ԿԲ-ն անհրաժեշտ է համարում կառավարության կապիտալ ծախսերի արդյունավետության բարձրացումը և հարկային քաղաքականության հետագա կատարելագործումը

Արմինֆո. ՀՀ կենտրոնական բանկը գտնում է, որ բարձր աշխարհաքաղաքական, տարածաշրջանային ռիսկերի և տնտեսական բարձր աճի նախորդ գործոնների նվազեցման պայմաններում 2025 թվականին մակրոտնտեսական կայունության ապահովման համար կարևոր նշանակություն է ձեռք բերում հակացիկլիկ տնտեսական քաղաքականությունը, որը հիմնված է պետական կապիտալ ներդրումների արդյունավետության բարձրացման և հարկային քաղաքականության հետագա կատարելագործման վրա ։ 2025 թվականի բյուջեի նախագծին նվիրված խորհրդարանական լսումների ժամանակ նման կարծիք է հայտնել ՀՀ Կենտրոնական բանկի նախագահ Մարտին Գալստյանը ՝ ներկայացնելով ՀՀ ԿԲ համապատասխան եզրակացությունը։

Նրա խոսքով, բյուջեի նախագծում հաշվի է առնվել նախորդ տարիների այն ուժեղ գործոնների նվազումը, որոնք անմիջականորեն ազդել են երկրի բարձր տնտեսական աճի վրա, եւ շեշտը դրվում է տնտեսության բազային ներուժի ուժեղացման վրա: Արդյունքում՝ կառավարության հարկաբյուջետային քաղաքականությունը կհամապատասխանի թիրախային 5.6% տնտեսական աճին։ Այդ նպատակին հասնելու համար կարևոր է դառնում տնտեսական ներուժի աճի ապահովումը ՝ զուգորդված արդյունավետ կառուցվածքային բարեփոխումների իրականացմամբ ։ Շատ բան կախված է լինելու ներդրումային միջավայրի բարելավումից, արտահանման խթանման գործիքների հաջող գործարկումից, ինչպես նաև կառավարության ներդրումային ենթակառուցվածքային ծրագրերի արդյունավետ իրականացումից։

Հաշվի առնելով աշխարհում ծավալվող տարատեսակ ռիսկերը եւ բարձր անորոշությունը՝  ռիսկերի արդյունավետ կառավարման համար ԿԲ  կարեւոր է համարում պահուստային ֆոնդի ձեւավորումը եւ բացառապես մակրոտնտեսական ռիսկերի ֆինանuական ծածկույթի դեպքում դրա օգտագործման համար խիստ պայմանների սահմանումը:

Ինչպես նշել է Գալստյանը, բյուջեում նախատեսվում է ՀՆԱ-ի նկատմամբ հարկային մուտքերի հարաբերակցության ցուցանիշի 0.7% աճ ' ընթացիկ տարվա ակնկալվող ցուցանիշի համեմատ: Արդյունքում՝ հարկերի մասնաբաժինը ՀՆԱ-ում կկազմի 25% ։ Ըստ նրա, չնայած կառավարության միջնաժամկետ տնտեսական ծրագրի որոշակի սրբագրմանը, համախառն պահանջարկի ձևավորման վրա այդ գործոնի ազդեցությունը կունենա զսպող բնույթ։ Այս առումով ԿԲ-ն կարևորում է հարկային վարչարարության բարելավումը և հարկային բարեփոխումների արդյունավետ իրականացումը: Խոսելով կառավարության կապիտալ ծախսերի մասին ՝ Գալստյանը նշել է դրանց աճի դանդաղումը նախորդ տարիների համեմատ ՝ ընդամենը աճը կկազմի ՀՆԱ - ի 0.3%։ Սակայն, ի տարբերություն դրա, բյուջեով նախատեսված է ընթացիկ ծախսերի ավելացում ՀՆԱ-ի 0.8% - ով, բացարձակ արտահայտությամբ դրանք կբարձրանան 1.1% - ով ՝ կազմելով բյուջեի 31.5% - ը ։ Արդյունքում՝ բյուջեի պակասուրդը կկազմի ՀՆԱ-ի 5.5% - ը, ինչը փոքր-ինչ բարձր է չեզոք մակարդակից ։ Եվ այս դեպքում, ռիսկերի կառավարման նպատակով, անհրաժեշտ է կայունացման միջոցառումների համալիր, որոնք ուղղված են տնտեսության ցիկլային տատանումների մեղմմանը ։ Այս առումով պետք է կողմնորոշվե բյուջեի ընթացիկ ծախսերի կրճատման և կապիտալ ներդրումների էական ավելացման վրա, ինչը կնպաստի մակրոռիսկերի հարթմանը։

Արդյունքում՝ պետական պարտքի մակարդակը կաճի 3.2% - ով և կկազմի ՀՆԱ-ի 53% - ը՝ ինչպես նոր արտաքին փոխառությունների, այնպես էլ ներքին փոխառու պարտավորությունների ծավալի ավելացման հաշվին։

Գալստյանը հաղորդել է, որ այժմ ԿԲ-ն և կառավարությունը քննարկում են նոր գնաճային թիրախները: <Մեր առաջարկն է 2025 թվականին գնաճի թիրախային շեմն իջեցնել մինչև տարեկան միջինը 3%, ինչը թույլ կտա զարգացնել տնտեսությունը և վարել արդյունավետ դրամավարկային քաղաքականություն:

Հիշեցնենք, որ Հայաստանի Կենտրոնական բանկը դեռևս սեպտեմբերին ՀՀ ԿԲ հրապարակած "Դրամավարկային քաղաքականությունը 2024թ.III եռամսյակի համար" զեկույցում նվազեցրել էր 2024թ. ՀՆԱ-ի աճի կանխատեսումը ՝ նախկին 6,8 - 6,1%-ից հասցնելով 6,5-5,8% - ի (2023թ. - ի 8,3% աճի դիմաց)՝ կախված բարձր կամ ցածր գնաճի ձևավորումից։

ՀՆԱ-ի բացարձակ մեծությունը 2024 թվականին կավելանա մինչև 10.2-10.1 տրլն դրամ (2023 թվականի 9.5 տրլն դրամից)։ 2025 թվականին ՀՆԱ-ի աճի կանխատեսումը նույնպես վատթարացել է՝ նախկին 6,1-3,8%-ից մինչեւ 5,9-3,7% - ի՝ հասնելով մինչև 11,2-10,9 տրիլիոն դրամ։ Ճյուղային կտրվածքով ՀՆԱ - ի աճը 2024 թվականին առավելապես բխելու է շինարարության ոլորտից ՝ 14,5-13,7% (2023 թվականի 15,7% - ի դիմաց), ծառայությունների ոլորտից ՝ 6,7-6,5% (2023 թվականի 11,4% - ի դիմաց), արդյունաբերական ոլորտից ՝ 4,7-4,5% (2023 թվականի 1,7% - ի դիմաց) և ագրոհատվածի աճը կարագանա մինչև 3,7% (2023 թվականի 0,2% - ից): Ընդ որում, համեմատած նախկին կանխատեսման հետ՝ բարելավվել շինարարական հատվածի աճը  (12,7%), ծառայությունների ոլորտինը (6.5-5.8% - ով) և ագրոհատվածինը (3.3-2,8%), իսկ արդյունաբերության հատվածի համար, ընդհակառակը,վատթարացել է (8,3-ից մինչեւ 7,5%):

Արտահանման և ներմուծման դինամիկան, ըստ ԿԲ-ի նորացված կանխատեսման, 2023 թվականին գրեթե նույն 28,7-28,3% աճից հետո 2024 թվականին աննկատելիորեն կբարելավվի մինչև 24,2-26,2% աճ (արտահանման գծով) և 24-23% աճ (ներմուծման գծով), 2025 թվականին շրջադարձով դեպի արտահանման երկնիշ անկում 31,5-29,5% և ներմուծման՝ 28,4-30,4%: Նախորդ կանխատեսման համեմատ ՝ այժմ 2024 թ. համար սպասվում է աճի դանդաղում և արտահանման, և ներմուծման մասով, իսկ 2025 թվին անկումը կլինի պակաս բարձր։

 Ընթացիկ հաշվի դեֆիցիտի հարաբերակցությունը ՀՆԱ-ի նկատմամբ, ըստ ԿԲ - ի նոր կանխատեսման, 2023 թվականի 1,9%-ից 2024 թվականին կբարձրանա մինչև 3,5% - 3,9%, մինչդեռ, ավելի վաղ սպասվում էր նվազում մինչև 1,3-0,6%:

Բյուջեի եկամուտների և ծախսերի գծով Կենտրոնական բանկի 2024 թվականի կանխատեսումը չի փոխվել. ծախսերն ավելի նկատելիորեն կաճեն ՝ 2.5 տրլն դրամից մինչչեւ 3.1 տրլն դրամ, քան եկամուտները՝ 2.4 տրլն դրամից մինչեւ 2.6 տրլն դրամ, ինչի արդյունքում պետբյուջեի պակասուրդը 191.6 մլրդ դրամից կավելանա մինչեւ 482.9 մլրդ դրամ։ Արդյունքում ՝ 2024 թվականին ՀՆԱ-ի նկատմամբ պետբյուջեի պակասուրդի հարաբերակցությունը 2 տոկոսից կբարձրանա մինչեւ 4,7 տոկոս, ՀՆԱ-ում եկամուտների մասնաբաժնի աննշան աճով ՝ 24,8 տոկոսից մինչեւ 25,9 - 25,7 տոկոս, եւ ՀՆԱ-ում ծախսերի մասնաբաժնի ավելի նկատելի աճով ՝ 26,8 տոկոսից մինչեւ 30,6-30,4 տոկոս ։

Հատկանշական է, որ 2024 թվականի համար գնաճը կանխատեսվում է մի փոքր ավելի բարձր մակարդակով ՝ 2-2. 1%, քան նախկինում ներկայացված, համապատասխանաբար, 0.9% և 1.3%՝ 2023 թվականի գնանկումային 0.6% - ի դիմաց