Հայաստանը վանել է իր թանկությամբ. տնտեսագետն ահազանգում է ծառայությունների արտահանման կրճատման մասին

Արմինֆո. Երկուսուկես տարվա վերականգնումից և կտրուկ աճից հետո Հայաստանում արդեն 2023 թվականի չորրորդ եռամսյակից արձանագրվել է գրեթե բոլոր ծառայությունների արտահանման և ներմուծման ծավալների կրճատում։ Դա հղի է կորուստներով՝ երկրի վճարային հաշվեկշռի և բյուջեով ամրագրված ՀՆԱ-ի 7 տոկոս աճի ապահովման տեսանկյունից։ Այդպիսի կարծիքի է հանգել Հայաստանի պետական տնտեսագիտական համալսարանի դոցենտ, տնտեսագետ Աղասի Թավադյանը՝ վերլուծելով ՀՀ վճարային հաշվեկշռի եռամսյակային տվյալները։

Մասնավորապես, ըստ իրենց վերլուծական ռեսուրսի վրա բերված աղյուսակի, ծառայությունների արտահանման հիմնական հատվածները ցույց են տվել հետևյալ դինամիկան. ճանապարհորդությունները 2021 թվականին աճել են 172.9%-ով ՝ 2020 թվականի 81.2% անկումից հետո, իսկ 2022 թվականին աճը կազմել է 211% ։ Ինչպես ընդգծում է տնտեսագետը, 2022 թվականին այս ոլորտի ավելի քան եռակի աճը, հիմնականում, պայմանավորված էր հետհամավարակային վերականգնման արագացմամբ և մեծ թվով ռուսաստանցի ռելոկանտների և զբոսաշրջիկների առկայությամբ։

Այսպես, 2021 թվականին ծառայությունների արտահանումը կազմել է 1,7 մլրդ դոլար. զբոսաշրջային ծառայություններին բաժին է ընկնում ՝ 45,2%, ՏՏ - ին ՝ 22,0%, տրանսպորտային ծառայություններին ՝ 17,5%, շինարարական ծառայություններն ապահովել են  5,0% ։ 2022 թվականին ծառայությունների արտահանումն աճել է մինչև մոտ 4,2 մլրդ դոլար. զբոսաշրջային ծառայությունները՝ 58,4%, ՏՏ՝ 17,0%, տրանսպորտային ծառայությունները ՝ 13,4%, շինարարական ծառայությունները ՝ 2,5% ։ Մինչդեռ, ապրանքների և ծառայությունների ամբողջ արտահանումը 2022 թվականին կազմել է մոտ 10 մլրդ դոլար, ինչը նշանակում է, որ արժույթի մոտ 45 տոկոսը երկիր մուտք է գործել հենց ծառայությունների արտահանման գծով, ընդգծում է Թավադյանը։

Այնուամենայնիվ, ինչպես նշում է փորձագետը, արդեն 2023 թվականին զբոսաշրջային ծառայությունների արտահանումը սկսել է արգելակվել՝ արձանագրելով 23.4 տոկոս աճ։ Թեև զբոսաշրջային ծառայությունների արտահանումը տարեկան կտրվածքով աճել է 23,3% - ով, 2023 թվականի չորրորդ եռամսյակի հարաբերակցությունը երրորդ եռամսյակի նկտմամբ ցույց է տալիս, որ զբոսաշրջությունը կամ զբոսաշրջային ծառայությունները կրճատվել են գրեթե կրկնակի ՝ 42,6% - ով։ Մասնավորապես, 2021 թվականին զբոսաշրջիկները երկիր են բերել 780 մլն դոլար, 2022 թվականին՝ 2.5, իսկ 2023 թվականին ՝ 3 մլրդ դոլար։ "Ճիշտ այդքան է զբոսաշրջիկի վրա նստել Հայաստանում զբոսաշրջային ծառայությունները, եւ ճիշտ այդքան են նրանք թողել երկրի գանձարանում, եւ զբոսաշրջային ծառայությունների արտահանման ծավալների կրճատումը լուրջ խնդիրներ է սպառնում", - նշում է նա:

Ինչ վերաբերում է ՏՏ ծառայություններին, որոնք հանդիսանում են ծառայությունների արտահանման լոկոմոտիվներից մեկը, 2020 թվից մինչև 2023 թվի երրորդ եռամսյակ այս գծով արձանագրվել է, համապատասխանաբար, 25.5%, 16.4%, 86% և 51% աճ։ Նախորդ տարվա 4-րդ եռամսյակում ցուցանիշը 3-րդ եռամսյակի համեմատ նվազել է 8.7% - ով, դրամական արտահայտությամբ 2023 թվականի ցուցանիշը կազմել է 1 մլրդ դոլար։ <ՏՏ ոլորտի շատ ներկայացուցիչների, հիմնականում ռելոկանտներին, Հայաստանը վանել է իր թանկությամբ։ Նրանց նոր "ռելոկացիայի" համար ոչ պակաս դեր է խաղացել նաեւ հայկական դրամի ամրապնդումը ամերիկյան արժույթի նկատմամբ, քանի որ աշխատավարձը նրանք, հիմնականում, ստանում են հենց ԱՄՆ դոլարով", - ընդգծում է Աղասի Թավադյանը։

Տնտեսագետի խոսքով՝ 2022 թվականին "ճամփորդական" և ՏՏ ծառայությունների արտահանմանը բաժին է ընկել, համապատասխանաբար, 58% և 17%։ 2023 թվականին ցուցանիշները հասել են, համապատասխանաբար, 53,5 և 19,1 տոկոսի։ Այդ ծառայությունների աճը 2022-2023 թվականներին ապահովել է նաև Հայաստանի տնտեսական աճի զգալի մասը ՝ 8.7%: "Ծառայությունների արտահանման նվազման միտումը, որը կարող է շարունակվել նաև 2024 թվականին, հատկապես մտահոգիչ է երկրի ընթացիկ հաշվեկշռի և բյուջեի մասին գործող օրենքով նախատեսված 7 տոկոս տնտեսական աճի ապահովման տեսանկյունից",-ամփոփում է նա։

Նշենք, որ Հայաստանի ՀՆԱ-ի աճը 2023 թվականին  դանդաղել է մինչև 8,7% (2022 թվականի 12,6% - ից) ՝ ընթացիկ գներով կազմելով 9,503 տրլն դրամ (24.2 մլրդ դոլար)։ 2023 թվականին որպես ՀՆԱ-ի աճի դրայվեր առավելապես հանդես են եկել առևտրի հատվածը՝ 25,7%, շինարարության ոլորտը՝ 14,8%, ծառայությունների ոլորտը ՝ 10,3%, և մի փոքր ավելի պակաս չափով՝ արդյունաբերության հատվածը՝ 4,1%, իսկ ագրոհատվածը հայտնվել է 0,3% անկման մեջ։