Երեթշաբթի, 27 Օգոստոսի 2024 11:55

Արմինֆո. Հայաստանի տնտեսությունը կանգնած է բեկումնային պահի առջև։ ՀՆԱ աճի վերջին վերանայումները բացահայտել են մտահոգիչ իրականություն՝ երկրի տնտեսական վերելքը, որը վերջին շրջանում այդքան փառաբանվում էր, հիմնականում, կառուցված էր ոչ կայուն գործոնների վրա։ Տվյալները մանրակրկիտ ուսումնասիրելիս պարզ է դառնում, որ տնտեսության աճը թվացյալ է: Նման գնահատականով հանդես է եկել Հայաստանի պետական տնտեսագիտական համալսարանի դոցենտ, tvyal.com վերլուծական պորտալի հիմնադիր Աղասի Թավադյանը:

 

Նշենք, որ ըստ ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի նախնական տվյալների, Հայաստանում տնտեսական ակտիվության աճը 2024թ. հունվար-հուլիսին դանդաղել է մինչև տարեկան 9,6%  (2023թ. նույն ժամանակահատվածի 10,4% - ից) ։ Սակայն, ի տարբերություն նախորդ տարվա, աճի դրայվերների շրջանում ամրապնդվել է արդյունաբերական ոլորտը, դա ուղեկցվում է արտահանման և ներմուծման աճի բարձր տեմպերի պահպանմամբ ։ Չնայած այն հանգամանքին, որ նախնական վիճակագրական հաշվետվությունը չի նախատեսում ավելի մանրամասն տեղեկատվության բացահայտում, այնուամենայնիվ, դատելով նախորդ ամիսների տվյալներից, արդյունաբերական արտադրության բարձր աճն այլևս չի բխում ոսկերչական արդյունաբերությունից, որը նախկինում մի քանի անգամ աճ էր ցույց տալիս ՝ այժմ ցույց տալով չափազանց չափավոր աճ: Մասնավորապես, արդյունաբերական ոլորտի բարձր աճն այժմ ավելի մեծ չափով ապահովվում է հիմնական մետաղների, էլեկտրական սարքավորումների արտադրությամբ, իսկ մի փոքր ավելի փոքր չափով ՝  պատրաստի մետաղական արտադրանքի, կահույքի, փայտամշակման արդյունաբերության և մետաղագործական արդյունաբերության արտադրությամբ ։

 

Աճի պատրանքի բացահայտումը

 

Թավադյանը հիշեցնում է, որ 2024թ․առաջին եռամսյակի աճը վերանայվել է՝ 9.2%-ից իջնելով մինչև 6.6%՝ զգալի 2.6 տոկոսային կետի նվազում։ 2023թ․ չորրորդ եռամսյակի աճը ճշգրտվել է 7.7%-ից մինչև 6.4%՝ 1.3 տոկոսային կետի նվազում։ Ընդ որում, արդյունաբերական ոլորտը (C), որը մի ժամանակ համարվում էր աճի շարժիչ ուժը՝ ապահովելով 2024թ․ առաջին եռամսյակի ՀՆԱ աճի 4.0 տոկոսային կետը, այժմ ապահովում է ընդամենը 1.2 կետ։ Պատճառը՝ ոսկու վերաարտահանման “արդյունաբերության” ցուցանիշների վերանայումն է: «Սրանք ոչ թե աննշան ճշգրտումներ են, այլ Հայաստանի տնտեսական իրականության հիմնարար վերագնահատում։ Եթե մինչ այդ վերանայումը տնտեսությունն առաջին հայացքից աճի միտում ուներ, վերանայումից հետո լճացման որոշակի միտում ունի", - նշում է փորձագետը։

 

Այս "վիճակագրական դրամայի" կենտրոնում, նրա կարծիքով, ոսկու վերաարտահանման ֆենոմենն է, որը թափ է հավաքել 2023 թվականի նոյեմբերից մինչեւ 2024 թվականի մայիս։ Այս ոլորտը, կարծես, կենսունակ դարձրեց Հայաստանի աճի ցուցանիշները։ Այնուամենայնիվ, վերջին փոփոխությունները փաստորեն զրոյացրել են նրա ներդրումը ՀՆԱ-ի աճի գործում: Այս առումով, կարծում է Թավադյանը, 2023 թվականի ՀՆԱ-ի աճը 8,7 տոկոսի մակարդակում նույնպես կարող է վերանայվել մինչեւ 7,5 տոկոս, քանի որ ցուցանիշի ձեւավորման վրա "ոսկու" չարդարացված ազդեցություն է ունեցել։

 

Արտաքին գործոններով պայմանավորված տնտեսական աճ

 

2022 թվականին Ռուսաստանից կապիտալի զգալի ներհոսք է տեղի ունեցել ։ Բացի այդ, ցուցանիշների աճին նպաստել է 2023 թվականի նոյեմբերից ոսկու լայնածավալ վերաարտահանումը ։ Ընթացիկ աճը, հիմնականում, ապահովվում է առևտրով, անշարժ գույքով և ֆինանսական ծառայություններով, որոնք նույնպես կախված են արտաքին գործոններից: <Այս գործոնները, չնայած կարճաժամկետ խթան են, բայց չեն ներկայացնում տնտեսական աճի կայուն, երկարաժամկետ շարժիչ ուժեր: Նման պայմաններում տնտեսական աճը ձգտելու է միջին երկարաժամկետ մակարդակի>, - պարզաբանում է փորձագետը: <ՏՏ ոլորտը, որը 2022 թվականի սկզբից եղել է աճի շարժիչներից մեկը, 2023 թվականի երկրորդ եռամսյակում գրանցելով տարեկան 62,6% աճ, այժմ զգալի անկում է ապրում ։ 2024 թվականի երկրորդ եռամսյակում ոլորտը տարեկան կտրվածքով գրանցել է 14,1% անկում։ Մյուս ճյուղերը, ներառյալ հասարակական սնունդն ու տրանսպորտը, նույնպես անկում են ապրում: Տնտեսության հիմնական դրայվերների ՝ շինարարության և առևտրի աճը  դանդաղում է: Ահա այն հիմնական դիտարկումները, որոնք պատկերն ավելի տագնապալի են դարձնում>, - նշում է նա:

 

Ռիսկերը և հետևանքները

 

ՏՏ ոլորտի անկումը և դրա հետևանքները. հատկապես մտահոգիչ է ՏՏ ոլորտի անկումը, նշում է Թավադյանը: Երեք եռամսյակ անընդմեջ անկումից հետո այս ռազմավարական հատվածն այլևս դրական ներդրում չունի ՀՆԱ-ի աճի մեջ: Այս միտումը կասկածի տակ է դնում Հայաստանի տեխնոլոգիական աճի ռազմավարության կայունությունը և նման շրջադարձի պատճառները ։ Սա վկայում է այս ոլորտում ճգնաժամի մասին։

 

Ֆիսկալ հետևանքներ. տնտեսական աճի կայունության հետ կապված խնդիրներն անմիջական ազդեցություն են ունենում Հայաստանի հարկաբյուջետային վիճակի վրա: Ներկայումս հարկային եկամուտների զգալի պակաս կա (9 տոկոս), հիշեցնում է նա ։ Այս դեֆիցիտը հանգեցնում է բյուջետային ծախսերի հնարավոր կրճատումների շուրջ քննարկումների։ <Քննարկվում են պահուստային ֆոնդի շուրջ 150 միլիարդ դրամի օգտագործման ծրագրեր' եկամտի բացակայության պայմաններում ծախսերը ծածկելու համար: Նման իրավիճակը մեծացնում է պետական պարտքի ավելացման հավանականությունը>, - նշում է փորձագետը:

 

Նա առանձնացնում է մի շարք գործոններ, որոնք նպաստում են պետական պարտքի աճի ռիսկին։ <Եթե տնտեսական աճը չհասնի բյուջետային օրենքով նախատեսված 7% - ին, այլ լինի միայն երկարաժամկետ միջինը ՝ 4,5%, կառավարությունը կարող է ստիպված լինել օգտագործել պահուստային ֆոնդի մոտ կեսը ՝ տարբերությունը ծածկելու համար: 2,5% կամ ավելի քիչ տնտեսական աճի դեպքում հնարավոր է, որ անհրաժեշտ լինի ավելացնել պետական պարտքը: Միաժամանակ, ինչպես կարծում է տնտեսագետը, ՀՆԱ-ի աճի ներկայիս դրական երկարաժամկետ կանխատեսումները ամուր հիմք չունեն ավելացված արժեքի կայուն երկարաժամկետ աճի համար:

 

Երբ տնտեսությունը խաչմերուկում է

 

<ՀՆԱ-ի վերջին վերանայումները և արդյունաբերության վերլուծությունը մտահոգիչ պատկեր են ներկայացնում Հայաստանի տնտեսական ապագայի վերաբերյալ: Հայաստանի տնտեսության բարձր կախվածությունը արտաքին գործոններից և ժամանակավոր խթանները այնպիսի գործունեությունից, ինչպիսին ոսկու վերաարտահանումն է, ցույց են տալիս, որ առանց էական կառուցվածքային փոփոխությունների դժվար կլինի պահպանել աճի բարձր տեմպերը: ՏՏ ոլորտի անկումը, ՀՆԱ - ում անշարժ գույքի ոլորտի ներդրման անկայուն բնույթը և հնարավոր ֆինանսական խնդիրները ցույց են տալիս, որ տնտեսությունը խաչմերուկում է: Մենք չենք կարող անտեսել առաջիկա տարիներին պետական պարտքի աճի և հնարավոր ֆինանսական անկայունության ռիսկը։ Այս պահին ՀՆԱ-ի աճի մեր երկարաժամկետ կանխատեսումները դրական չեն ։ Առանց ավելացված արժեքի կայուն, երկարաժամկետ աճի ամուր հիմքի ՝ Հայաստանը կարող է հայտնվել տնտեսական պատրանքների հետապնդման մեջ ՝ կայուն բարգավաճում կառուցելու փոխարեն: Առաջիկա ամիսներն ու տարիները վճռորոշ նշանակություն կունենան որոշելու համար, թե արդյոք երկիրը կարող է շարժվել դեպի ավելի կայուն տնտեսական ռազմավարություններ, թե կշարունակի ապավինել անկայուն և ժամանակավոր աճի գործոններին>, - ամփոփում է Աղասի Թավադյանը ։