Հարց Կենտրոնական բանկին. ինչու է ձին սայլը քաշում, այլ ոչ թե սայլը՝ ձիուն, կամ որտեղից են աճում Հայաստանի վճարումների շուկայի ճգնաժամի ոտքերը

Արմինֆո.Այն, ինչ տեղի է ունենում Հայաստանի անկանխիկ վճարումների շուկայում, դժվար է դասակարգել։ Ամենայն հավանականությամբ, համակարգը բախվել է այն բանին, ինչն ընդունված է անվանել պրոֆեսիոնալիզմի իսպառ բացակայություն եւ տեղի ունեցողի նկատմամբ երկրի ֆինանսական շուկայի համար աննախադեպ անտարբեր վերաբերմունք Կենտրոնական բանկի, Armenian Card ազգային վճարային համակարգի ղեկավարության եւ այլ պետական ատյանների կողմից:

Վերջին մի քանի ամիսվա ընթացքում համակարգը անընդհատ ցնցվում է, վճարումները չեն անցնում, լուրջ խափանումներ են տեղի ունենում, և հասարակությունը զոհ է դառնում այս ամբողջ խառնաշփոթին: Ամենայն հավանականությամբ, ԿԲ-ում չեն կարողանում կամ չեն ուզում պատասխանել պարզունակ հարցին. ինչու՞ է ձին սայլը քաշում, այլ ոչ թե սայլը՝ ձիուն։ Չեն կարող, որովհետեւ չեն հասկանում կամ, ամենայն հավանականությամբ, աչք են փակում այն բանի վրա, որ ցանկացած "պարտադիր" համակարգի գործարկումը պետք է իր տակ ունենա ռեսուրսային բազա՝ պատրաստի եւ կարգավորված ենթակառուցվածքի տեսքով։

"Իրազեկ և պաշտպանված սպառող" ՀԿ նախագահ Բաբկեն Պիպոյանի կարծիքով, Հայաստանի ազգային վճարային համակարգի (ArCa) աշխատանքի մշտական խափանումները կապված են դրա վիթխարի ծանրաբեռնվածության հետ, որը մի քանի անգամ ավելացել է կանխիկ դրամի շրջանառության նվազեցման ուղղությամբ ձեռնարկվող կարգավորիչ միջոցառումների, այդ թվում ՝ երկրի ողջ հասարակական տրանսպորտի անկանխիկ վճարումների անցման պատճառով:

Միայն Պետական եկամուտների կոմիտեի վիճակագրության համաձայն, այդ գերատեսչության մասով անցյալ տարի անկանխիկ վճարումների ծավալներն աճել են գրեթե 80 տոկոսով ։ Նախորդ տարվա առաջին կիսամյակում գերատեսչությունը գրանցել է օրական 430 հազար գործարք։ Հասարակական տրանսպորտի ծառայությունների դիմաց վճարման գծով օրական գրանցվում է երթևեկության իրավունքի ավելի քան 100 հազար գործարք / փոխանցում: Մասնագետի խոսքով, ԿԲ - ում եւ ArCa-ում շատ լավ գիտեին սպասվող խնդրի մասին՝ սերվերների ծանրաբեռնվածության աննախադեպ բարձրացումից հետո, սակայն ժամանակին ոչինչ չձեռնարկեցին՝ դրանով իսկ "սայլը ձիուց առաջ դնելով": "Մինչ հանրությունից հասարակական տրանսպորտի ուղեվարձի անկանխիկ վճարումների կատարումը  կանոնակարգում պահանջելը՝ պետությունը պետք է հոգ տաներ սպասարկման ենթակառուցվածքը նոր մարտահրավերներին համապատասխանեցնելու, անկանխիկ վճարումների համակարգի հզորությունները մեծացնելու և, առնվազն, տրանսպորտային փաթեթներն այնքան գրագետ ու արդյունավետ մշակելու համար, որ սերվերի ծանրաբեռնվածությունը նվազեցվի, ինչը չի արվել։

Բաբկեն Պիպոյանի կարծիքով՝ պետական մարմիններից երկարաժամկետ, շուկայի զարգացման կանխատեսումների հիման վրա ճշտված ռազմավարություն ակնկալել չի կարելի՝ ոչ միայն որոշումներ կայացնողների մասնագիտական իրավասությունների բացակայության պայմաններում, այլեւ պետական ծրագրերի իրականացման նպատակով «անկախ» Կենտրոնական բանկի գործերին գործադիր իշխանության միջամտության կամ իրեն ուղղակիորեն չենթարկվող ազգային վճարային համակարգի աշխատանքին հենց Կենտրոնական բանկի միջամտության պատճառով, նրա ղեկավարության մեջ նշանակելով «յուրայինների», լիովին վերահսկելի մարդկանց, թեև ArCa-ի բաժնետերերն են Հայաստանի գրեթե բոլոր առևտրային բանկերը։

Փորձագետի խոսքով ՝ շփոթություն է տիրում նաեւ այլ հատվածներում, օրինակ, վճարային տերմինալների շուկայում։ ԿԲ-ն նրանցից պահանջում է նույնականացնել օրական 400 հազար դրամը գերազանցող վճարումներ իրականացնող անձանց ինքնությունը, ինչը պահանջում է փողերի լվացման հակազդման հետ կապված օրենսդրությունը: Բայց դրա համար պետությունը՝ ի դեմս ՀՀ ԿԲ-ի, պետք է ստեղծեր կենսաչափության իր բազան, ինչը չի արվել, և հիմա այդ բեռը դնում է մասնավոր ընկերությունների ուսերին։ Երկրի քաղաքացիների մասին տվյալների մասնավոր բազաների ստեղծումը, փորձագետի կարծիքով, անթույլատրելի է անվտանգության մակարդակի ապահովման և անհատական տեղեկատվության պաշտպանության տեսանկյունից: Սակայն ԿԲ-ն պնդում է իրենը և, ավելին, սպառնում է լիցենզիայից զրկել չհնազանդված վճարային ընկերություններին։

Ինչպես նշել է փորձագետը, պետական մարմինները պետք է դադարեցնեն իրենց թերացումներն ու խնդիրները հասարակության ուսերին դնելու այդ արատավոր պրակտիկան եւ լրջորեն զբաղվեն շուկայի ենթակառուցվածքի զարգացմամբ: