Երկուշաբթի, 17 Հունիսի 2024 11:27

Արմինֆո. Մի պահ պատկերացրեք, որ դուք ԱՄՆ-ի "հրաշալի յոթնյակի" շահառու եք՝ ի դեմս Apple-ի, Microsoft-ի, մետա-ի, NVIDIA-ի, TESLA-ի, Alphabet Ինկ-ի: եւ Amazon. Եվ դա հնարավոր դարձավ միանալով Հայաստանի պարտադիր կուտակային կենսաթոշակային համակարգին (ՊԿԿՀ)։ Համեմատաբար բարձր կենսամակարդակի պահպանման նպատակով գրագետ կերպով գումար կուտակել ծերության համար՝ այն ներդնելով միջազգային ակտիվներում՝ սա է երկրում գործող կուտակային կենսաթոշակային համակարգի նպատակը։

Համենայնդեպս հենց այդ մասին են հավաստիացնում Հայաստանի քաղաքացիներին կենսաթոշակային ակտիվների կառավարիչները։ ՊԿԿՀ կայացման 10-ամյա շրջանի և այն մասին, թե որքանով է Հայաստանում իրական ապահով ծերությունը, Արմինֆո-ի թղթակիցը զրուցել է պարտադիր կենսաթոշակային ֆոնդերի (ՊԿՖ) կառավարիչների և ոլորտի փորձագետների և հետ:

 

Մեր ճանապարհը դժվար էր և փշոտ…

Այս տարի լրանում է ՊԿԿՀ-ի ներդրման ուղիղ 10 տարին։ Ինչպես ցանկացած բարեփոխում, կենսաթոշակայինը նույնպես առաջացրել է բազմաթիվ վեճեր, հարցեր և մտահոգություններ։ Թերահավատությունը բորբոքվել է մի շարք փորձագետների կողմից, որոնք ապագա թոշակառուներին նախազգուշացրել են  «օր ծերության""կոտրած տաշտակի"մոտ մնալու ռիսկի մասին։ Այնուամենայնիվ, արդեն 2000-ականների սկզբին, երբ երկրում, Ի դեպ, ինչպես ամբողջ աշխարհում, հիմնական խնդիրը բնակչության ծերացման միտումն էր (աշխատողների թվի հարաբերակցությունը կենսաթոշակառուների թվին կազմում էր 0,9/1.փաստորեն, մեկ աշխատող քաղաքացի ֆինանսավորում էր մեկ կենսաթոշակառուի), ակնհայտ էր, որ ՊԿԿՀ-ի ներդրումը օրվա հրամայական է: "Նույնիսկ երկրի սոցիալ-տնտեսական զարգացման ամենալավատեսական սցենարների դեպքում հնարավոր չէ արժանապատիվ կենսաթոշակ ապահովել համերաշխության պայմաններում ֆինանսավորվող համակարգի շրջանակներում", - նշում է ֆինանսների նախկին փոխնախարար Կարեն Թամազյանը, ով կանգնած էր համակարգի ստեղծման ակունքներում:

Արդյունքում 2010թ. ընդունվեց "Կուտակային կենսաթոշակների մասին" ՀՀ օրենքը, իսկ բազմաստիճան կուտակային կենսաթոշակային համակարգի ներդրումը մեկնարկեց 2014թ. հունվարի 1-ից: 2018 թվականի հուլիսի 1-ից ՊԿԿՀ-ն պարտադիր է դարձել 1974 թվականի հունվարի 1-ից հետո ծնված ՀՀ բոլոր քաղաքացիների համար (մինչև 1974 թվականի հունվարի 1-ը ծնված քաղաքացիների համար գործում է բաշխիչ կենսաթոշակային համակարգը): 2018 թվականի հուլիսի 1-ից ուժի մեջ է մտել կուտակային կենսաթոշակի պարտադիր բաղադրիչը: Համակարգին կամավոր հիմունքներով մասնակից կարող են դառնալ նաև մինչև 1974 թվականը ծնված քաղաքացիները: Ինչպես տեղեկացնում է վերահսկող մարմինը՝ ի դեմս ՀՀ Կենտրոնական բանկի, այսօրվա դրությամբ նման "կամավորներ" ընդամենը 670-ն են:

Անցած 10-ամյակի ընթացքում Հայաստանը մի քանի անգամ վերանայել է դրանց ամսական վճարումների չափը. 2023 թվականից աշխատող քաղաքացու կողմից ամսական պարտադիր վճարումները կազմել են աշխատավարձի 5%-ը, նույնքան գումար է մուտքագրվում համակարգի մասնակցի կուտակային հաշվին պետության կողմից: Բայց եթե ՊԿԿՀ-ի մասնակցի աշխատավարձը գերազանցում է ամսական 500 հազար դրամը, ապա պետությունը ֆինանսավորում է ոչ ավելի, քան 25 հազար դրամի չափով կուտակային հատկացումներ: Առավելագույն նշաձող է սահմանվել նաև կուտակումների համար՝ նվազագույն աշխատավարձի 15-ապատիկի չափով: Այսինքն՝ կուտակում չի կատարվում մասնակցի աշխատավարձի 1 մլն 125 հազար դրամը գերազանցող մասից, 112 հազար 500 դրամը առավելագույն գումարն է, որը կարող է կուտակել մասնակիցը: Վերջին սահմանափակման կիրառումից կարելի է հրաժարվել՝ դիմելով հարկային մարմնին։

 

Ում վստահել

Համակարգի ներդրումից մինչև այսօր Հայաստանում 2013թ.-ին ՀՀ ԿԲ-ի կողմից ՊԿԿՀ-ի շրջանակներում կենսաթոշակային միջոցների կառավարման լիցենզիաներ ստացած գործող կառավարիչների թիվն ընդամենը երկուսն է՝ "Ցե-Կվադրատ Ամպեգա Ասեթ Մենեջմենթ Արմենիա" (C-Quadrat Ampega) և "Ամունդի-Ակբա Ասեթ Մենեջմենթ" (Amundi-ACBA): Առաջինի բաժնետերերն են ավստրիական C-Quadrat Investment AG ներդրումային ընկերությունը և գերմանական Talanx Asset Management ընկերությունը։ Ակտիվների մեծությամբ (մոտ 150 մլրդ եվրո) Talanx Asset Management GmbH-ն Եվրոպայի խոշորագույն ապահովագրական և ֆինանսական խմբերից մեկն է, որը ներկայացված է 150 երկրներում: Երկրորդի բաժնետերերն են 35 երկրներում ավելի քան 2,1 տրլն եվրոյի չափով ակտիվներ կառավարող Ֆրանսիական Amundi ընկերությունը և հայկական Acba Bank-ը:

Կառավարող ընկերություններն առաջարկում են ներդրումների երեք մոդել՝ կայուն եկամտաբերությամբ, պահպանողական և հավասարակշռված: Ըստ կանոնների, կայուն եկամտի մոդելը ենթադրում է, որ ակտիվները չեն կարող ներդրվել բաժնային արժեթղթերում և դրանց վրա հիմնված ածանցյալ գործիքներում; պահպանողական մոդելի պայմանների համաձայն, բաժնային արժեթղթերի և դրանց հեջավորման նպատակով ձեռք բերված ածանցյալ գործիքների կշիռը ֆոնդի ակտիվներում չի կարող գերազանցել 25%-ը%; հավասարակշռված մոդելի կանոնների համաձայն' բաժնային արժեթղթերի և դրանց հեջավորման նպատակով ձեռք բերված ածանցյալ գործիքների կշիռը ֆոնդի ակտիվներում չի կարող գերազանցել 50%-ը: Այս ռազմավարություններից որին վստահել միջոցների տեղաբաշխումը, որոշում է համակարգի մասնակիցը, և մեկ տարվա ընթացքում մեկ անգամ նրա անցումը մեկ մոդելից մյուսը անվճար է: Նրանք, ովքեր ի սկզբանե չեն կատարել այս ընտրությունը, համակարգը ավտոմատ կերպով տեղադրում է միջին, չափավոր ռիսկայնության ֆոնդում, այսինքն ՝ պահպանողական։

Ռիսկի մակարդակի բարձրացման հետ մեկտեղ ներդրումների եկամտաբերությունն աճում է: Այնուամենայնիվ, անկման ժամանակահատվածներում այդ միջոցներն ավելի մեծ ռիսկի են ենթարկվում: Դրա ապացույցն է 2022 թվականի անկումը։ Չնայած, ինչպես ցույց է տալիս պրակտիկան, "կատակլիզմից" հետո դրանք ամենաարագն են վերականգնվում։ Այսպիսով, երիտասարդներին (մոտ 30-35 տարեկան), ովքեր կենսաթոշակի անցնելու երկար ճանապարհ ունեն անցնելու, ավելի խելամիտ է ընտրել հավասարակշռված ֆոնդ: Իսկ, եթե մինչև կենսաթոշակը ընդամենը 3 տարի է մնացել, ապա ավելի լավ է ընտրություն կատարել կայուն եկամտաբերությամբ ֆոնդի օգտին, խորհուրդ են տալիս մասնագետները:

 

Ձևավորման պատմություն

Դեռևս 2018 - ին այդ ժամանակ Հայաստանում Արժույթի միջազգային հիմնադրամի մշտական ներկայացուցիչ Յուլիա Ուստյուգովան ողջունել էր ՀՀ կառավարության որոշումը երկրում կենսաթոշակային բարեփոխումների ներդրումը շարունակելու մասին: Նա նշել է, որ ԱՄՀ-ի գնահատականներով՝ կենսաթոշակային բարեփոխումների շարունակումը լավագույն ճանապարհն է ավագ սերնդի շրջանում աղքատության խնդիրը 30 տարի անց լուծելու համար: "Չմոռանանք, որ ակտիվները կառավարվում են երկու հեղինակավոր կառավարող ընկերությունների կողմից, որոնք գործում են աշխարհի շատ երկրներում։ Այս ընկերությունները վերջին տարիներին ապահովել են եկամտաբերության տպավորիչ ցուցանիշներ", - հավելել է նա։

Մասնավորապես, ՀՀ-ում կուտակային կենսաթոշակային համակարգի ներդրումից ի վեր "C-Quadrat Ampega" - ի կողմից կառավարվող ֆոնդերի կուտակային եկամտաբերությունը կազմել է 116-121%, կուտակված գնաճն այդ ժամանակահատվածում հասել է 29-30%-ի: Արդյունքում, քաղաքացիների կենսաթոշակային հաշիվների միջին կշռված եկամտաբերությունը, ճշգրտված գնաճով, կազմել է մոտ 86-92%: "C-Quadrat Ampega" կենսաթոշակային ֆոնդերի միջին տարեկան եկամտաբերությունը կազմում է մոտ 7,8-8%: Ս. թ. մայիսի վերջին ՊԿՀ-ն կառավարում է 427,32 մլրդ դրամ ծավալով ակտիվներ: Դրանցից 94 մլրդ դրամը կառավարման արդյունքներով ապահովված եկամուտն է, 340,2 մլրդ դրամը ձևավորվել է վճարումների հաշվին։ Երեք հիմնադրամների մասնակիցների թիվը ընդհանուր առմամբ կազմում է մոտ 370 հազար մարդ, Նրանց մոտ 99%-ը պահպանողական հիմնադրամում է։ Կայուն եկամտաբերությամբ և հավասարակշռված հիմնադրամներում մոտ 3 հազար մարդ կա։

2024 թվականի մայիսի 31-ի դրությամբ Ամունդի - Ակբա երեք հիմնադրամների մասնակիցների թիվը հասել է 473 հազարի, կառավարվող ակտիվների ծավալը՝ 475 մլրդ դրամ (97,7% պահպանողական հիմնադրամում)։ Դրանցից 92 մլրդ դրամը կազմել է կառավարման արդյունքներով ապահովված եկամուտը, իսկ 383 մլրդ դրամը՝ վճարումներից։ Երկու փոքր հիմնադրամներում կա մոտ 4 հազար մարդ։ Համակարգի գործունեության առաջին 10-ամյակի ընթացքում Ամունդի-ԱԿԲԱ-ի կուտակային եկամտաբերությունը կազմել է 103-113%: Գնաճով ճշտված քաղաքացիների կենսաթոշակային հաշիվների իրական միջին տարեկան եկամտաբերությունը հասել է 5-5.5%-ի (հանած գնաճը): "Ամունդի-Ակբա Ասեթ Մենեջմենթ" հիմնադրամի կառավարիչ Հրայր Ասլանյանը կարծում է, որ 2024-ը ևս լավ են սկսել. ֆոնդերի 5 ամսվա եկամտաբերությունը բավականին բարձր է՝ տատանվելով 3.3 - 4.2% միջակայքում:

10 տարվա ընթացքում ֆոնդերի ցուցանիշներն արագ են աճել, և ոչ այնքան, դրական առումով աչքի են ընկել 2016, 2017, 2019 և 2023 թվականներին: Բացասական աճի "առաջատարը" 2022 թվականն էր, երբ հայտնի պատճառներով "ցնցվում" էր ամբողջ համաշխարհային տնտեսությունը, և Հայաստանը չէր կարող անմասն մնալ: Այստեղ հարկ է նշել, որ անգամ Արցախում համավարակի և պատերազմի տարում ՝ 2020 թվականին, Ամունդի-ԱԿԲԱ-ի մոտ եկամտաբերությունը կազմել Է 9,8 - 10,7%, իսկ Կ-Քվադրատ Ամպեգա-ի մոտ ՝ 10,6% -12,7%:

 

Անհանգիստ 2022 թվական

Գուցե հենց այս ժամանակահատվածում քաղաքացիների մեծ մասը հիշեց իրենց կենսաթոշակային հաշիվների մասին և սկսեց զգոն լինել այդ մասով: "Պետք չէ խուճապի մատնվել, ամեն ինչ վերահսկողության տակ է», հայտարարեցին ոլորտի պատասխանատուները. Բայց, ինչպես գիտեք, իրական խուճապը սովորաբար սկսվում է հենց նման խոսքերից հետո։

Այսպես, Հայաստանում հարկատուները, ստուգելով 2022 թվականի երկրորդ եռամսյակի իրենց կուտակային կենսաթոշակային հաշիվները, պարզել են, որ կենսաթոշակային հաշվի մնացորդը ոչ միայն չի ավելացել, այլև նույնիսկ նվազել է, քանի որ ֆոնդերի եկամտաբերության մակարդակը բացասական է եղել։ Կենսաթոշակային ակտիվների կառավարիչները եւ ԿԲ-ն հայտարարեցին, որ բացասական արդյունքին նպաստել են դոլարի եւ եվրոյի նկատմամբ ազգային արժույթի արժեւորումը, գնաճը եւ միջազգային ֆինանսական շուկաներում բաժնային եւ պարտքային արժեթղթերի գների նվազումը:

Մասնավորապես, 2022 թվականը Amundi-ACBA-ն բոլոր երեք ֆոնդերում փակել է մինուս 3,5%, 7,7% և 9%, համապատասխանաբար, բայց արդեն 2023 թվականին ցուցանիշներն աճել են մոտ երկու անգամ՝ հասնելով 12,3%-ի (AMFIX), 14,3%-ի (AMCON) և 14,6%-ի (AMBAL)։

C-Quadrat Ampega ֆոնդերի եկամտաբերությունը նույնպես բացասական էր. 2022-ը փակվեց -4,5% (CQFIC), -8,2% (CQCON) և -8,9% (CQBAL) ցուցանիշներով: "2022-ի նման ռիսկերից ապահովագրվելու համար մենք պետք է արժութային ռիսկերի հեջավորման որոշակի գործիքներ ունենայինք", - նշում է տնտեսագետ Էդգար Աղաբեկյանը։ Ներկայումս հայկական շուկայում դրանք չկան, բայց համակարգի հետագա զարգացումը պետք է հանգեցնի դրան։ Ընդ որում, պետք է հասկանալ, որ այդ մեխանիզմների ներդրումը ենթադրում է նոր ծախսեր, ինչը կարող է ազդել ֆոնդերի եկամտաբերության վրա, զգուշացնում է փորձագետը:

Չնայած 2022-ի ճգնաժամի մասշտաբային լինելուն, արդեն հաջորդ տարի, ըստ C-Quadrat Ampega-ի ֆոնդերի կառավարիչ Պետրոս Մարգարյանի, ՊԿՀ-ն գրանցել է համակարգի պատմության մեջ ամենաբարձր ցուցանիշը։ "հավասարակշռված ֆոնդը" 16,5% եկամտաբերությամբ ամենաբարձր եկամտաբերությունն է ունեցել պարտադիր կուտակային կենսաթոշակային համակարգում աշխատող բոլոր վեց ֆոնդերի մեջ, "կայուն եկամտաբերությամբ ֆոնդը" և "պահպանողական ֆոնդը" ունեցել են համապատասխանաբար 12,6% և 16,3% եկամտաբերություն:

Դա պայմանավորված էր մի քանի կարևոր գործոններով։ Այսպես, տեղական շուկայում պահպանվել է ցածր գնաճային միջավայրը, տոկոսադրույքները նվազել են, ինչի շնորհիվ հայաստանյան ակտիվները տարին ավարտել են զգալիորեն բարձր արդյունքներով։ «Եվ, քանի որ դա կապված է մեր պետական պարտատոմսերի կորի հետ, տոկոսադրույքի իջեցումը հանգեցնում է պարտատոմսերի տոկոսների նվազմանը, դրանց գինը սկսել է աճել, ինչը լավ է այն ֆոնդերի համար, որոնց պորտֆելի հիմնական մասը բաժին է ընկնում պարտատոմսերին", - նշում Է Մարգարյանը: Երկրորդ, միջազգային բաժնային և պարտքային ակտիվներն ավարտեցին 2023 թվականը դրական արդյունքներով։ "Մենք կանխատեսում էինք շուկայի արագ վերականգնում, ինչի կապակցությամբ վաղաժամ մեծացրեցինք բաժնային և պարտքային արժեթղթերի մասնաբաժինը՝ 2022 թվականի վերջին - 2023 թվականի սկզբին, ինչի շնորհիվ փակեցինք 2023 թվականը լրացուցիչ շահույթով", - հայտարարում է C-Quadrat Ampega - ի ներկայացուցիչը ։

Կապիտալի շուկան շատ փոփոխական է, իր հերթին նկատում է Amundi-ACBA-ի ղեկավար Հրայր Ասլանյանը. ներդրումային փայի հաշվարկային արժեքը այսօր կարող է լինել մեկը, վաղը՝ մյուսը, և դա նորմալ  ։ Համաշխարհային տնտեսության համար տուրբուլենտ 2022 թվականին հայկական ՊԿՀ-ները կարողացել են ոչ միայն պահպանել իրենց ներդրումները, այլև ճանաչել նախկինում թերագնահատվածները, ինչի հիման վրա ավելի արդյունավետ են ներդրել։ "Արդյունքում, այսօր մենք տեսնում ենք, որ բոլոր երեք հիմնադրամներում գտնվում ենք պատմականորեն ամենաբարձր կետում", - հայտարարում է նա: Այս հարցում գլխավորը իրավիճակը երկարաժամկետ կտրվածքով դիտարկելն է ՝ հաշվի առնելով այն, որ հիմնադրամների կառավարման ռազմավարությունը երկարաժամկետ բնույթ է կրում, հավելում է Ասլանյանը ։

 

Այսպիսով, ուր են գնում մեր խնայողությունները

ՊԿԿՀ մասնակիցներին իրենց անունով բացված կենսաթոշակային հաշվին են փոխանցում ընտրված կենսաթոշակային ֆոնդի փայերը կուտակային հատկացմանը համարժեք քանակով ' հիմք ընդունելով տվյալ ֆոնդի փայի տեղաբաշխման գինը: Փայի արժեքը անընդհատ փոխվում է: Այսպես, եթե հիմնադրամի ստեղծման պահին մեկ փայի արժեքը կազմում էր, ասենք, 1000 դրամ, ապա այժմ այն գերազանցում է 2000 դրամը ։

 

Ներդրումների աշխարհագրություն

Կենսաթոշակային ակտիվների կառավարիչները ներդրումներ են կատարում ամբողջ աշխարհում: Սակայն, ըստ օրենքի, հիմնադրամի ակտիվների 60% - ը կամ ավելին պետք է ներդրվի հայկական դրամով: Մնացած մասը խորհուրդ է տրվում ներդրումներ կատարել տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպության երկրներում (OECD-ին բաժին է ընկնում մոլորակի բնակչության 20% - ը և համաշխարհային ՀՆԱ-ի մոտ 60% - ը):

Այսօր ՊԿԿՀ-ի մասնակիցները համասեփականատերերն են բոլոր բարձր և հնչեղ ընկերությունների, համաշխարհային տնտեսության հսկաների: Միջոցները ներդրումներ են կատարում նաև S&P 500 ինդեքսի միջոցով, որն ավելի արդյունավետ և պակաս ծախսատար է, քանի որ թույլ է տալիս մեկ գործարքի շրջանակներում ներդրումներ կատարել ԱՄՆ-ի 500 լավագույն հանրային ընկերությունների արժեթղթերում, որոնք ունեն ամենամեծ կապիտալիզացիան:

Մասնավորապես, Amundi-ACBA-ի ներդրումները ազգային արժույթով ս.թ. մայիսի վերջին հասել են 67%-ի. դրանց 38% - ը պետական պարտատոմսեր են, 20%-ը’ ավանդներ հայաստանյան բանկերում, 6%-ը' կորպորատիվ արժեթղթերում, 3%-ը’ ՀԷՑ-ի պարտատոմսերում, 0,4%-ը' Team Telecom-ում, 0,2%-ը' ներդրումներ Amber Capital-ի «ԵՄ-Հայաստան-ՓՄՁ" հիմնադրամում: Արտասահմանյան ներդրումների 22%-ը բաժին է ընկել Հյուսիսային Ամերիկային (պարտքային գործիքներում և ԱՄՆ-ի, Կանադայի բաժնետոմսերում)։ ԵՄ երկրներում ներդրվել է 2%, Եվրագոտում ՝ 5%, զարգացած ասիական երկրներում ՝ 2% և ճիշտ նույնքան էլ զարգացող երկրներում։ Հիմնադրամներն ուղղակիորեն ներդրումներ չեն կատարում Աֆրիկայի, Կենտրոնական Ասիայի և Արևելյան Եվրոպայի երկրներում:

C-Quadrat Ampega-ի ներդրումների շուրջ 66,5% - ը կատարվում է հայկական դրամով, մոտ 23,5%-ը՝ ԱՄՆ արժույթով, պորտֆելի մնացած մասը բաժին է ընկնում Եվրոպայի երկրներին (4,02%) եւ Ասիային (2,82%): Ներդրումների մոտ 68%-ը բաժին է ընկել Հայաստանին, 22,2%-ը՝ Հյուսիսային Ամերիկային, 6,5%-ը՝ Եվրոպային, 2,8%-ը՝ Ասիային։ ՊԿՀ-ի ակտիվների 45,5%-ը ՀՀ պետական պարտատոմսերն են, 5,06%-ը’ ՀՀ կորպորատիվ պարտատոմսերը, 2% ը' ՀԷՑ-ի պարտատոմսերում, մոտ 18% - ը ' բանկային ավանդները: Ներդրումների 24%-ը արտաքին բաժնային արժեթղթեր են, իսկ 0.2%-  ' այլընտրանքային ներդրումներ:
 

Ինչպես հայտարարում են ՊԿՀ կառավարիչները, ներդրումների աշխարհագրությունը պարբերաբար փոխվում է։ "Միգրացիան" կախված է բազմաթիվ պատճառներից։ Որոշակի ճշգրտումներ մտցրեց նաև ռուս-ուկրաինական հակամարտությունը - "ամերիկացին" ամրապնդեց իր կարգավիճակը, և շատ ֆինանսներ "նավարկեցին" դեպի ԱՄՆ պետական պարտատոմսեր, Շվեյցարական և Ճապոնական ակտիվներ և այլն:

Այսպես, Amundi-ACBA-ի ներդրումներն ԱՄՆ-ում մինչև 2022 թվականը կազմել են 19-20%՝ ներկայիս 22% - ի դիմաց, ԿC-Quadrat Ampega-ն ունեցել է 15-20% ՝ ներկայիս 19-22% - ի դիմաց ։
 

Ինչու" չսիրեցին " իրական հատվածը

Այսօր ՀՀ-ում երկու հիմնադրամների ընդհանուր ակտիվների 38-45%-ը ներդրվել է պարտատոմսերում, մոտ 20%- ը' բանկային ավանդներում: Տեղական ներդրումները հիմնականում ուղղվում են ՀՀ ֆինանսաբանկային համակարգ, ՏՏ, արդյունաբերություն։ Բայց տնտեսության իրական հատվածում ներդրումների ծավալը փոքր է։

Ժամանակին օրենսդիրը որոշակի սահմանափակումներ է սահմանել հիմնադրամների նկատմամբ, մասնավորապես՝ ներդրումներ կատարել Հայաստանի Հանրապետությունում գործող կարգավորվող շուկայում առևտրին թույլատրված կամ ԿԲ կողմից վերահսկվող ներդրումային ֆոնդերի թողարկած արժեթղթերում:

Կարեն Թամազյանը նշում է, որ դա արվել է ակտիվների պահպանությունն ապահովելու նպատակով։ Ի վերջո, ցուցակված ընկերությունները աշխատում են թափանցիկության և հաշվետվության սկզբունքների վրա, ինչը երաշխավորում է ներդրումների պաշտպանության ավելի բարձր մակարդակ: "Այսինքն մենք առաջնահերթ ենք համարել հիմնադրամներին վստահված միջոցների անվտանգության ապահովումը։ Բացի այդ, դա պետք է հզոր խթան հանդիսանար այն ընկերությունների համար, որոնք ձգտում են ավելի շատ ներդրողներ ներգրավել հրապարակային առաջարկի միջոցով", - նշում է փորձագետը։ ՊԿԿՀ մասին օրենքի հեղինակների մտահղացմամբ՝ դա պետք է հանգեցներ ֆինանսական շուկայում պահանջարկի ձևավորմանը և համապատասխան գործիքների ստեղծմանը։

Բայց, ինչպես նկատում են ֆոնդերի կառավարիչների ղեկավարները, հնարավոր է, դա արվել է տեղական բիզնեսին IPO-ին դրդելու նպատակով, սակայն ժամանակի ընթացքում պարզ դարձավ, որ Հայաստանում ֆոնդային շուկայի մշակույթը դանդաղ է զարգանում, մասնավորատերն այնքան էլ պատրաստակամ չէ գնալ IPO-ի։

Այս կապակցությամբ 2022 թվականին ՀՀ Կենտրոնական բանկը հանդես է եկել նախաձեռնությամբ, որը, ի թիվս այլ բաների, թույլ կտա ֆոնդերի կառավարիչներին ուղղակիորեն, շրջանցելով կապիտալի շուկան, ներդրումներ կատարել ՀՀ տնտեսության իրական հատվածում։ Նպատակը քաղաքացիների կուտակած գումարները կառավարելն է այնպես, որ դրանք ոչ միայն եկամտաբերություն ապահովեն, այլև ներդրումներ կատարեն ազգային տնտեսության մեջ՝ նպաստելով տնտեսական աճին: Կարգավորիչը նաև առաջարկել է թույլատրել հիմնադրամներին ներդրումներ կատարել ոչ միայն պետության և ՀՀ Կենտրոնական բանկի կողմից թողարկված պարտատոմսերում, ինչպես նախատեսված է գործող օրենքով, այլև համայնքների կողմից ամբողջությամբ երաշխավորված արժեթղթերում: Չնայած տնտեսության համար ակնհայտ շահին՝ մեզ անհայտ պատճառներով ԿԲ-ի նախաձեռնությունը մինչ օրս օրենքի ուժ չի ստացել ։

"ԿԲ նախաձեռնությունը հնարավորություն կտա լրացուցիչ դիվերսիֆիկացնել ռիսկերը ֆոնդերի կառավարիչներին, իսկ իրական հատվածին, որն այսօր ֆինանսավորվում է առավելապես բանկային վարկերի հաշվին, դա լրացուցիչ հնարավորություն է, ավելի շահավետ եւ արդյունավետ ռեսուրսներ ներգրավելու։ Սակայն դա ենթադրում է իրական հատվածի համար ավելի թափանցիկ աշխատանք, և գուցե շատերն այսօր պատրաստ չեն հրապարակայնության այդ աստիճանին", - նշում է Էդգար Աղաբեկյանը:

ՀՀ ֆինանսական շուկայի անկատարությունը շարունակում է լուրջ խնդիր մնալ հիմնադրամների ներդրումների դիվերսիֆիկացման առումով, կարծում է նա։ Արդյունքում, ֆոնդերի կառավարիչները, չունենալով տեղական շուկայում սեփական կապիտալի գործիքներին այլընտրանք, հաճախ ստիպված են իրենց ռիսկային ներդրումների մի մասը, այդ թվում՝ ավելացված արժեքով, ուղղել միջազգային ֆինանսական շուկաներ:

 

Ռիսկերը` իրական և երևակայական

"Վատ 2022 թվականին, երբ գնաճը բարձր մակարդակի վրա էր, իշխանությունները հարց էին տալիս, իսկ, եթե միտումը շարունակվի, պետությունը կբախվի կուտակային կենսաթոշակային համակարգի մասնակիցների նկատմամբ ստանձնած պարտավորությունների կատարման խնդրին (ՀՀ-ն երաշխավորում է կուտակային հատկացումների վերադարձելիությունը մասնակցին տարեկան գնաճով ճշգրտված սոցիալական վճարների չափով), և դա հսկայական բեռ կլինի պետբյուջեի ուսերին։ ՊԿՀ-երը, հաշվարկներ անելով, իշխանություններին ներկայացրել է ակնկալվող պատկերը, ըստ որի ՝ առանձին տարիների կտրվածքով գնաճի եկամտաբերության գերազանցման հավանականությունը գնահատվում է 30-40 տոկոս, բայց կուտակային իմաստով հավանականությունը, որ հաջորդ 30 տարիների ընթացքում ֆոնդերի կուտակային եկամտաբերությունը կարող է գնաճից ցածր լինել, մոտենում է զրոյի", - հայտարարում է Ասլանյանը։ Ռիսկերը միշտ առկա են, ֆոնդերի խնդիրն է հնարավորինս արդյունավետ կառավարել դրանք, ավելացնում է նա։

 

Ինչու են անհրաժեշտ "միջնորդներ" ՝ ի դեմս կառավարող ընկերությունների

Շատերը զարմանում են, թե ինչ կարիք կա միջնորդ ներգրավել, սեփական գումարները կուտակելու համար։ Ի վերջո, ինքս կարող եմ խնայել. պահել գումար է իր «դոշակի տակ", կամ բանկային նեդրում անել:

"Փոքր հավանականություն կա, որ բնակչության գոնե 5%-ը կորոշի կամավոր և ամսական ձևաչափով գումար կուտակել, այն էլ 30-40 տարի առաջ նշանառությամբ",-արձագանքում է C-Quadrat Ampega-ի ֆոնդերի կառավարիչ Պետրոս Մարգարյանը: Բացի այդ, եթե նույնիսկ պատկերացնենք, որ որոշ քաղաքացիներ բանկային ավանդների միջոցով միջոցներ են խնայում, ապա այս դեպքում, նախ, անհրաժեշտ է բավարար ֆինանսական գրագիտություն, երկրորդ ՝ ոչ մի բանկում ավանդի տոկոսային եկամտաբերությունը չի կարող գերազանցել 2023 թվականին հիմնադրամների գրանցած ցուցանիշները, ավելացնում է նա։ Բացի այդ, հիմնադրամներն ունեն անհրաժեշտ ռեսուրս ֆինանսական գործիքների համար վարկային ռիսկը հաշվարկելու համար, և մասշտաբի շնորհիվ ապահովել բանակցային օգուտ:
 

Երբ և ինչպես կարելի է ստանալ կուտակային կենսաթոշակ

Համակարգի առաջին շահառուներն իրենց կենսաթոշակները կարող են ստանալ 2037 թվականին՝ անուիտետի, ծրագրային և միանվագ վճարման միջոցով: Եթե քաղաքացին մինչև 2014թ. համակարգին միանալը ունեցել է 10 և ավելի տարվա աշխատանքային ստաժ, ապա նա կստանա բազային կենսաթոշակ, որն այսօր կազմում է 24 հազար դրամ, և դրան կավելանան մինչև 2014թ.աշխատանքային ստաժի հավելավճարները, գումարած ՝ կուտակումները:

Ակնկալվող կուտակային կենսաթոշակի կոնկրետ չափը, նշում են ՊԿՀ-ի կառավարիչները, կախված է բազմաթիվ գործոններից։ Ակնկալվում է, որ քաղաքացու կենսաթոշակը, կախված աշխատավարձի չափից, կենսաթոշակային հատկացումների տևողությունից և Կուտակային կենսաթոշակների ստացման ժամանակահատվածից, կկազմի նրա վերջին աշխատավարձի 50-70% և ավելի, եթե պահպանվի եկամտաբերության ներկայիս մակարդակը: Իմ կենսաթոշակը, ըստ առցանց հաշվիչի (այնտեղ ես մուտքագրեցի միայն իմ զուտ աշխատավարձի չափը, ՊԿԿՀ-ին միանալու տարին և ծննդյան տարին), պետք է լինի իմ ներկայիս եկամտի 60%-ի չափով:

Ինչ վերաբերում է հայկական ՊԿԿՀ-ի մասնակից օտարերկրյա քաղաքացիներին, ապա նրանք կստանան կենսաթոշակ ՀՀ օրենքներով, եթե նրանց միջոցները կուտակվեն և կառավարվեն վերոնշյալ երկու ՊԿՀ-ների կողմից: Բայց, եթե համակարգի մասնակիցը այլ երկրի քաղաքացի է, իր երկիր վերադառնալիս կուտակումները կարող են փոխանցվել միայն այն դեպքում, եթե իր երկրում գործում է նմանատիպ ոչ պետական կենսաթոշակային հիմնադրամ, որը պատրաստ է ընդունել այդ հաշիվները: Ընդ որում, այս հնարավորությունից կարող են օգտվել միայն այն քաղաքացիները, ովքեր համակարգին միանալու պահին արդեն օտարերկրյա քաղաքացիներ են եղել։ Նոր երկրում նման համակարգի բացակայության դեպքում ՊԿԿՀ-ի մասնակիցը պետք է սպասի կենսաթոշակային տարիքի գալուն՝ համաձայն հայկական օրենքների։ Նրա ակտիվները կշարունակեն կառավարել և կուտակել։ Հակառակ հնարավորությունը՝ կենսաթոշակային կուտակումներն այլ երկրից ՀՀ տեղափոխելու, չի նախատեսվում, քանի որ հայկական համակարգն ուղղակիորեն կապված է առավելագույն 10% պահումներով աշխատավարձին։

P.S. Թոշակի անցնելը թանկ հաճույք է: Կարեն Թամազյանի խոսքով՝ համակարգի ներդրման շրջանակներում կատարված ակտուարական հաշվարկները ցույց են տվել, որ եթե 40 տարեկանից սկսած (25 տարվա ընթացքում) մարդը կուտակում է իր վաստակի մոտավորապես 10 տոկոսը, ապա կենսաթոշակի անցնելու պահին (ֆոնդերի միջինում 5 տոկոս եկամտաբերության դեպքում) նրա կենսաթոշակը պետք է կազմի նախաթոշակային եկամտի մակարդակի միջինը 50-80 տոկոսը: Սա, ինչպես վկայում է համաշխարհային փորձը, պետք է բավարար լինի աշխատանքի դադարեցումից հետո կենսամակարդակը պահպանելու համար։