին հայ արտահանողների համար ռուսական շուկայի սահմանափակումների կամ փակման դեպքում միջոցներ ձեռնարկելով ։ Անհրաժեշտ էր մտածել տնտեսության արդիականացման մասին։ Սակայն այդ մասին ասվում է միայն 2024 թվականի պետական բյուջեում։ <Դա թույլ կտա արտադրել ավելի որակյալ, բարձր տեխնոլոգիական արտադրանք ՝ ավելի մեծ տեսականիով, որը, լինելով ավելի մրցունակ, թույլ կտա դուրս գալ ոչ միայն ԵԱՏՄ շուկաներ: Չէ որ Հայաստանը չի կարող գրավել շուկաները, եթե ավանդաբար արտադրում է միայն հանքարդյունաբերական արտադրանք, ալկոհոլ, պահածոներ, կոմպոտ եւ այլն: Անհրաժեշտ է ընդլայնել տեսականին, խթանել նորարարությունը", - հայտարարում է Մակարյանը: Ընդ որում, փորձագետը համոզված է, որ Ռուսաստանը չի գնա հայկական արտադրանքի համար շուկայի ամբողջական փակման, քանի որ դա նրան, առաջին հերթին, ձեռնտու չէ, եւ երկրորդ, նա դեռ հույս ունի Երեւանի հավատարմության վրա:

Մակարյանի կարծիքով ՝ այսօր քաղաքականապես և տնտեսապես ամենահարմար ժամանակն է Եվրամիությունից արտահանման քվոտաներ պահանջելու համար։ Օրինակ, ժամանակին, երբ ռուսական շուկան փակվեց մոլդովական գինիների համար (2000-ականների սկզբին դրանց մասնաբաժինը ռուսական շուկայում հասնում էր 60 տոկոսի-խմբ.), ԵՄ-ը նրանց համապատասխան քվոտաներ հատկացրեց ։ Այլապես՝ արգելքը Մոլդովայի տնտեսության գլխավոր ճյուղը կդներ աղետի եզրին։

Ոչինչ չի արվում նաև GSP-ի գծով, հավելում է Մակարյանը։ Միևնույն ժամանակ, Հայաստանն օգտվում է Կանադայի, Ճապոնիայի, Նորվեգիայի, Շվեյցարիայի և Միացյալ Նահանգների հետ GSP-ի շահառու երկրի կարգավիճակից: Այսինքն, Հայաստանին իրավունք է տրված այդ երկրների շուկաներ արտահանել հայկական ծագման շուրջ 3500 ապրանք ՝ զրոյական կամ նվազեցված մաքսատուրքերով։ "Իսկ չէ որ Էկոնոմիկայի նախարարությունը կարող էր բրոքերներ պատրաստել, որոնք համակարգի շրջանակներում խորհրդատվություն են տրամադրում արտահանման հարցերով, կամ էլ օգնել արտահանողներին արտահանել GSP երկրներ", - նկատում է նա:

«Վերին Լարս» անցակետի այլընտրանքը կարող էր լինել Էկոնոմիկայի նախարարության խոստացած, բայց այդպես էլ չգործարկված լաստանավային հաղորդակցությունը վրացական "Փոթի" նավահանգստից դեպի Ռուսական "Կովկաս" նավահանգիստ, կարծում է փորձագետը: Հարցերը կարելի էր լուծել նաև օդային փոխադրումների լոգիստիկ կենտրոնի ստեղծմամբ։ <Կարելի է օդային տրանսպորտով փոխադրել 100 տոննա բեռ, այսինքն, մեկ օդանավով փոխադրել մի քանի բեռնատարի բեռ: Իսկ եթե նաև պետությունը ստանձնի փոխադրումների սուբսիդավորումը, ապա դա էապես կթեթևացնի արտահանողների բեռը և այն շահավետ կդարձնի բոլորի համար", - նշում է Գագիկ Մակարյանը։

Այսպիսով, ինչպես կարծում է փորձագետը, ցանկության եւ որոշակի աշխատանքի դեպքում Հայաստանի համար սպառման պոտենցիալ շուկաներ կարող են դառնալ ինչպես Մերձավոր եւ Միջին Արեւելքի, GSP-ի, այնպես էլ ԵՄ երկրների շուկաները: Ղազախստանի շուկան նույնպես կարող է խոստումնալից լինել։ "Չնայած դժվար լոգիստիկային՝ Ղազախստանում ուրախ կլինեն հայկական ծագման մթերքների համար", - նշում է նա։

"Հարկատուի գրպանից վարձատրվող պաշտոնյաներն անբարեխիղճ են իրենց պաշտոնեական պարտականությունների կատարման և, համապատասխանաբար, հենց նույն հարկատուների խնդիրների լուծման հարցում: Պետությունն իրավունք չունի ձեռքերը լվանալ և բիզնեսը թողնել այլ երկրի պետական կառույցի հետ դեմ առ դեմ", - եզրափակել է Հայաստանի գործատուների հանրապետական միության նախագահը: