ՄԱԿ ԶԾ. երբ տանը տաք է, և ավելի քիչ գումար է ծախսվում

Արմինֆո. Հայաստանում շենքերի մեծ մասը կառուցվել է խորհրդային տարիներին ։ Նման տներում ջեռուցումն ավելի թանկ է։ Դա հարվածում է ոչ միայն քաղաքացիների գրպանին, այլև կլիմային։ Մինչդեռ, ժամանակակից տեխնոլոգիաները թույլ են տալիս ոչ միայն նվազեցնել CO2 արտանետումները և բնակիչների ծախսերը, այլև բարձրացնել նման շենքերի արժեքը:

2017 թվականին ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագիրը (ՄԱԶԾ, UNDP), Կանաչ կլիմայի հիմնադրամի ֆինանսավորմամբ և ՀՀ շրջակա միջավայրի նախարարության համակարգմամբ, նպատակ է դրել և մեկնարկել է "Շենքերի էներգաարդյունավետ արդիականացման ներդրումային ռիսկերի նվազեցում" ծրագիրը ՝ 20 մլն ԱՄՆ դոլար բյուջեով: Ծրագրի շահառու են դարձել երկրի 18 համայնքների ավելի քան 200 շենքեր, և , հաշվի առնելով դրա պահանջվածությունը, 2024 թվականին ծրագիրը երկարաձգվել է 2 տարով:

Նպատակը և հասնելու մեթոդները

Ծրագրի հիմնական նպատակն է նվազեցնել ջերմոցային գազերի արտանետումները, որոնց մակարդակը միայն 2000-2019թթ. աճել է շուրջ 7 անգամ: Ըստ ծրագրի փորձագետների՝ բնակարանային ոլորտը էներգիայի խոշորագույն սպառողներից մեկն է, և շենքերի էներգիայի սպառման մակարդակի կրճատումը կհանգեցնի ցանկալի նպատակին: Այս ուղղությամբ ներդրումները 20 տարվա ընթացքում, ինչպես սպասվում է, թույլ կտան հասնել 1,4 մլն տոննայի չափով CO2-ի կրճատման։

Ծրագիրը բաղկացած է 4 բաղադրիչներից. թրեյնինգների և մոնիթորինգի անցկացում, օրենսդրական դաշտի մշակում և <արդիականացում>, ֆինանսական ռիսկերի նվազեցում և ներդրումային բաղադրիչ, որի շրջանակներում իրականացվում է շենքերի էներգաարդիականացման համաֆինանսավորում: Վերջին բաղադրիչի բյուջեն կազմում է 14 մլն դոլար։

Ծրագրի համակարգող, ՀՀ շրջակա միջավայրի նախարարության Բնապահպանական ծրագրերի գրասենյակի ներկայացուցիչ Արմեն Աջամօղլյանի խոսքով, առաջին բաղադրիչի շրջանակներում նախատեսվում է էներգետիկ կառավարման տեղեկատվական համակարգի տեղայնացում, որը շուտով պատրաստ կլինի տեսանելի վիճակով: Սա կտա բազմաթիվ հարցերի պատասխան ՝ կապված շենքերի ներուժի հետ, որոնք մեծ մասամբ կառուցվել են դեռևս խորհրդային տարիներին, և որոնք բնակելի տարածքների համար օպտիմալ ջերմաստիճանային նորմերն ապահովելու համար ավելի շատ էլեկտրաէներգիա են սպառում ։ Ծրագրում ընդգրկված շենքերը (մոտ 200-ը) նույնպես անցել են էներգետիկ աուդիտ, մակնշվել են ըստ սպառվող էլեկտրաէներգիայի: <Էներգետիկ պիտակները հստակ և պարզ պատկերացում են տալիս շենքի էներգաարդյունավետության (սկզբնական դասակարգման) մասին, և ինչ աշխատանքներ պետք է իրականացվեն էներգաարդյունավետության մակարդակը բարձրացնելու համար>, -բացատրում է նա:

Բացի այդ, հաշվի առնելով կադրային դեֆիցիտը, ծրագրի շրջանակներում համագործակցություն է հաստատվել բուհերի հետ, անցկացվում են վերապատրաստման դասընթացներ էներգետիկ աուդիտորների համար, ներդրվում է էներգոմենեջերի ինստիտուտը: Վերջինս պարտադիր պայման է այն համայնքների համար, որոնք միացել են ծրագրին ։ Եվ քանի որ էներգաարդյունավետությունը ենթադրում է նաև համապատասխան վարքագծային մոտեցման մշակում, զուգահեռաբար իրականացվում են հանրային իրազեկման աշխատանքներ թե ծրագրի մաս դառնալու, թե էներգախնայողության ոլորտում իրազեկվածության մակարդակի բարձրացման ուղղությամբ:

Ինչպես է աշխատում ծրագիրը և ում համար է այն

 Ծրագիրը մեկնարկել է 2017թ. հունիսից, սակայն ներդրման փուլին  ձեռնաամուխ են եղել միայն 2020թ. աշնանը: Հենց այդ ժամանակ էլ թույլտվություն է ստացվել շենքերի էներգաարդիականացման աշխատանքների համաֆինանսավորման համար։ Այսօր համաֆինանսավորում են ստացել 152 բնակելի շենք հանրապետության 15 համայնքներում և 52 հասարակական շենք 5 համայնքներում: Ներկայումս իրականացման տարբեր փուլերում են գտնվում 40 բնակելի և հասարակական շենքեր:

Նույն 2020 թվականին բնակելի շենքերի էներգաարդյունավետ արդիականացումը, ՄԱԿ-ի և ՀՀ կառավարության բանակցությունների արդյունքում, ներառվել է պետական սուբսիդավորման ծրագրերում ։ Այսինքն, եթե շենքի բնակիչները որոշեն այն արդիականացնել, իսկ տեղի համայնքապետարանը մասնակցության հայտ ներկայացնի, որը հետագայում հավանության կարժանանա կառավարության կողմից, ԷԱ-ի աշխատանքները կֆինանսավորվեն երեք աղբյուրներից ՝ համայնքային բյուջե, պետական գանձարան (40-50% - ի չափով) և ծրագրի դրամաշնորհային միջոցներ (25% - ի չափով) ։ Բնակիչների մասնակցությունը կկազմի 5%: ՄԱԿ ԶԾ-ի համաֆինանսավորումը ԷԱ հանրային և մունիցիպալ շենքերի դեպքում կկազմի 20%:

Ծրագրի շահառու կարող է դառնալ ցանկացած շենք ՝ բնակելի կամ հասարակական, հանրապետության ցանկացած մարզում, նշում է ՄԱԶԾ-ԶԿՖ <Շենքերի էներգաարդյունավետ արդիականացմանն ուղղված ներդրումների ռիսկերի նվազեցում> ծրագրի համակարգող Վահրամ Ջալալյանը: Այնուամենայնիվ, այն չի կարող ներառել վթարային շենքեր: Այսպիսով, 3-րդ և 4-րդ աստիճանի տները կարող են հավակնել ծրագրին մասնակցելու, եթե նախագծով նախատեսվում է բարձրացնել դրա սեյսմակայունության մակարդակը և ամրացման աշխատանքները: Շենքերի էներգաարդյունավետության բարձրացումը ձեռք է բերվում արտաքին պատերի, տանիքի և նկուղի մեկուսացման, դռների և պատուհանների փոխարինման/տեղադրման, աստիճանավանդակների կառուցման միջոցով: Տեղադրվում են նաև ժամանակակից լուսադիոդային լուսավորության համակարգեր ։ Շենքերի ջերմամեկուսացման համար, ինչպես պարզաբանում է ծրագրի շինարարության գծով խորհրդատու Անդրե Օհանյանը, նախատեսված են տեղական շուկայում առկա նյութեր, որոնք այնքան էլ չեն ծանրացնում շենքի կառուցվածքը, քանի որ Հայաստանը գտնվում է սեյսմիկ ակտիվ գոտում: Մասնավորապես, Սպիտակ քաղաքի շենքերից մեկում արտաքին պատերի ջերմամեկուսացումն իրականացվել է 100 մմ հաստությամբ արտամղված պենոպոլիստիրոլով, իսկ տանիքը մեկուսացվել է հանքային բամբակով: Արդյունքում՝ բնակիչների էլեկտրաէներգիայի ծախսերը կրճատվել են 3,5 անգամ, իսկ շենքի էներգաարդյունավետության դասը <E> - ից բարձրացվել է <C+>:

2025 ֆինանսական տարվա համար Սպիտակի համայնքը հայտ է ներկայացրել 17 բազմաբնակարան շենքերի և համայնքային նշանակության երկու կառույցների տանիքի ջերմամեկուսացման ծրագրին (պետական սուբսիդավորման ծրագրերի շրջանակներում) մասնակցելու համար: Հետագայում, ինչպես տեղեկացրել է համայնքի ղեկավարի տեղակալ Արտակ Մաթոսյանը, հույս կա արտաքին պատերի ջերմամեկուսացում իրականացնել: Ստեփանավանում ծրագրի շահառու է դարձել 9 շենք, 5 տուն սպասում է իր հայտի հաստատմանը ։ <Բացի ջերմամեկուսացման խնդիրներից, մենք լուծում ենք հին տանիքների խնդիրները: Բնակիչներն իրենք չէին հաղթահարի տանիքի փոխարինումը>, - նշում է համայնքի ղեկավարի օգնական Լևոն Քալանթարյանը։ Դիլիջան համայնքում արդիականացվել է 6 բազմաբնակարան շենք և 2 հասարակական շենք, ընթացքի մեջ է ևս 5 շենք: 2026-2027 թվականներին նախատեսվում է մի շարք շենքերի ԷԱ, ցանկը դեռ հստակեցված չէ, նշում է քաղաքապետարանի ներկայացուցիչ Վարդան Մկրտչյանը:

Ակնկալիքներ և իրականություն

Նրանք, ովքեր արդեն աշխատանքներ են իրականացրել բնակելի շենքերի էներգաարդյունավետ արդիականացման ուղղությամբ, նշում են, որ ջեռուցման սեզոնին ավելի քիչ գումար է ծախսվում, իսկ նրանք, ովքեր սպասում են իրենց հերթին, հույս ունեն, որ իրենց հայտը շուտով կհաստատվի: <Մեր տան ջերմամեկուսացումից հետո բնակարանը 4-6%-ով ավելի տաքացավ>, - պատմում է Սպիտակի Ռումինական փողոցի բնակիչը: <Ջեռուցման ծախսերը նվազեցնելուց բացի, մեզ համար չափազանց կարևոր է անընդհատ խոնավացող տանիքը փոխարինելու հնարավորությունը: 14 տարի ապրում եմ այս շենքում, բնակարանում ցուրտ է նույնիսկ ջեռուցումը միացրած, քանի որ այն ստվերային կողմում է", - նշում է Ստեփանավանի բնակչուհին: Նա դժգոհում է, որ ջեռուցման սեզոնին իր փոքրիկ 2 սենյականոց բնակարանի ծախսերը հասնում են 70 հազար դրամի։

Փորձագետների խոսքով ՝ մեկ 9 հարկանի բազմաբնակարան բնակելի շենքի  ամբողջական ջերմամեկուսացումն արժե 60-65 մլն դրամ ։ Նույնիսկ եթե պատկերացնենք, որ համայնքը չի մասնակցի համաֆինանսավորմանը, ապա տան բնակիչներին բաժին կհասնի բոլոր ծախսերի ընդամենը 75% - ը (յուրաքանչյուրը կվճարի ըստ իր բնակելի տարածքի) ։ Ընդ որում, <ելքում > նրանք ունեն ջեռուցման և հովացման ծախսերի կրճատում ծախսերի 40-60% - ով, իսկ որպես լրացուցիչ օգուտ ՝ բնակարանների շուկայական արժեքն ավելանում է 10-15% - ով։

Կլինի՞ շարունակություն

Այս ծրագրի հիմնական ձեռքբերումներից մեկը, ինչպես կարծում է ՄԱԿ ԶԾ մշտական ներկայացուցիչ Նաթիա Նացվլիշվիլին, երկրում էներգաարդյունավետության մշակույթի ձևավորումն է: <Կարծում եմ, որ շատ կարևոր է, որ բոլորը ՝ բնակիչները, կառավարությունը, գիտակցեն, որ էներգաարդյունավետությունը օգտակար բան է: ԷԱը բարելավում է կենսապայմանները, ինչպես նաև բարձրացնում բնակարանների շուկայական արժեքը: Այսպես է աշխատում ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագիրը: Մենք փորձարկում ենք նորարարական գաղափարներ, մարդիկ տեսնում են դրանց արդյունավետությունը, դրանց պահանջարկը մեծանում է, և դրա հետ մեկտեղ՝միջոցառումների քանակը", - նշում է նա:

Ընդ որում, Նացվլիշվիլիի խոսքով, չնայած ծրագրի պահանջված լինելուն, աս փուլում, երբ ծրագրի ավարտին մնում է ևս 2 տարի, դժվար է պատասխանել այն հարցին, թե արդյոք ծրագիրը հետագայում ևս կֆինանսավորվի: "UNDP - ն ցանկանում է շարունակել դրա իրականացումը, բայց դա կախված է բազմաթիվ գործոններից", - կարծում է նա: "UNDP - ն բազմաթիվ ծրագրեր է իրականացնում տարբեր ոլորտներում, սակայն ամենահաջողվածները կարելի է համարել այն նախագծերը, որոնք ուղղված են կլիմայական օրակարգի ձեռքբերմանը", - ամփոփում է Նաթիա Նացվլիշվիլին: