Հայաստանի տնտեսական զարգացման ծախսերի կրճատումը հետագայում կհանգեցնի բյուջեի հնարավորությունների կրճատմանը. "Լույս"հիմնադրամ

Արմինֆո. Հայաստանի տնտեսական զարգացման համար բյուջետային ծախսերի կրճատումը հետագայում կհանգեցնի բյուջեի հնարավորությունների կրճատմանը ՝ բոլոր հնարավոր բացասական հետևանքներով։ Նման եզրակացության են հանգել "Լույս" հիմնադրամի փորձագետները, որոնք վերլուծել են երկրի 2025 թվականի պետական բյուջեի նախագծի առավելություններն ու թերությունները։

Ինչպես նշվում է հիմնադրամի հաղորդագրության մեջ, Հայաստանի հաջորդ տարվա պետական բյուջեն դրականորեն տարբերվում է նախորդ տարիների բյուջեներից: Մասնավորապես, բյուջետային ուղերձում ներկայացված են առաջիկա 3 տարիների մակրոտնտեսական կանխատեսումները, ինչը հնարավորություն է տալիս պատկերացում կազմել տնտեսության զարգացման վերաբերյալ կառավարության ակնկալիքների մասին: Բացի այդ, բյուջեն հիմնված է կանխատեսվող տնտեսական աճի վրա, այլ ոչ թե՝ նպատակային աճի, ինչը մեծացնում է դրա իրականացման իրատեսությունը:

Հիմնադրամի փորձագետները կարծում են, որ ինչպես եւ նախորդ տարիներին, բյուջեի հիմքում ընկած է ՀՆԱ-ում հարկերի հարաբերակցության զգալի բարելավում (մոտ 0,7 տոկոսային կետով), որի իրականացումը զգալի դժվարություններ կառաջացնի ՝ հաշվի առնելով հարկային եկամուտների 0,3 տոկոսային կետով թերի հավաքման ռիսկերը: Հետաքրքրական է, որ 2024 թվականի առաջին ինն ամիսներին ՀՆԱ-ի նկատմամբ հարկերի հարաբերակցությունը ընդհանրապես չի բարելավվել։ Այս պայմաններում հարկային եկամուտների 0,7 տոկոսային կետով աճ պլանավորելն, առնվազն, ռիսկային է։

Նախկինում տնտեսական աճի բարձր տեմպեր ապահովող գործոններն աստիճանաբար չեզոքացվում են, ինչը հանգեցնում է աճի տեմպերի դանդաղման: 2024 թվականին, ըստ կառավարության կանխատեսումների, տնտեսական աճը սպասվում է 5,8%-ի, իսկ 2025 թվականին՝ 5,1%-ի մակարդակում, ինչը նշանակում է, որ և ընթացիկ, և հաջորդ տարի տեղի կունենա ՀՆԱ-ի աճի տեմպերի դանդաղում։ Ընդ որում, ընթացիկ տարվա տնտեսական աճը, հիմնականում, ապահովվում է արտաքին և ժամանակավոր գործոններով, ինչպիսիք են վերաարտահանումը, ներգրավված հիփոթեքային վարկերի գծով եկամտահարկի վերադարձի ծրագրի հիման վրա շինարարության աճի բարձր տեմպերը և այլն: Այս գործոններն արդեն հաջորդ տարի աճ չեն ապահովի, իսկ տնտեսության արտահանման հատվածը վերջին տարիներին զգալիորեն տուժել է ։ Այս ամենը ռիսկեր է ստեղծում տնտեսական աճի ավելի արագ դանդաղման համար, ինչը կհանգեցնի կառավարության առանց այն էլ սահմանափակ ազդեցության կրճատմանը:

Կառավարությունը ծրագրել է 2025 թվականին էականորեն ավելացնել բյուջեի պակասուրդը, ինչը կհանգեցնի նաև պետական պարտքի աճի ։ Բյուջեի պակասուրդը կհասնի ՀՆԱ-ի 5,5% - ի, այնուհետև միջնաժամկետ հեռանկարում կնվազի մինչև 3,0%: Նման էական պակասուրդի պայմաններում կառավարության պարտքը զգալիորեն կավելանա՝ 2025 թվականի վերջին սպասվող 49,8% - ից ՝ 2026 թվականին հասնելով 54,3% - ի, իսկ 2027 թվականին ՝ 55,6% - ի։ Միևնույն ժամանակ, պակասուրդդի ավելացումը տեղի կունենա, հիմնականում, ընթացիկ ծախսերի աճի, այդ թվում՝ պետական պարտքի տոկոսների վճարումների հաշվին, ինչը վտանգում է հետագա տարիներին պարտքի սպասարկման համար անհրաժեշտ տնտեսական հնարավորությունների ձևավորումը։

Ըստ պետբյուջեի՝ 2025 թվականին կավելանան ինչպես եկամուտները, այնպես էլ ծախսերը։ Եկամուտների գծով կանխատեսվում է մոտ 9,4% աճ, իսկ ծախսերի գծով՝ 11,9%: Ընդ որում, կապիտալ ծախսերի աճի տեմպը կանխատեսվում է ավելի բարձր՝ 14,9 տոկոս, ինչը, հիմնականում, պայմանավորված է պաշտպանական հատվածում կապիտալ ծախսերի ավելացմամբ, մինչդեռ, տնտեսական ենթակառուցվածքի վրա ծախսերի աճը աննշան է: Պաշտպանության և ներքին անվտանգության հատվածները 2025 թվականին գերակա են լինելու պետական ռեսուրսների ծախսման տեսանկյունից։ Եթե պաշտպանական հատվածի ծախսերի ավելացումը կարելի է բացատրել ընթացիկ արտաքին մարտահրավերներով, ապա հասարակական կարգի և անվտանգության ծախսերի զգալի ավելացումը հիմնավորման կարիք ունի: Նախատեսված գումարի համեմատ դրանք կավելանան շուրջ 24.1 մլրդ դրամով, որից 20.6 մլրդ դրամը միայն ոստիկանության և ազգային անվտանգության ծախսերն են: Տնտեսական աճի տեմպերի դանդաղման և հետագա տարիներին այդ միտումը շարունակվելու դեպքում տնտեսության զարգացմանն ուղղված ծախսերը կկրճատվեն մոտ 36 մլրդ դրամով կամ 13,5% - ով: Միաժամանակ, ծախսերում ներառված է 5.7 մլրդ դրամ գումար, որը նախատեսված է բնապահպանական պարեկային ծառայության համար: Ծախսերի քաղաքականության նկատմամբ նման տարօրինակ մոտեցումը, բնականաբար, խնդրահարույց է, քանի որ տնտեսական զարգացմանն ուղղված ծախսերի կրճատումը հետագայում բերելու է բյուջետային հնարավորությունների կրճատման ՝ բոլոր հնարավոր բացասական հետևանքներով:

Հիշեցնենք, որ Հայաստանի Ազգային ժողովը սեպտեմբերի 4-ի լիագումար նիստում հաստատել է 2025 թվականի պետական բյուջեի նախագծի վերջնական տարբերակը:  Ըստ նախագծի՝ Հայաստանի հաջորդ տարվա պետբյուջեի եկամտային մասը կկազմի 2,837 տրլ դրամ, ծախսայինը՝ 3,441 տրլ դրամ, պակասուրդը հավասար կլինի 604 մլրդ դրամի: Ընդ որում, ՀՆԱ-ի աճի տեմպերը կանխատեսվում են 5,1 տոկոսի մակարդակում։

Նշենք, որ 2025 թվականի պետական բյուջեի նախագծի նախնական տարբերակի համաձայն, ՀՆԱ-ի 5,6% աճի, ՀՆԱ-ի 3,5% դեֆլյատորի և 3,6% միջին գնաճի ապահովման պայմաններում Հայաստանի պետական բյուջեի եկամուտները 2025 թվականին նախատեսվում էր ավելացնել 279,5 մլրդ դրամով՝ մինչև 2 տրլն 873.1 մլրդ դրամ (մոտ 7,4 մլրդ դոլար), ինչը 11%-ով գերազանցում է ընթացիկ տարվա ակնկալվող ցուցանիշը։ Պետական գանձարանի ծախսերը նախատեսվում էին 3 տրլն 482.4 մլրդ դրամ (7.8 մլրդ դոլար) կամ ՀՆԱ-ի 31.5% - ի մակարդակում։ Ցուցանիշը 13%-ով գերազանցում է 2024 թվականի սպասումները (30,4%), եւ 37% - ով՝ 2023 թվականի փաստացի ծախսերը (27,5%)։ Հաջորդ տարվա համար նախատեսված ծախսերից 2 տրլն 749.2 մլրդ դրամ նախատեսվում էր ուղղել ընթացիկ ծախսերին (ՀՆԱ - ի 24,9%), 733,2 մլրդ դրամը (1,88 մլրդ դոլար) կամ ՀՆԱ-ի 6,6%-ը՝ ոչ ֆինանսական գործառնությունների (կապիտալ ներդրումների) ծախսերին, ինչը գերազանցում է 2024 թվականի 695 մլրդ դրամ (1,79 մլրդ դոլար) ծրագրային ցուցանիշը, և այս նախագծով ակնկալվող 639,3 մլրդ դրամը (1,65 մլրդ դոլար)՝ ՀՆԱ-ի 6,3% - ը։