Տնտեսական փուչիկը մեծացավ և հօդս ցնդեց. փորձագետը՝ Հայաստանի ՀՆԱ աճի սպասումների և իրականության մասին

Արմինֆո. 2025 թվականին Հայաստանի ՀՆԱ-ի 5,6 տոկոսի մակարդակում կանխատեսումը, որն ամրագրված է հաջորդ տարվա բյուջեի նախագծում, ավելի իրատեսական է, քան կառավարության 2021-2026թթ. գործունեության ծրագրում արձանագրված տարեկան նվազագույն 7% ցուցանիշը։ Այդ մասին ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ զրույցում հայտարարել է "Ամբերդ" հետազոտական կենտրոնի փորձագետ, tvyal.com վերլուծական պորտալի հիմնադիր Աղասի Թավադյանը:

Փորձագետի խոսքով՝ Հայաստանի ՀՆԱ-ի ողջամիտ միջին-երկարաժամկետ աճի ներուժը միջինում գնահատվում է մոտ 4,5 տոկոս: "Հենց այս թվին կձգտի մեր տնտեսությունը, եթե համակարգը որակական փոփոխությունների չենթարկվի", - նշել է Թավադյանը:

Տնտեսագետը հիշեցրել է, որ հենց 2022 թվականին՝ ռուս - ուկրաինական հակամարտության սկսվելու տարում, "տնտեսական բում" է դիտվել երկնիշ 12,6%-ի տեսքով, 2020թ. մինուս 7,2% - ից և 2021թ.  5,8% - ից հետո ։ Այն ժամանակ արդեն ակնհայտ էր, որ տնտեսության 80 տոկոս աճը պայմանավորված էր էկզոգեն գործոններով։ Դա, առաջին հերթին, ոչ միայն կապիտալի և աշխատուժի մեծ ներհոսք է ՌԴ-ից ՀՀ, այլև արտահանում և վերաարտահանում դեպի Ռուսաստան և ԵԱՏՄ երկրներ (եռապատկվել է) ։ Աճի ձևավորման գործում մեծ ներդրում է ունեցել բանկային ծառայությունների ոլորտը, որը նույնպես ռուսական կապիտալի ներհոսքի արդյունք է ։

Արդեն 2023 թվականին ցուցանիշների աճին նպաստել է ոսկու լայնածավալ վերաարտահանումը, որը թափ է հավաքել 2023 թվականի նոյեմբերից և շարունակվել մինչև 2024 թվականի մայիս։ Ոսկու վերաարտահանումն իրականացվել է ՌԴ-ից Արաբական Էմիրություններ և Չինաստան։

Այդ <բումի> արդյունքում ոսկու վերաարտահանումն այսօր հասել է Հայաստանից ողջ արտահանման 71% - ի, ինչն էլ, իր հերթին, շարունակել է ապահովել դրամի մեծ ներհոսք ՀՀ տնտեսություն և ՀՆԱ-ի բարձր ցուցանիշներ: Ինչպես ասում էր պաշտոնական վիճակագրությունը, Հայաստանի տնտեսության աճը ս.թ. առաջին եռամսյակի արդյունքներով կազմել է <փափագելի> 9,2 տոկոս:

Սակայն օգոստոսին այդ ցուցանիշը Վիճակագրական կոմիտեի կողմից վերանայվել է մինչև 6,6% (նախկին 9,2%-ից), 1,3 տոկոսային կետով ճշգրտվել է 2023 թվականի 4-րդ եռամսյակի ցուցանիշը ՝ 7,7% - ից կրճատվելով մինչև 6,4% ։ Ընդ որում, կտրուկ նվազել է արդյունաբերության ներդրումը ՀՆԱ - ում ՝ 4 տոկոսային կետից հասնելով 1,2-ի ։ Պատճառը ոսկու վերաարտահանման «ինդուստրիայի» ցուցանիշների վերանայումն է, կարծում է փորձագետը ։ "Դրանք ոչ թե մանր ճշգրտումներ են, այլ Հայաստանի տնտեսական իրականության արմատական վերագնահատում", - նկատում է նա:

Հայաստանի տնտեսության աճն ապահովող արտաքին գործոնների գործողության կասեցման ֆոնին, Թավադյանի կարծիքով, Հայաստանը 2024 թվականի վերջին ոչ միայն չի ապահովի հաստատված պետբյուջեում ամրագրված 7% ՀՆԱ, այլև 2025 թվականի բյուջեի նախագծով ակնկալվող 5,8% ցուցանիշը: "2024 թվականի արդյունքներով ՀՆԱ-ի աճը կլինի 5% կամ ավելի քիչ", - նշել է փորձագետը։

"Եթե իշխանությունները չկարողանան ապահովել ընթացիկ տարվա բյուջեով ամրագրված 7% ՀՆԱ, ապա դա կհանգեցնի նրան, որ կառավարությունը ստիպված կլինի պահուստային ֆոնդից միջոցներ ծախսել բյուջեի ծախսային հոդվածների կատարումն ապահովելու համար ։ Այսօր արդեն տեսնում ենք պետական գանձարանի հարկային եկամուտների կրճատում.  հարկային ապառքները առաջին կիսամյակի արդյունքներով կազմել են մոտ 9 տոկոս. նախատեսվում էր հավաքել 1 տրիլիոն 305 մլրդ դրամի հարկեր և տուրքեր, սակայն մասհանումները կազմել են ընդամենը 1 տրիլիոն 187,6 մլրդ դրամ կամ նախատեսվածից 117,4 մլրդ դրամով պակաս:

<Պլանավորված ծախսերը հոգալու անհրաժեշտությունը կարող է հանգեցնել նաև պետական պարտքի աճի, որն այսօր արդեն աճել է մինչև 51 տոկոս: Իսկ "ԵԱՏՄ մասին" պայմանագրով միության անդամ պետություններում ՀՆԱ-ի նկատմամբ պետական պարտքի հարաբերակցությունը պետք է լինի 50 տոկոսից ոչ բարձր ։ Մեծ է հավանականությունը, որ ցուցանիշը կարող է աճել մինչև 55%, նույնիսկ՝ մինչև 60%", - նշել է տնտեսագետը։

"2022 թվականից ի վեր հայկական տնտեսության ուռճացված փուչիկը 2023 թվականին շարունակել է աճել (ՀՆԱ աճը կազմել է 8,7 տոկոս-խմբ.), իսկ հետո, բնականաբար, հօդս է ցնդել", - եզրափակել է "Ամբերդ" հետազոտական կենտրոնի փորձագետը:

Նշենք, որ այսօր ՀՀ կառավարությունը հավանություն է տվել 2025 թվականի բյուջեի նախագծին ։ Փաստաթղթի համաձայն, հաջորդ տարի տնտեսության աճը կկազմի 5,6 տոկոս, ՀՆԱ - ի դեֆլյատորը ՝ 3,5 տոկոս, միջին գնաճը ՝ 3,5 տոկոս: Անվանական ՀՆԱ - ն սպասվում է 11 տրլն 50 մլրդ դրամ (մոտ 28,5 մլրդ դոլար), բյուջեի եկամուտները ՝ 2 տրլն 873.1 մլրդ դրամ (մոտ 7,4 մլրդ դոլար), որից հարկային եկամուտները ՝ 2 տրլն 759.9 մլրդ դրամ (մոտ 7,1 մլրդ դոլար) ։ Ծախսերը նախատեսված են 3 տրլն 482.4 մլրդ (7.8 մլրդ դոլար) մակարդակում, որից 2 տրիլիոն 749.2 մլրդ դրամը կկազմեն ընթացիկ ծախսերը, իսկ 733.2 մլրդ դրամը (1,88 մլրդ դոլար) ՝ կապիտալ ծախսերը (ՀՆԱ-ի 6,6% - ը), ինչը գերազանցում է 2024 թվականի պլանային ցուցանիշը ՝ 695 մլրդ դրամը (1,79 մլրդ դոլար), և փաստացի - 639 միլիարդ (1,65 միլիարդ դոլար): ՀՆԱ-ի նկատմամբ հարկերի հարաբերակցությունը, 2024 թվականի ակնկալվող ցուցանիշի համեմատ, նախատեսվում է ավելացնել 0,7% - ով (հաստատված բյուջեի համեմատ ՝ 0,1%) և հասցնել 25% նպատակային ցուցանիշի ։ Դեֆիցիտը սպասվում է 609.4 մլրդ դրամի չափով ՝ տ.թ. հաստատված բյուջեի 482.9 մլրդ դրամի կամ ՀՆԱ-ի 4.6% - ի դիմաց ։ Կառավարության պարտք / ՀՆԱ հարաբերակցությունը 2025-ին կկազմի 53.5% ։