Արմինֆո. Բաց նամակ՝ ՀՀ Ազգային Ժողովին, ՀՀ Կառավարությանը, ՀՀ կենտրոնական բանկին, Web3 համայնքին և լայն հանրությանը: Ուղերձ «Կրիպտոակտիվների մասին» հավասարակշռված և արդի օրենքի փոխադարձաբար ընդունելի մոտեցման հասնելու համար:
Հարգելի գործընկերներ, շահագրգիռ կողմեր, ի սկզբանե ներգարավված լինելով մեր երկրի համար կրիպտոակտիվների մասին չափազանց կարևոր օրենսդրական կարագավորման գործընթացին, այդ թվում՝ կոնկրետ բազմաթիվ առաջարկների տեսքով և օբյեկտիվորեն գնահատելով ստեղծված իրավիճակը, սույն բաց նամակով դիմում եմ ՀՀ Ազգային ժողովին, ՀՀ կառավարությանը, ՀՀ կենտրոնական բանկին և Web3 կրիպտո համայնքին և լայն հանրությանը:
Մեր նպատակն է խթանել ՀՀ-ում կրիպտո կարգավորման ազային օրենքի ընդունումը՝ առաջադեմ, անվտանգ և նորարարությանը նպաստող իրավական հիմքով, միտված՝ թվային ակտիվների կայուն ինտեգրմանը մեր ֆինանսական և տնտեսական էկոհամակարգին, Հայաստանի ճկուն և նորարարական տեխնոլոգիական ներուժի զարգացմանը:
«Կրիպտոակտիվների մասին» օրենքի նախագծի ընթացող կոշտ օրենսդրական քննարկումները ի սկզբանե հատվում է երկու մոդելներին.
- Եվրոպական «MICAR» մոտեցումը, որի հիմքով կառուցվել է ԱԺ-ում գտնվող «Կրիպտոակտիվների մասին» օրենքի նախագիծը, որն կրիպտո համապատասխանությունը ներդնելու համար հենվում է ավանդական ֆինանսական ենթակառուցվածքների և բանկերի վրա։
- ԱՄՆ և Սինգապուրի մոդելները, որոնք ՓԼ/ԱՖ դեմ պայքարի, շահառուների պաշտպանության պատասխանատվության խնդիրը դնում են անմիջապես կրիպտո ինդուստրիայի վրա, ներառյալ՝ բորսաները, միջնորդները, պահառուները, կրիպտոփողերի թողարկողները և DeFi ինտերֆեյսները։
Ինչու՞ Հայաստանում նպատակահարմար չէ ԵՄ-ի կրիպտոակտիվների շուկաների կարգավորման՝ MICAR-ի պարզունակ պատճենի ներդնումը:
Չնայած ԵՄ-ի կողմից «Կրիպտոակտիվների շուկաների կարգավորումը» (MICAR) ապահովում է համապարփակ և բարձր կառուցվածքային կարգավորող շրջանակ, կան հիմնավոր պատճառներ, որ այն ռացիոնալ չէ Հայաստանի թվային զարգացման ներկայիս փուլի համար:
- MICAR-ը դեռևս նոր է ուժի մեջ մտնում, այն չի գործել մինչև 2025 թ., իսկ կրիպտոփողերի և ծառայություն մատուցողների համար նախատեսված հիմնական դրույթները լիարժեք ուժի մեջ կմտնեն միայն 2025 թ.: Ըստ այդմ, MICAR-ը չի փորձարկվել իրական կիրառման մեջ:
- Հայաստանը ռիսկի է դիմում ընդունելու մի մոդել, որը կարող է դեռևս շատ վերանայումների կարիք ունենալ, երբ Եվրոպան սկսի իրական ներդրումը և ազդեցության գնահատումները:
MICAR-ը լռելյայնորեն գերկարգավորում է
- MICAR-ը թողարկողների և ծառայություն մատուցողների վրա դնում է լայնածավալ համապատասխանության և կապիտալի պարտավորությունների բեռ, որը նույնիսկ ԵՄ և միջազգային խոշոր տեխնոլոգիական ընկերությունները դժվարանում են հաղթահարել:
- Փոքր կամ միջին չափի հայկական ստարտափների և տեխնոլոգիական ընկերությունների համար նման համապատասխանության պահանջները կարող են արգելանք լինել, ինչը կխոչընդոտի ֆինտեխ ձեռներեցությանը և օտարերկրյա ներդրումներին:
MICAR-ը բանկային ոլորտը դարձնում է «դարպասապահ»:
- MICAR-ը կիրառում է AML/CFT պահանջների անուղղակիորեն՝ բանկային համակարգի միջոցով պահպանում, ստեղծելով՝ կառուցվածքային խոչընդոտներ կրիպտո կազմակերպությունների ներդրման և սպասարկման համար:
- Այս մոդելը իշխանություն է տալիս պահպանողական բանկային հաստատություններին, որոշել, թե ով է՝ «բավականաչափ համապատասխան գոյության համար», ստեղծելով՝ «ֆինանսական բացառման» ռիսկ օրինական ստարտափների համար։
Ոլորտի կարգավորման առավել հիմնավոր առաջարկը հիմնված է կրիպտո ոլորտի ուղղակի կարգավորման և վերահսկողության մոդելի վրա՝ ԱՄՆ, Սինգապուր և այլ երկրների օրինակով:
Առաջարկվող ուղղակի կարգավորման շրջանակում, որտեղ կրիպտո բորսաները, միջնորդները, թոքենների թողարկողները և պահառուները վերահսկվում են ազգային կարգավորող մարմինների կողմից՝ նման ԱՄՆ-ում (FinCEN/SEC) և Սինգապուրում (MAS) ընդունված մոտեցումներին։
Այս մոդելը հնարավորություն է տալիս ներդնել ճկուն կարգավորող վերահսկողություն:
Ողղակի կարգավորման մոդելի հիմնական առավելությունները
Համապատասխանում է համաշխարհային լավագույն փորձին: ԱՄՆ ֆինանսների նախարարությունը, Սինգապուրի MAS-ը և Ճապոնիայի FSA-ն անմիջականորեն վերահսկում են կրիպտոոլորտի խաղացողներին որպես՝ կարգավորվող ֆինանսական ծառայություններ մատուցողներ։
- Հայաստանը կարող է ձեռք բերել կարգավորման լեգիտիմություն՝ ընդունելով համաշխարհային արդի ներդաշնակեցված ստանդարտներ։
Կարգավորող մարմինը անմիջականորեն համագործակցում է կրիպտո բիզնեսների հետ, ինչը թույլ է տալիս ավելի հարմարվողական վերահսկողություն և իրական ժամանակում արձագանքել ռիսկերին։ ՓԼ/ԱՖ դեմ պայքարի ազգային վերահսկողությունը ամրապնդվում է:
- Կրիպտո բորսաները, միջնոդրները, կրիպտոփողերի, թոքենների թողարկողները, կայուն կրիպտոփողերի օպերատորները և պահառուները ուղղակիորեն հաշվետու կլինեն ՀՀ կենտրոնական բանկին։
- Կասկածելի գործունեությունը կարող է հայտնաբերվել և հաղորդվել կրիպտո ոլորտում, այլ ոչ թե անուղղակիորեն զտվել բանկերի միջոցով։
- Բացահայտում է ազգային ֆինտեխ ներուժը
- Տեխնոլոգիական բիզնեսները առնչվում են նվիրված և անաչառ կարգավորող մարմնի հետ, այլ ոչ թե հակասական առևտրային շահեր կամ սահմանափակ տեխնոլոգիական գիտելիքներ ունեցող բանկերի հետ, հատկապես, երբ բանկերը հրաժարվում կամ հետաձգում են ծառայությունը, օրինական Web3 ստարտափների համար։
Խթանում է նորարարությունը և ստարտափների աճը
- Զարգացող շուկաներում, ինչպիսին է Հայաստանը, բանկերը կարող են չունենալ տեխնիկական կարողություններ կամ «ախորժակ»՝ զարգացող կրիպտո բիզնեսը յուրացնելու կամ հասկանալու համար։
- Web3 ընկերությունների համար նախատեսված հատուկ համապատասխանության ռեժիմը, որը նախատեսված չէ ավանդական ֆինանսների համար, խթանում է տեխնոլոգիական փորձարկումները՝ միաժամանակ պահպանելով անվտանգությունը։
- Սույն մոդելը.
- կանխում է ուղղակի կախվածությունը բանկերից համապատասխանության պահպանման հարցում, խուսափում է բանկային մենաշնորհից, մինչդեռ MICAR-ի մոդելում բանկերը դառնում են կրիպտո գործունեության փաստացի «դարպասապահներ»:
- խթանում է տեխնոլոգիական ոլորտի աճը, աշխատատեղերի ստեղծումը և նորարարությունների ներդրումն ու նաև արտահանումը։
- նվազեցնում է ստվերային ակտիվության ռիսկը
Խթանում է թափանցիկ իրավական որոշակիությունը
- Կրիպտո ընկերությունները ստանում են անմիջական հասանելիություն իրավական պատասխանատվությանն ու պաշտպանությանը։
- Նվազեցնում է բիզնեսի լիցենզավորման, հարկման և միջսահմանային գործողությունների «մոխրագույն» գոտիները։
- Կարգավորումը կրիպտո ինդուստրիայի ներսում ապահովում է ավելի թափանցիկ և հետևելի գործունեություն:
Պահպանում է կարգավորող ինքնիշխանությունը
- Կրիպտո կարգավորումը չփորձարկված օտարերկրյա ձևանմուշների փոխարեն ազգային կարիքներին հարմարեցնելով, Հայաստանը կպահպանի քաղաքականության անկախությունը, միաժամանակ համապատասխանելով «FATF»-ի գլոբալ չափանիշներին:
Ապահովում է գլոբալ համաձայնեցում ճկունության հետ
Հարգելով FATF-ի չափանիշները, Հայաստանը պետք է պահպանի թվային ակտիվների կարգավորման իր՝ ռազմավարական իրավունքը: ԱՄՆ-ի և Սինգապուրի օրինակները ցույց են տալիս, որ ՓԼ/ԱՖ-ի դեմ պայքարի ամուր կանոնները չեն պահանջում «բանկակենտրոն» մոտեցում: Այդ երկրների կրիպտո կարգավորումը օգնում է ապահովել ազգային մրցունակությունը՝ առանց խաթարելու ֆինանսական կայունությունը։
Մենք հորդորում ենք Հայաստանում դիտարկել ՓԼ/ԱՖ դեմ պայքարի «ուղղակի վերահսկողության մոդելի» ընդունումը, որտեղ կրիպտո ինդուստրիայի մասնակիցներն օրենքի համաձայն, իրենք նշանակվում են որպես պատասխանատու անձինք։ Այս մոտեցումն ավելի շատ է համապատասխանում բլոկչեյնի ապակենտրոնացված բնույթին և ավելի արդյունավետ է աջակցում ազգային նորարարական նպատակներին։
Փոխադարձաբար ընդունելի շրջանակային առաջարկ
Վերը նշված մոտեցումների ներքո, ըստ այդմ՝ «Կրիպտոակտիվների մասին» օրենքում ամրագրվում են նորմեր.
1. Կարգավորող և վերահսկող մարմնի կողմից կրիպտո կազմակերպությունների գրանցում և լիցենզավորում
Կրիպտո բորսաները, միջնորդները, պահառուները, կրիպտո դրամապանակների մատակարարները և կայուն կրիպտոփողերի (Stablecoin) թողարկողները և տոկենիզացիայի հարթակները պետք է գրանցվեն ազգային կարգավորող մարմնում՝ ՀՀ կենտրոնական բանկում։
2. Կրիպտո ընկերություններից պահանջվում է անմիջապես, այլ ոչ թե բանկերի միջոցով KYC և ՓԼ/ԱՖ ուղղակի համապատասխանություն:
Բոլոր լիցենզավորված կազմակերպությունները պետք է ներդնեն KYC և ՓԼ/ԱՖ ընթացակարգեր, ներկայացնեն «կասկածելի գործունեության մասին» (SAR) հաշվետվություններ և համապատասխանեն ազգային ուղեցույցի շրջանակին։
3. Թվային ակտիվների՝ ռիսկի վրա հիմնված տրամաբանական դասակարգում
Միջազգային պրակտիկային համապատասխան, հստակ իրավական սահմանումներ.
- Կրիպտոփողերի, այդ թվում՝ կայուն կրիպտոփողերի (Stablecoin) համար:
- Թոքենների, այդ թվում՝ օգտակար թոքեններ, անվտանգության թոքեններ, NFT-ներ և դրանց հնարավոր համադրությունների համար:
- Թոքենների սահմանման հիմք ընդունել՝ իրավական ֆունկցիոնալությունն և ռիսկի պրոֆիլը, այլ ոչ թե զուտ տեխնոլոգիական ձևաչափը:
4. Ռեգտեխնոլոգիաներին հարմար վերահսկողություն
- Բացի կորպորատիվ մակարդակից թեթև, մասշտաբային համապատասխանության ռեժիմների սահմանում ստարտափների համար։
5. Համագործակցային միջավայր ազգային փորձարարական հարթակում: (Stablecoin)
(Stablecoin) - Փորձարարական միջավայրի գործարկում կրիպտո նորարարությունների համար, որը թույլ կտա իրական օգտագործման դեպքերի փորձարկումներ իրականացնել կարգավորող մարմնի վերահսկողության ներքո։
6. Բաց երկխոսության մեխանիզմ Web3 համայնքի հետ
Կարգավորող մարմնի կարգավորման թարմացումների վերաբերյալ տարեկան պետական-մասնավոր խորհրդակցություններ։
Վստահությունը կառուցվում է ժամանակակից օրենքի միջոցով, հայցում ենք՝ ԽԵԼԱՄԻՏ, ԻՆՔՆԻՇԽԱՆ ԹՎԱՅԻՆ ՈՒՂՈՒ ԿԱՌՈՒՑՈՒՄ:
Եկեք օգտագործենք այս պահը՝ մշակելու օրենսդրություն, որը կլիազորի մեր բիզնեսին, կպաշտպանի է մեր քաղաքացիներին և կդիրքավորի Հայաստանը որպես ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆՈՒՄ ԹՎԱՅԻՆ ԱԿՏԻՎՆԵՐԻ ԱՌԱՋԱՏԱՐ ԵՐԿԻՐ։
Մենք համոզված ենք, որ առաջարկվող մոտեցումը արտացոլում է պետության և բոլոր օգտատերերի շահերի արդար հավասարակշռությունը ձեռնարկատիրական և տեխնոլոգիական համայնքի ձգտումների միջև, ի նպաստ՝ ազգային շահերի։ Մենք վստահ ենք, որ միջազգային չափորոշիչների հենքով բաց երկխոսության միջոցով Հայաստանը կարող է դառնալ տարածաշրջանային առաջատար՝ թվային ակտիվների օրենսդրության ոլորտում, ըստ այդմ՝ ներգրավել ներդրումներ և զարգացնել նորարարությունները, միաժամանակ պաշտպանելով իր քաղաքացիներին։
Մենք պատրաստ ենք ներդնել մեր գիտելիքներն ու մասնագիտական փորձը այս գործընթացի հաջողության համար։
Հետգրություն
«Կրիպտոակտիվների մասին» օրենքի վերաբերյալ բաց նամակ ուղերձը մենք հրապարակում ենք ս/թ մայսիսի 27-ին ԱԺ կողմից օրենքի ընդունումից հետո, ելնելով այն հանգամանքից, որ օրենքի ընդունմամբ տեխնոլոգիական զարգացման ոլորտում կյանքը կանգ չի առնելու: Օրենքի նախագծի քննարկման ընթացքում կողմերը էական դիրքրոշումների առումով ոչ մի զիջման չգնացին, և հասկանալի էր, որ օրենքը ընդունվելու ՀՀ կենտրոնական բանկի ներկայացված մոտեցմամբ: Ինչևիցե, հիմա նոր իրականություն է և, ըստ այդմ, ՀՀ կենտրոնական բանկը, WEB3 և մասնագիտական համայնքները պետք է վերադառնան առանցքային խնդիրներին, քանի որ մասնագետների կողմից վստահություն չարժանացած օրենսդրական կարգավորումը կենսունակ չի կարող լինել, ... բնության մեջ գետերը հունին հակառակ չեն հոսում:
Արա Քառյան
տ.գ.թ., ԵՊՀ դոցենտ, «Լոգիկա գործարար և ֆինանսատնտեսական անկախ հետազոտությունների կենտրոն» ՀԿ-ի նախագահ, «FinTech Armenia»-ի տոկենիզացիայի ծրագրերի համակարգող
Tel: +374 93 44 77 11
E-mail: [email protected]; [email protected]
LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/ara-karyan-ba17b7a1