Հայաստանում արժեթղթերի թողարկմանն ու վարկանիշավորմանն աջակցության պետական ծրագրից օգտվել է ընդամենը երկու ընկերություն

Արմինֆո. Բաժնեմասային (բաժնետոմսերի) և պարտքային (պարտատոմսերի) արժեթղթերի թողարկմանը, ինչպես նաև վարկային վարկանիշների անցմանն աջակցության պետական ծրագրի շահառու է դարձել առայժմ երկու ընկերություն: Մինչև 2024 թվականի վերջը, հնարավոր է, նրանց միանա ևս 2-3 մասնակից։ Կապիտալի շուկայի զարգացմանն աջակցության պետական ծրագրի պայմանների, ինչպես նաև դրա հեռանկարների մասին ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ զրույցում պատմել է ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարության ֆինանսական ենթակառուցվածքների զարգացման վարչության ղեկավար Հասմիկ Զաքարյանը:

Նրա ասելով՝ Հայաստանում գործող խոշոր եւ միջին ընկերությունները ներկայում ստիպված են, այլընտրանք չունենալու պատճառով, նախագծային ֆինանսավորում ներգրավել, հիմնականում, բանկային կառույցներից, որոնք պահանջում են ապահովման բարդ համակարգեր եւ երաշխիքներ, ինչպես նաեւ ամենեւին էժան չէ: Բանկային պահանջները բարդացնում են ռեսուրսների արդյունավետ ներգրավման գործընթացը: Միևնույն ժամանակ, բաժնետոմսերի և պարտատոմսերի շուկա մուտք գործելը ընկերություններին հնարավորություն է տալիս ներգրավել ֆինանսավորում՝ առանց գրավի և երաշխիքի, և դիվերսիֆիկացնել բիզնեսի ֆինանսավորման աղբյուրները: Ի վերջո, պարտատոմսերի թողարկման ժամանակ ֆինանսական ռեսուրսները որոշ դեպքերում ներգրավվում են ավելի ցածր տոկոսադրույքով, քան բանկայինը, իսկ բաժնետոմսերի թողարկման ժամանակ բաժնետիրական կապիտալի համալրումը զարգացման լայն հնարավորություններ է տալիս: Վերջին դեպքում ֆոնդային բորսա մուտքը եւ ցուցակման գործընթացի անցումը ձեւավորում է կորպորատիվ կառավարման ընդունելի համակարգեր, մեծացնում է թափանցիկությունը, ընկերության համբավը եւ մշտապես լրացուցիչ կապիտալ ներգրավելու նրա կարողությունը: "Շատ ներդրումային հիմնադրամներ ներդրումներ են կատարում հենց այն ընկերություններում, որոնց բաժնետոմսերը ցուցակվում և գնանշվում են բաց շուկայում", - ընդգծում է Էկոնոմիկայի նախարարության ներկայացուցիչը:

Այդ իսկ պատճառով պետությունը ձեռնամուխ է եղել օգնելու ընկերություններին, որոնք պատրաստ են վերակազմավորվել հանրայինի կամ նրանց, ովքեր մտադիր են պարտատոմսերի շուկայից գումար ներգրավել, նվազեցնել դրանց ծախսերը։ Նախաձեռնության իրականացումը օգուտ է խոստանում նաև պետության համար. ընկերությունների կողմից բաժնետոմսերի և պարտատոմսերի թողարկումը մեծապես նպաստում է կապիտալի շուկայի զարգացմանը: "Ընդլայնելով միջոցների ներգրավման հնարավորությունները, խթանելով մասնավոր հատվածում ներդրումները, պետությունը կայուն հիմք է ապահովում տնտեսական աճի համար", - նշում է Հասմիկ Զաքարյանը:

Էկոնոմիկայի նախարարությունը նախաձեռնել, իսկ ՀՀ կառավարությունը 2023 թվականի հուլիսի 6-ին հավանություն է տվել բաժնետոմսերի և պարտատոմսերի թողարկման, ինչպես նաև ընկերությունների վարկանիշավորման պետական աջակցության ծրագրին։ Ինչպես նշվել է որոշման նախագծում, նախագծով նախատեսված միջոցառումների իրականացման համար առաջին երեք տարում կպահանջվի 10.65 մլրդ դրամ: Արդյունքում՝ առաջիկա երեք տարիներին, մասնագետների հաշվարկներով, արժեթղթերի նոր թողարկումների ծավալը կարող է կազմել 97,5 մլրդ դրամ։

2024 ֆինանսական տարում պետական բյուջեով ծրագրի իրականացման համար հատկացվել է առաջին 300 մլն դրամը ։ Հաջորդ եռամյա միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի շրջանակում ծրագրի ծախսերը նախատեսվում են տարեկան շուրջ 1 մլրդ դրամի չափով: "Նախագիծը մշակելիս շատ մոտավոր պլանավորում է արվում, հետո արդեն բոլոր շահագրգիռ կողմերի հետ քննարկումների արդյունքում թիվը կոնկրետացվում է, ինչը չի նշանակում, որ ավելի շատ հայտերի առկայության դեպքում ծրագրի պոտենցիալ մասնակիցները կարող են մնալ առանց ֆինանսական աջակցության", - պարզաբանում է Զաքարյանը:

Նրա խոսքով՝ ծրագրի առաջին բաղադրիչի շրջանակում շահառուներին աջակցություն է ցուցաբերվում սույն որոշումն ուժի մեջ մտնելուց հետո թողարկված պարտատոմսերի թողարկման, տեղաբաշխման և ցուցակման ընթացակարգ անցնելու հարցում յուրաքանչյուր շահառուի համար մեկ անգամ ՝ հետևյալ չափերով.

1) պարտատոմսերի թողարկման, տեղաբաշխման և ֆոնդային բորսայում ցուցակման գործընթացի ավարտից հետո շահառուին տրամադրվում է միանվագ աջակցություն' տեղաբաշխման անվանական արժեքի 2% - ի չափով, բայց ոչ ավելի, քան 30 միլիոն դրամը;

2) Պարտատոմսերի շրջանառության համար աջակցությունը կկազմի առաջին երեք տարվա տեղաբաշխման անվանական ծավալի 3% - ի չափով, բայց շրջանառության յուրաքանչյուր 12 ամսվա համար ' ոչ ավելի, քան 45 մլն դրամ:

Այսպիսով, առաջին բաղադրիչի շրջանակներում պետական աջակցության առավելագույն չափը կկազմի 165 մլն դրամ։ Սուբսիդիան կնախատեսվի թողարկման պահին առնվազն 36 ամիս մարման ժամկետով ՀՀ դրամով պարտատոմսերի թողարկման ժամանակ, որոնք տեղաբաշխվել են հրապարակային առաջարկի միջոցով, և ցուցակումից հետո այդ պարտատոմսերն ունեն շուկայաստեղծ:

Ծրագրի երկրորդ բաղադրիչը վերաբերում է աջակցությանը բաժնետոմսերի թողարկմանը (հրապարակային առաջարկի / IPO-ի միջոցով) և ցուցակմանը: Պետությունն, ընդ որում, հատուցում է փաստացի կատարված և համապատասխան փաստաթղթերով հաստատված ծախսերի մինչև 80 տոկոսը, բայց ոչ ավելի, քան 50 միլիոն դրամը (արտաքին աուդիտի ծառայություններ, բանկային և բորսայական ծառայություններ):

Աջակցության երրորդ ձևը ենթադրում է (առաջին տարվա ընթացքում) ամերիկյան Fitch, Standard and Poor 's, Moody' s կամ եվրոպական Scope Ratings վարկանիշային գործակալությունների կողմից վարկանիշ ստանալու և պահպանելու ծախսերի 50% փոխհատուցում:  Ընդ որում, փոխհատուցման ենթակա է պետության սուվերեն վարկանիշից առնվազն երկու սանդղակով ցածր վարկանիշը, իսկ պարտատոմսերի կամ բաժնետոմսերի հրապարակային տեղաբաշխման և Հայաստանի ֆոնդային բորսայում ցուցակման դեպքում վարկանիշը ստանալու օրվանից 18 ամսվա ընթացքում շահառուին կփոխհատուցվի նաև առաջին տարվա ծախսերի մինչև 80% - ը (30%՝ ի հավելումն նախորդ 50% - ի):

Աջակցության բոլոր երեք բաղադրիչները կարող են օգտագործվել միայն մեկ անգամ: Դա վերաբերում է, նաեւ փոխկապակցված ընկերությունների:

Ծրագրի հեղինակները սահմանել են նաև մի շարք սահմանափակումներ։ Մասնավորապես, աջակցության ծրագրի շահառուները առաջին և երրորդ բաղադրիչի շրջանակներում չեն կարող լինել ընդերքօգտագործող, ինչպես նաև բնական մենաշնորհների սուբյեկտ: Իսկ ՀՀ Կենտրոնական բանկի լիցենզիա ունեցող ֆինանսական կազմակերպություններն, ընդհանրապես, զրկված են ծրագրից օգտվելու հնարավորությունից։

Չնայած ծրագրի թվացյալ ողջ գրավչությանը՝ այսօր դրանից օգտվել է ընդամենը երկու ընկերություն՝ "Եվրոթերմ"-ը և "Լուսեր"-ը: Ճիշտ նույնքան հայտեր են եղել։ Դրա համար էլ հաստատված 300 մլն դրամից այսօրվա դրությամբ հատկացվել է ընդամենը 40 մլն։

1998 թվականին հիմնադրված "Եվրոթերմ" ՓԲԸ-ն, որը զբաղվում է Հայաստանում «Տետրա Պակ» փաթեթավորմամբ հյութերի, նեկտարների, ըմպելիքների, պտուղ-բանջարեղենի արտադրությամբ, ինչպես նաև անհատ և կորպորատիվ հաճախորդների համար ջեռուցման, ջրամատակարարման և կոյուղու համակարգերի վաճառքի ծառայություններ մատուցող ընկերություն է, առաջին անգամ թողարկել է 500 մլն դրամ անվանական ծավալով, 10 հազար դրամ անվանական արժեքով և 12,5% արժեկտրոնի տարեկան տոկոսադրույքով պարտատոմսեր: Ընկերությունը պետությունից ստացել է 10 մլն դրամի աջակցություն ։ Ծրագրի պայմանների կատարման դեպքում նա կարող է հավակնել ևս 40 մլն դրամի։

«Լույս եր» ՓԲԸ-ը, որի մասնակիցներն ունեն ավելի քան 15 տարվա աշխատանքային փորձ շինարարության, ներդրումների, դիզայնի և ֆինանսների ոլորտներում, թողարկել, տեղաբաշխել և ցուցակել է 1,5 մլրդ դրամ անվանական ծավալով, 1 մլն դրամ անվանական արժեքով, տարեկան 12% արժեկտրոնային տոկոսադրույքով 1500 պարտատոմս: Աջակցության չափն արդեն կազմել է 30 մլն դրամ, իսկ առաջիկա 3 տարիների ընթացքում ընկերությունը կարող է ստանալ ևս 135 մլն դրամ։

Ինչպես կարծում է վարչության ղեկավարը, պետական աջակցության նման ցածր պահանջարկը պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ շատերը տեղյակ չեն ինչպես բուն ծրագրի, այնպես էլ դրա ակնհայտ առավելությունների մասին: Կա նաև բիզնեսի երկարաժամկետ պլանավորման բացակայության և կապիտալի շուկայի աշխատանքի մեխանիզմների ընդհանուր թյուրըմբռնման խնդիր։

Մինչդեռ, ինչպես կարծում են անկախ փորձագետները, արդեն այդ առաջին փորձը ցույց է տալիս, որ եթե շուկայում կա պարտքի ֆինանսավորման գոնե ինչ-որ պահանջարկ, ապա ընկերությունների սեփականատերերը դեռ շատ հեռու են իրենց բիզնես մոդելները բաժնետիրական հանրային ընկերությունների վերակազմավորելուց: Ոչ մարդիկ, ոչ շուկան դրան, պարզապես, պատրաստ չեն:

Այնուամենայնիվ, գերատեսչությունում հույս ունեն, որ ֆոնդային շուկայի գործիքների նկատմամբ տեղական բիզնեսի հետաքրքրության բարձրացումը, ինչպես նաև կապիտալի շուկայի զարգացումը, ընդհանուր առմամբ, ընդամենը ժամանակի հարց է: Իր կողմից Էկոնոմիկայի նախարարությունը պատրաստ է ամենայն աջակցություն ցուցաբերել բուն միջավայրի զարգացմանը, ինչպես նաև, անհրաժեշտության դեպքում, կատարելագործել բուն ծրագիրը ։ Օրինակ ՝ ծրագրին մասնակցության սահմանափակումների ցանկից բացառելով վերականգնվող էներգետիկայի ոլորտի ձեռնարկությունները։