Տիգրան Ջրբաշյան. Հայաստանն այսօր շատ լուրջ մարտահրավերի առջև է կանգնած ժողովրդագրության ոլորտում

Արմինֆո.Հայաստանն այսօր շատ լուրջ մարտահրավերի առջև է կանգնած ժողովրդագրության ոլորտում։ Այդ մասին ՀՀՀ-ի հարցազրույցում հայտարարել է "Ամերիա" խորհրդատվական ընկերության ղեկավար Տիգրան Ջրբաշյանը, ում ղեկավարությամբ մշակվել է ժողովրդագրական իրավիճակի բարելավման 2024 - 2040թթ. ռազմավարությունը:

Ջրբաշյանի ասելով՝ առկա խնդիրը տևական ժամանակ խորությամբ չի ուսումնասիրվել, և այն ծրագիրը, որը ներկայացված է, վերաբերում է երկրի յուրաքանչյուր քաղաքացու: "Չկա անձանց այնպիսի խումբ, կամ մարդ, որին այն չանդրադառնար", - ասել է մասնագետը, հավելելով, որ փաստաթուղթը, որի վրա աշխատանքները սկսվել են երեք տարի առաջ, մշակվել է ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության կողմից ՝ ՄԱԿ-ի Ազգաբնակչության հիմնադրամի ֆինանսավորմամբ: Փաստաթուղթը ներառում է ինչպես 1915 թվականի Հայոց ցեղասպանության, այնպես էլ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի, ինդուստրացման, Սպիտակի երկրաշարժի և հետխորհրդային շրջանի հետևանքները: Այս բոլոր իրադարձությունները փոխկապակցված են և կշարունակեն ազդել հետագա ժողովրդագրական գործընթացների վրա:

Մասնագետը նշել է, որ այսօր Հայաստանում ժողովրդագրության խնդիրը "կատարյալ փոթորիկ"   է հիշեցնում։ Ամբողջ աշխարհում ծնելիության մակարդակի նվազում է դիտվում, և այս կարծրատիպը գլխավոր խնդիրներից մեկն է, որի դեմ պետք է պայքարել։ "Ժողովրդագիրները պատկերացում ունեն այն մասին, որ 2060-2070 թթ. հետո երկրի բնակչությունը կդադարի աճել։ Հայաստանն այդ գործընթացների մի մասն է, այն հատել է վերարտադրության շեմը ՝ 2,1 երեխա՝ մեկ կնոջ հաշվով, որից հետո տեղի է ունենում բնակչության բնական աճի նվազում։ Բացի այդ, կյանքի տևողության աճը հանգեցնում է բնակչության ծերացման, ինչը նույնպես համաշխարհային միտում է, որի արդյունքում տարեց բնակչությունը սկսում է գերակշռել երկրի բնակչության կառուցվածքում: Խոսքը 65 և բարձր տարիքի անձանց մասին է։

Ոչ պակաս կարևոր է բնակչության միգրացիան, որն ուղղվում է բարեկեցության ավելի բարձր մակարդակ ունեցող երկրներ։ Ջրբաշյանի խոսքով՝ Հայաստանը ամենամեծ միգրացիոն կորուստներն ունեցող երկրներից մեկն է. վերջին 30 տարվա ընթացքում դրանք կազմել են մոտ 1,1 մլն մարդ: Արդյունքում՝ Հայաստանում, մի կողմից, կա ծնելիության անկում, մյուս կողմից՝ աշխատանքային ռեսուրսների արտահոսք երկրից, ինչպես նաև ավագ սերնդի ներկայացուցիչների բավականին բարձր տոկոս: "Այս բոլոր երեւույթները, միասին վերցրած, հանգեցնում են այն բանին, որ հասարակության ռեսուրսը, ներառյալ պետությունը, որն ուղղված կլինի մարդկային կապիտալի որակի բարձրացմանը, դառնում է սահմանափակ ։ Արդյունքում ամենակարեւոր մարտահրավերը դառնում է ժողովրդագրական այնպիսի կառույցի ձեւավորման հավանականությունը, որը կնվազեցնի մարդկային կապիտալի զարգացման մեջ ներդրումների հնարավորությունը", - պարզաբանել է մասնագետը։

Նա նշել է, որ Ռազմավարության նպատակների թվում է այնպիսի պայմանների ստեղծումը, որոնք կհանգեցնեն մարդկային կապիտալի զարգացմանը եւ մարդկանց բարեկեցիկ կյանքին, եւ դրա համար փաստաթղթում դրված են չորս նպատակային ուղղություններ: Առաջինը, ըստ փորձագետի, այն քաղաքականության իրականացումն է, որն ուղղված է ընտանիքներում երեխաների  ծնվելուն։ Հայաստանն առայժմ դասվում է այն հասարակությունների շարքին, որտեղ ցանկալի երեխաների թիվը գերազանցում է ընտանիքում նրանց իրական թվին։ "Մեր խնդիրն այն է, որպեսզի 7-10 տարվա ընթացքում ձևավորենք այնպիսի միջավայր, որ ցանկալի երեխաները ծնվեն", - ասել է նա: Հնարավոր միջոցառումների թվում նա նշել է երեխա ունենալ ցանկացող երիտասարդ ընտանիքներին տարաբնույթ աջակցություն ցուցաբերելու, ընտանեկան պլանավորման հարցերում խրախուսման անհրաժեշտությունը, այդ թվում ՝ հղի կանանց աշխատանքի ընդունելու հարցում գործատուի շահագրգռվածության բարձրացումը:

Ռազմավարության մշակողներն առաջարկում են երեխայի նպաստի ինստիտուտը փոխարինել հանրային ծառայությունների համակարգով, երբ մինչև 3 տարեկան երեխա խնամող անձանց հետ ՝ լինեն նրանք ծնողներ, տատիկներ, պապիկներ, թե պրոֆեսիոնալ դայակներ, պետությունը պայմանագրեր է կնքում և աշխատավարձ վճարում՝ նրանց հավասարեցնելով պետծառայողների հետ:

Ռազմավարության երկրորդ նպատակը, ինչպես նշել է Ջրբաշյանը, առնչվում է կյանքի պահպանման ասպեկտներին, ինչը ենթադրում է բարեփոխումներ բազմաթիվ ոլորտներում՝ առողջապահությունից մինչեւ ճանապարհային երթեւեկության անվտանգություն:

Երրորդ բլոկը վերաբերում է ակտիվ ծերացման համաշխարհային միտմանը, որն ուղղված է այն բանին, որ տարեց մարդը կարող է հավելյալ արժեք ստեղծել՝ լինելով առողջ և սոցիալապես ակտիվ, իսկ չորրորդ բլոկը կենտրոնանում է միգրացիոն հոսքերի վրա, որի հիմքում ընկած են մարդկային կապիտալի որակական փոփոխությունները:

Հիշեցնենք, որ ավելի վաղ մասնագետը նշել էր, որ այս չորս գլոբալ նպատակների իրականացման համար Ռազմավարության մեջ մշակվել է 44 ծրագիր և 150-ից ավելի միջոցառում, և, ընդհանուր առմամբ, 17 տարվա ընթացքում նախատեսվում է իրականացնել 2,6 տրիլիոն դրամի ներդրում: