«Լույս» հիմնադրամ. 2024 թվականի պետական բյուջեի կատարողականը վտանգված է

Արմինֆո. Եթե բյուջեի ծախսային և եկամտային հոդվածների թերակատարման առաջին կիսամյակի միտումները պահպանվեն, 2024 թվականի պետական բյուջեի կատարումը վտանգի տակ կհայտնվի, և չի բացառվում, որ դա հանգեցնի բյուջեի սեկվեստրի: Նման կարծիքի են "Լույս" հիմնադրամի փորձագետները, որոնք վերլուծել են Հայաստանի տնտեսության միտումները այս տարվա ընթացքում։

Մասնավորապես, ինչպես նշվում է հիմնադրամի հաղորդագրության մեջ, 2024 թվականին ռուս - ուկրաինական հակամարտության արդյունքում ՀՀ տնտեսությունում ի հայտ եկած բնական բարենպաստ գործոնների շնորհիվ առաջին կիսամյակում արձանագրվել է տնտեսական ակտիվության 10,4%  ցուցանիշ։

 "Առաջին հայացքից կարող է թվալ, որ ՀՀ - ում իրավիճակը բավականին բարենպաստ է տնտեսական աճի տեսանկյունից, սակայն մի փոքր խորացված ուսումնասիրության արդյունքում ի հայտ են գալիս մի շարք լուրջ խնդիրներ, ինչպես տնտեսության մեջ իրապես առկա, այնպես էլ մոտ ապագայում հնարավոր", - նշել են հիմնադրամի փորձագետները:

Մասնավորապես, վիճակագրական տվյալները վկայում են, որ վերը նշված բարենպաստ գործոնների ազդեցությունն աստիճանաբար թուլանում է ։ Պատահական չէ, որ ապրիլից ի վեր դիտվում է մշակող արդյունաբերության աճի կտրուկ դանդաղում (առաջին կիսամյակում ոսկերչական գործունեության գծով բարձր տնտեսական ակտիվության "Լոկոմոտիվ"), որի արդյունքում 2024 թվականի երկրորդ եռամսյակում ամսական կտրվածքով արձանագրվել է մշակող արդյունաբերության կուտակային աճ, ինչը զգալիորեն ցածր է նախորդ ամսվա ցուցանիշից ։ Ավելին, այս աճին զուգահեռ, ՀՀ տնտեսության համար առանցքային մի շարք ենթաճյուղերում (օրինակ ՝ սննդամթերքի, հագուստի, քիմիկատների և քիմիական արտադրանքի արտադրություն և այլն) արդեն մի քանի ամիս անկում է արձանագրվում ։ Այլ կերպ ասած՝ ոսկերչական արտադրանքի արտադրության աճը (թեեւ զգալիորեն դանդաղել է նախորդ ամսվա համեմատ, սակայն դեռեւս համեմատաբար բարձր է) կարողացել է «չեզոքացնել» այդ նվազման ազդեցությունը ՝ «քողարկելով» ոլորտի կառուցվածքի վատթարացման միտումները։

Ընդհանուր առմամբ, ՀՀ տնտեսության "դեֆորմացիան", որը սկիզբ է առել ռուս-ուկրաինական հակամարտության սկզբում, էկզոգեն գործոնների ազդեցության տակ, վերջին ամիսներին նոր թափ է ստացել ոսկերչության ենթաճյուղում տեղի ունեցող զարգացումների առնչությամբ։ Սակայն հիմա արդեն պարզ է, որ եթե նշված էկզոգեն գործոնների չեզոքացումը շարունակվի, տնտեսությանը լուրջ խնդիրներ են սպասվում։

"Լույս" հիմնադրամի փորձագետներն անդրադարձել են նաև պետական գանձարանի հարկային եկամուտների հավաքագրման խնդիրներին: Այսպես, 2024 թվականի առաջին կիսամյակում բյուջեի եկամուտների աճի տեմպերն ավելի քան երեք անգամ պակաս են նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի ցուցանիշից, ինչը կապված է հարկերի և պետական տուրքերի աճի ավելի քան քառակի դանդաղման հետ ։ ՀՀ պետական բյուջեի ընդհանուր եկամուտները 2024 թվականի առաջին կիսամյակում կազմել են 1 միլիարդ 243,7 միլիոն դրամ և 8 տոկոսով պակաս են ճշգրտված ցուցանիշից: Հաշվետու ժամանակահատվածում պետական բյուջեի հարկային մուտքերը և պետական տուրքերը կազմել են 1 մլրդ 187,6 մլն դրամ (նախատեսվածից 117,4 մլրդ դրամով պակաս-խմբ.) և ճշտված ծրագրի համեմատ թերակատարվել են 9% - ով:

ՀՀ պետական բյուջեի ընդհանուր ծախսերը 2024 թվականի առաջին կիսամյակում կազմել են 1,232,7 մլրդ դրամ կամ 12,5% - ով պակաս ճշտված ծրագրից: Ինչպես ընթացիկ, այնպես էլ կապիտալ ծախսերը սպասվածից ցածր էին: Թերակատարում է արձանագրվել հաշվետվությունում նշված բոլոր պատասխանատու մարմինների կողմից իրականացվող ծրագրերի շրջանակներում: Տոկոսային առումով առավել էական են Բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարության, Վիճակագրական կոմիտեի, Արտաքին հետախուզության ծառայության և Էկոնոմիկայի նախարարության ենթակայության տակ գտնվող ծրագրերի թերակատարումը։

Արդյունքում՝ առաջին կիսամյակում ՀՀ պետական բյուջեն կատարվել է 11 մլրդ դրամի հավելուրդով, մինչդեռ, նախատեսվում էր ունենալ 56,4 մլրդ դրամի պակասուրդ։ Այլ կերպ ասած՝ բյուջեի կատարողականը ծրագրից շեղվել է շուրջ 67,4 մլրդ դրամով։

<Հատկանշական է, որ շատ հաճախ բյուջեի փաստացի և ծրագրային արժեքների միջև շեղումը ինչպես եկամուտների, ծախսերի, այնպես էլ պակասուրդի առումով ավելի մեծ է ճշգրտված ծրագրի նկատմամբ, քան հաստատված ծրագրի նկատմամբ: Այլ կերպ ասած, շատ դեպքերում, փոխանակ ծրագրային ցուցանիշները ճշգրտումների արդյունքում ավելի իրատեսական դառնան, դրանց զգալի մասը «հեռացել է» իրականությունից: Եվ դա ապացուցում է, որ կառավարությանը մինչ օրս չի հաջողվում լուծել բյուջետային ծրագրման հմտությունների ոչ բավարար մակարդակի խնդիրը։ Փոխարենը՝ զեկույցում ներկայացվում են ծրագրի իրականացման բոլոր թերությունների տարբեր "օբյեկտիվ" արդարացումներ. կադրերի պակաս, եղանակային վատ պայմաններ, գնումների գործընթացի հետ կապված խնդիրներ, դոնորներին առնչվող ընթացակարգային խնդիրներ և այլն:

Բյուջեի ծրագրային դասակարգմամբ ծախսերի ուսումնասիրությունից պարզ է դառնում, որ գործող կառավարությունը կամ չի իրականացրել ՀՀ համար կենսական նշանակության մի շարք ծրագրեր, կամ դրանց արդյունավետությունը շատ ցածր է: Նման ծրագրերի թվին են պատկանում, օրինակ, "ռազմարդյունաբերական համալիրի զարգացումը", որն ընդհանրապես չի իրականացվել, եւ "թվային փոխակերպման գործընթացի իրականացումը", որն իրականացվել է ընդամենը 0,6 տոկոսով", - նշել են հետազոտության հեղինակները:

Հիմնադրամում կարծում են, որ եթե բյուջեի ծախսային և եկամտային հոդվածների թերակատարման առաջին կիսամյակի միտումները պահպանվեն, 2024 թվականի պետական բյուջեի կատարողականը վտանգի տակ կհայտնվի, և չի բացառվում, որ դա հանգեցնի բյուջեի սեկվեստրի: Ավելին, հարկային մուտքերի աճի տեմպերը, որոնք տնտեսական ակտիվության համախառն ցուցանիշից երկու անգամ ցածր են, թերևս, վկայում են ՀՀ տնտեսության ամենալուրջ խնդիրների մասին: Մինչդեռ, փորձագետները համոզված են. բացի այն, որ հարկային վարչարարությունը «կաղում է», պետական կառավարման համակարգում պրոֆիլային մարմիններում չլուծված է մնում տնտեսության համար առանցքային ծրագրերի արդյունավետ իրականացման հնարավորություն ապահովելու խնդիրը:-