Հայաստանի պետական պարտքի կառուցվածքում առաջին անգամ ներքին պարտքի տեսակարար կշիռը գերազանցել է 50 տոկոսը. դա լավ է, թե՞ վատ: Աղասի Թավադյանի վերլուծությունը

Արմինֆո. 2024 թվականի մայիսի արդյունքներով առաջին անգամ Հայաստանի պետական պարտքի կառուցվածքում ներքին պարտքի տեսակարար կշիռը գերազանցել է 50% - ը ։ Սա ունի իր դրական և բացասական կողմերը, և, առաջին հերթին՝ իշխանության խոստացած ՀՆԱ-ի 7 տոկոս աճն ապահովելու համար։ Նման գնահատականով հանդես է եկել Հայաստանի պետական տնտեսագիտական համալսարանի դոցենտ, տնտեսագետ Աղասի Թավադյանը:

Ինչպես նշում է տնտեսագետը, վերջին տարիներին պետական պարտքի կառուցվածքում ներքին պարտքի ավելացման քաղաքականությունը ֆինանսական իշխանությունների կողմից իրականացվում է  արժութային ռիսկերը զսպելու նպատակով: Մասնավորապես, 2024 թվականի մայիսի կտրվածքով կառավարության պետական պարտքը կազմել է 11 մլրդ 577 մլն դոլար կամ 4 տրիլիոն 496 մլրդ դրամ, որի 50.2 տոկոսը բաժին է ընկնումներքին աղբյուրներին, իսկ 49.8-ը՝ արտաքին։ Փորձագետը հիշեցնում է, որ 2017 թվականին (մինչև թավշյա հեղափոխության հաղթանակը և Նիկոլ Փաշինյանի կառավարության իշխանության գալը -խմբ.) կառավարության ներքին պարտքը կազմում էր ընդհանուր պարտքի 20,4% - ը, իսկ արտաքին պարտքը ՝ 79,6% - ը ։

Մասնավորապես, 2017 թվականի կտրվածքով Հայաստանի կառավարության պարտքը կազմում էր 6 մլրդ 173 մլն դոլար, կամ 2 տրիլիոն 988 մլրդ դրամ։ Այս ժամանակահատվածի ընթացքում պետական պարտքը աճել է դրամով 50.5 տոկոսով, իսկ դոլարով գրեթե 2 անգամ՝ 87.5 տոկոսով, որը հիմնականում պայմանավորված է 2017 թվականի սկզբից դրամի արժեզրկմամբ 480 դրամից մինչև 387, որը էժանացրել է դոլարային պարքի սպասարկումը, նշում է Թավադյանը։

Տնտեսագետը հիշեցնում է, որ պետական պարտք/ՀՆԱ հարաբերությունը առաջին անգամ հատել է 50 տոկոսի սահմանագիծը 2016 թվականին՝ կազմելով 51.9 տոկոս։ Դա, հիմնականում, պայմանավորված էր Ռուսաստանում արժութային ճգնաժամով, որի արդյունքում արժեզրկվեցին տարածաշրջանի բոլոր արժույթները, ինչպես նաև դրամը, որը կտրուկ մեծացրեց արտաքին պետական պարտքի սպասարկումը։ Տարեկան կտրվածքով պետական պարտք / ՀՆԱ հարաբերությունը առավելագույնի է հասել 2020 թվականին, երբ այն հատել է 63.5 տոկոսի սահմանագիծը, իսկ եռամսյակային կտրվածքով՝ 2021թ․ առաջին եռամսյակում՝ 69.8 տոկոս։ Ընդ որում, 2020 թվականին ՀՆԱ աճը բացասական էր՝ կազմելով -7.2 տոկոս, ինչը, հիմնականում, պայմանավորված էր հակահամաճարակային միջոցառումներով և 44-օրյա պատերազմով, որոնք նաև նպաստեցին պետական պարտքի աճին։

2022 թվականին պետական պարտք/ՀՆԱ հարաբերությունը, հիմնականում, կարողացավ իջնել ի հաշիվ դրամի արժևորման, որը պայմանավորված էր նրանով, որ 2022 թվականին Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցներով դրդված բավականին մեծ քանակությամբ արտարժութային միջոցներ մտան Հայաստան, ինչը արժևորեց դրամը, և, որպես հետևանք, իջեցրեց պետական պարտքի սպասարկումը։

«Այս իրավիճակը ցույց է տալիս, որ արտաքին գործոնները կարող են էական ազդեցություն ունենալ Հայաստանի տնտեսության և պետական պարտքի դինամիկայի վրա: Սակայն պետք է նշել, որ նման իրավիճակները չեն կարող դիտարկվել որպես կայուն միտում, և երկարաժամկետ հեռանկարում անհրաժեշտ է ուշադրություն դարձնել պետական պարտքի կառավարման ավելի կայուն մեխանիզմների մշակմանը», - նշում է Աղասի Թավադյանը:

Վերլուծելով "պետական պարտք-ազգային արժույթ-ՀՆԱ-իրավիճակն աշխարհում" շղթայի զարգացումները ՝ փորձագետը նշում է, որ Հայաստանի տնտեսությունը զգայուն է գլոբալ շոկերի նկատմամբ, և պետական պարտքի կառավարումը պահանջում է զգուշավոր մոտեցում՝ հաշվի առնելով արտաքին գործոնների հնարավոր ազդեցությունը:

«Ընդհանուր առմամբ ողջունելի է և հուսադրող, որ պետական պարտքի կառուցվածքում ներքին պարտքի կշիռը առաջին անգամ հատել է 50 տոկոսի սահմանակետը, ինչպես նաև այն, որ պետական պարտքի մեջ գերակշռող արժույթը հայկական դրամն է։ Սակայն 2022 թվականից սկսած փոխարկելի արժույթների մեջ դրամը ամենաարժեզրկվածն է, որը բացասական ազդեցություն ունի իրական արտահանման, ինչպես նաև զբոսաշրջության և ՏՏ արտադրանքի արտահանման վրա։ Սա իր հերթին կարող է բացասաբար անդրադառնալ 2024 թվականի բյուջեի օրենքով նախատեսված 7 տոկոս տնտեսական աճի հեռանկարի վրա։ Ներկայումս տնտեսությունում առկա են առանցքային խնդիրներ։ Պետք է նշել, որ ինչպես ՀՀ դրամի հետագա արժեզրկումը, այնպես էլ ՀՆԱ-ի անկումը բացասաբար կարող են անդրադառնալ պետական պարտքի սպասարկման տեսանկյունից՝ որի պարագայում պետական պարտք / ՀՆԱ հարաբերությունը կարող է հատել 50 տոկոսի սահմանագիծը», - նշում է նա։

Փորձագետը հաամոզված է, որ Հայաստանի պետական պարտքի կառավարման քաղաքականությունը վերջին տարիներին էական փոփոխություններ է կրել: Ներքին պարտքի կշռի աճը և դրամով պարտքի գերակշռությունը դրական միտումներ են, որոնք նպաստում են արտարժութային ռիսկերի նվազեցմանը: Սակայն, միևնույն ժամանակ, պետք է հաշվի առնել մի շարք մարտահրավերներ.դրամի արժեզրկման հնարավոր ազդեցությունը պետական պարտքի և ՀՆԱ-ի հարաբերակցության վրա; գլոբալ տնտեսական շոկերի նկատմամբ Հայաստանի տնտեսության խոցելիությունը; արտահանման, զբոսաշրջության և ՏՏ ոլորտների վրա դրամի արժևորման բացասական ազդեցությունը:

«Այս իրավիճակում անհրաժեշտ է շարունակել զգուշավոր և հավասարակշռված պետական պարտքի կառավարման քաղաքականությունը՝ միաժամանակ ուշադրություն դարձնելով տնտեսության իրական հատվածի զարգացմանը և արտաքին մրցունակության պահպանմանը», - ամփոփում է Աղասի Թավադյանը:

Հիշեցնենք, որ Ֆինանսների նախարարության տվյալների համաձայն, 2023 թվականին Հայաստանը պետական պարտքն ավելացրել է 11,4 տոկոսով կամ 1 մլրդ 207,6 մլն դոլարով՝ մինչեւ 11 մլրդ 845.3 մլն դոլար ։ Հաշվետու ժամանակահատվածում ԱՄՆ արժույթով կառավարության պարտքն աճել է 1 մլրդ 208.3 մլն դոլարով կամ 12% - ով՝ 2022 թվականի վերջի 10 մլրդ 086.4 մլն դոլարից մինչև 11 մլրդ 294.6 մլն դոլար, իսկ դրամով՝ 602.3 մլրդ դրամով կամ 15.2% - ով՝ մինչև 4 տրլն 571.9 մլրդ դրամ։

"ՀՀ 2024 թվականի պետական բյուջեի մասին" օրենքի համաձայն, պետական պարտքը ս.թ. վերջին կհասնի 5 տրլն 314 մլրդ դրամի (ՀՆԱ-ի 50,5%)՝ 2023 թվականի վերջին սպասվող 4 տրլն 659 մլրդ դրամի (ՀՆԱ-ի 49,3% - ը) և 2022 թվականի փաստացի 4 տրլն 659 մլրդ դրամի (ՀՆԱ-ի 49,2% - ը) փոխարեն։ Կառավարության պարտքը կկազմի 5 տրլն 082.9 մլրդ դրամ (ՀՆԱ-ի 48.3% - ը) կամ 11 մլրդ, 892 մլն դոլար՝ 2023-ի արդյունքներով ակնկալվող 4 տրլն 446.1 մլրդ դրամի (ՀՆԱ-ի 47%) կամ 10 մլրդ 910 մլն դոլարի դիմաց և 2022թ. 3 տրլն 969.7 մլրդ դրամի կամ 10 մլրդ 086 մլն դոլարի դիմաց (ՀՆԱ-ի 46.7%)։ 2024 թվականին կառավարության պարտքի մարման և սպասարկման համար կպահանջվի 805,2 մլրդ դրամ, որից 483,0 մլրդ դրամ կկազմի պարտքի մարումը, իսկ 322,2 մլրդ դրամ՝ տոկոսավճարները: