ԱՊՊԱ – օդից փող

Արմինֆո. Ապահովագրական տանդեմի հիմնական գործառույթը, որը կապում էր պարտադիր ավտոտրանսպորտային միջոցների երրորդ կողմի պատասխանատվության ապահովագրությունը (ԱՊՊԱ) Հայաստանում ճանապարհային երթևեկության անվտանգության ապահովման սոցիալապես կարևոր նպատակի հետ, գործնականում դադարել է գործել։ Դա է վկայում ԱՊՊԱ շուկայի վերլուծությունը՝ օգտագործելով հիմնական քանակական և որակական ցուցանիշներ։

Ցավոք, այսօր, կարգավորող մարմինների, այդ թվում՝ Հայաստանի ավտոապահովագրողների բյուրոյի շնորհիվ, մենք ականատես ենք լինում այս շուկայի միակողմանի, անբավարար զարգացմանը, որից ապահովագրության հիմնական գործառույթը՝ քաղաքացիների սոցիալական (նյութական) աջակցությունը ռիսկերի դեպքում, լիովին թուլացել, վերացվել և մերժվել է որպես ավելորդ հավելում։ Հենց այդ պատճառով էլ ավտոտրանսպորտային միջոցների երրորդ կողմի պատասխանատվության ապահովագրությունը պարտադիր է, այլ ոչ թե կամավոր ապահովագրության դաս։

Շուկայի վերլուծության կարևոր գործոն է էլեկտրոնային ԱՊՊԱ պոլիսների վերաբերյալ ի հայտ եկող պատկերը։ Հայաստանում ԱՊՊԱ պոլիսների առցանց վաճառքը 5% զեղչով սկսվել է 2017 թվականի նոյեմբերին: Կարևոր է, որ էլեկտրոնային ԱՊՊԱ պոլիսները անհրաժեշտ են ոչ միայն ավտոմեքենաների սեփականատերերի հարմարավետության և անվտանգության համար, քանի որ դրանք թույլ են տալիս ապահովագրություն ձեռք բերել առցանց ընդամենը մի քանի րոպեում՝ առանց գրասենյակ այցելելու կամ բնօրինակ փաստաթղթեր տրամադրելու: Ամենակարևորը, էլեկտրոնային պոլիսի տրամադրումը վերացնում է փաստաթղթի կեղծման հնարավորությունը, ինչը չափազանց կարևոր հանգամանք է Հայաստանի համար, որտեղ վերջին տարիներին կեղծ պոլիսների քանակը զգալիորեն աճել է։

Իրոք, Հայաստանի ապահովագրական շուկայում էլեկտրոնային ԱՊՊԱ պոլիսների նման տեխնոլոգիապես պահանջված կարևոր ցուցանիշի վաճառքի հիմնական աութսայդերը «Նաիրի Ինշուրանս» ապահովագրական ընկերությունն է: Ըստ Հայաստանի ավտոապահովագրողների բյուրոյի՝ «Նաիրի Ինշուրանս»-ը էլեկտրոնային պոլիսների վաճառքով վերջին տեղում է՝ կազմելով 2025 թվականի հունվարից օգոստոս ընկած ժամանակահատվածում շուկայում գրանցված ավտոտրանսպորտային միջոցների պատասխանատվության ապահովագրության պոլիսների 324.2 հազար էլեկտրոնային տարբերակների 3%-ից պակաս, կամ 9.2 հազար: Ավելին, ինչպես կնքված, այնպես էլ գործող ԱՊՊԱ պոլիսների պայմանագրային պորտֆելում էլեկտրոնային պոլիսների բաժինը նույնպես ամենափոքրն է՝ 167.3-169.5 հազարից 5.4-5.5%-ը: Այս ընկերության օրինակը՝ թերագնահատելով իր առաքելությունը որպես ոչ միայն բիզնես սուբյեկտ, այլև հաստատություն, որը անհրաժեշտ է մարդկանց համար, շուկայում եզակի չէ:

Հիմնվելով նրանում, թե ով է առցանց վաճառում պոլիսներ, կարելի է շատ մոտավոր, թեև նախնական, ենթադրություն անել այն մասին, թե ով ունի ամենա «մաքուր» պարտավորությունները: Վերլուծական տվյալների համաձայն՝ «ԻՆԳՈ Ինշուրանս»-ը առաջատարն է էլեկտրոնային ԱՊՊԱ պոլիսների վաճառքով՝ թողարկված 137,100-ով կամ շուկայում առկա բոլոր այդպիսի պոլիսների 42%-ով: Երկրորդ տեղում է «Armenia Insurance Company»-ն՝ թողարկված 76,500 կամ բոլոր ԱՊՊԱ պոլիսների 24%-ով։ Երրորդ տեղում է «LIGA Insurance Company»-ն՝ թողարկված 45,800 կամ բոլոր ԱՊՊԱ պոլիսների 14%-ով։ «REGO Insurance»-ը և «Sil Insurance»-ը e- ԱՊՊԱ պոլիսների վաճառքով զբաղեցնում են չորրորդ և հինգերորդ տեղերը՝ համապատասխանաբար 13.6% և 3.5% մասնաբաժնով, կամ բոլոր ԱՊՊԱ պոլիսների 44,100 և 11,300-ով։

Շուկայի վերլուծաբանների կարծիքով, առցանց տեխնոլոգիաների ակտիվ առաջխաղացումը բարելավում է ընկերությունների հաճախորդակենտրոն մոտեցումը իրենց ծառայությունների նկատմամբ։ Սա հաստատվում է նաև այլ ցուցանիշներով։ Օրինակ՝ «Nairi Insurance»-ը մի քանի տարի շարունակ առաջատար դիրք է զբաղեցնում նաև չբավարարված հաճախորդների պահանջների, այսինքն՝ փոխհատուցում վճարելուց փաստացի մերժումների համար։

Մասնավորապես, ընկերությունը մերժել է հաճախորդների 2,594 պահանջ (պայմանագիր), որը կազմում է շուկայում նման պահանջների ընդհանուր թվի 18.9%-ը։ Մինչդեռ մեկ տարի առաջ այս ընկերության ԱՊՊԱ հաճախորդների 25%-ը կամավոր կերպով հետ էր վերցնում իրենց պահանջները, այսօր այդ թիվը կազմում է ընդամենը 11%: Ֆինանսական հաշտարարի գրասենյակը նույնպես հայտնում է շուկայում պահանջների բավարարման ցածր մակարդակի մասին՝ առանց դրանք դասակարգելու ըստ ընկերությունների: Այնուամենայնիվ, անկախ փորձագետները, չնայած դժվար է փորձարարորեն ստուգել, ​​կարծում են, որ հաճախորդներին թիրախավորող «կարտելային համաձայնագրերի» դեպքերը հազվադեպ չեն ապահովագրական շուկայում:

Չնայած այս տեղեկատվությունը հնարավոր չէ իրավականորեն ստուգել, ​​և Ավտոապահովագրողների բյուրոն լռում է, վիճակագրություն կարող է արտացոլել նույն մեքենաների սեփականատերերի որոշակի վերաբերմունքը ընկերությունների «վարքագծի» նկատմամբ: Իհարկե, որքան հաճախ ընկերությունը, այս կամ այն ​​պատճառով, հրաժարվում է փոխհատուցել հաճախորդներին վնասների համար, այնքան քիչ է այն փոխհատուցում նրանց վնասները ապահովագրական պայմանագրերով, որքան շատ գումար է պահում, այնքան բարձր է նրա ընկալվող ֆինանսական արդյունավետությունը, ինչը որևէ կապ չունի ընկերության՝ որպես ապահովագրական ինստիտուտի արդյունավետության հետ:

Պարտադիր ավտոապահովագրության (ԱՊՊԱ) դեպքում «Նաիրի Ինշուրանսը» նաև ցուցաբերում է ամենաբարձր ֆինանսական արդյունավետությունը կամ ամենացածր, այսպես կոչված, վնասի հարաբերակցությունը: Այս ցուցանիշը կազմում է 65%: Սա ձեռք է բերվել պահանջների տարեկան 9.4% անկման՝ մինչև 2.9 միլիարդ դրամ (2-րդ տեղ) և ապահովագրավճարների աննշան՝ 2.3% աճի՝ մինչև 4.4 միլիարդ դրամ (1-ին տեղ) ֆոնին։ Այլ կերպ ասած, որքան քիչ է ընկերությունը փոխհատուցում, այնքան ցածր է նրա վնասի հարաբերակցությունը։ REGO Insurance-ը ԱՊՊԱ ապահովագրության համար ունի մի փոքր ավելի բարձր վնասի հարաբերակցություն՝ 68%, նույնիսկ վճարների զգալի կրկնապատկման՝ մինչև 3.7 միլիարդ դրամի և հատուցումների ավելի զգալի՝ 2.2 անգամ աճի՝ մինչև 1.9 միլիարդ դրամի ֆոնին։

Սակայն, ոչ բոլոր ընկերություններն են խնայում իրենց հաճախորդների վրա: «Armenia Insurance»-ը գրանցել է ամենաբարձր վնասի հարաբերակցությունը ԱՊՊԱ ոլորտում՝ 81%, ինչը պայմանավորված է ապահովագրավճարների 15.2%-ով աճով՝ հասնելով 3.8 միլիարդ դրամի և պահանջների 75%-ով աճով՝ հասնելով 2.97 միլիարդ դրամի: «INGO»-ն, «Sil Insurance»-ը և «LIGA Insurance»-ը ունեցել են մի փոքր ավելի ցածր վնասի հարաբերակցություն՝ համապատասխանաբար 78%, 74% և 72%: Ավելին, «INGO»-ն գրանցել է ապահովագրավճարների զգալի աճ և պահանջների չափավոր աճ, մինչդեռ «Sil Insurance»-ը և «LIGA Insurance»-ը գրանցել են ինչպես ապահովագրավճարների, այնպես էլ պահանջների նվազում:

Հարկ է նշել, որ միայն LIGA Insurance-ը և Sil Insurance-ը նվազեցրին հայցերի մերժումների թիվը, մինչդեռ մյուս չորս ապահովագրական ընկերությունները սկսեցին ավելի հաճախ մերժել փոխհատուցումը: Վերջիններիս շարքում առանձնացավ REGO Insurance-ը՝ զգալիորեն ավելացնելով հայցերի մերժումները, միաժամանակ զգալիորեն կրճատելով հաճախորդների կամավոր մերժումները:

Ի՞նչն է խնդիրը։

Ավտոապահովագրական ապահովագրությունը (ԱՊՊԱ) մաքուր բիզնես չէ։ Եթե այդպես լիներ, պետության կողմից այն հասարակությանը չէր պարտադրվի որպես պարտադիր։ Իրականում դա զգալի սոցիալական բեռ ունեցող ոլորտ է, և պարտադիր ավտոտրանսպորտային միջոցների պատասխանատվության ապահովագրությամբ զբաղվող ընկերությունները պետք է հստակ հասկանան իրենց սոցիալական առաքելությունը։ Ի վերջո, ԱՊՊԱ-ի այս վճարումները մարդկանցից պետության կողմից նվեր չեն՝ բաժնետերերի շահույթը մեծացնելու համար։ Եվ այս առաքելությունը պարզապես վարորդներին վթարներից վնասները փոխհատուցելը չէ, այլ լուրջ կարգավորող գործառույթ, որն ապահովում է ճանապարհային անվտանգությունը տնտեսական և դրամային մեխանիզմների միջոցով, այլ կերպ ասած՝ այն կատարում է կարևոր կառավարչական և սոցիալական գործառույթ։

Շատ տարօրինակ է, որ Ավտոապահովագրողների բյուրոն ամբողջությամբ մոռացել է այս մասին, ինչպես նաև Հայաստանի Կենտրոնական բանկը, որի թևի ներքո գործում է Բյուրոն։ Արդյունքում, պարտադիր ավտոապահովագրության (ԱՊՊԱ) գործառույթը դարձել է երկրի ապահովագրական շուկայի համար «փողի կով»։ Ըստ երևույթին, նրանք նույնիսկ չեն ուզում մտածել այս ամենի մասին։

Հակառակ դեպքում, ԱՊՊԱ պոլիսների սակագների զգալի բարձրացումը առանց բացառության ԲՈԼՈՐ ավտոմեքենաների սեփականատիրոջ համար տեղի չէր ունենա այս տարվա սկզբին։ Բյուրոն խոսում է շուկայի ենթադրյալ «ազատականացման» մասին, որտեղ պոլիսների գները այժմ սահմանում են ընկերությունները։ Հիանալի հեքիաթ անփորձների համար։ Այդ դեպքում ինչո՞ւ բոլոր ընկերությունները միաժամանակ բարձրացրին իրենց սակագները։ Եվ՛ նրանք, ովքեր ունեն ԱՊՊԱ բարձր վնասի հարաբերակցություն, և՛ նրանք, ովքեր ունեն ցածր։ Եվ ինչո՞ւ սակագների բարձրացումը տարածվեց բոլոր հաճախորդների վրա, հաշվի առնելով, որ ապահովագրությունն այժմ թանկ է նրանց համար, ովքեր չունեն վթարներ կամ նույնիսկ լուրջ ճանապարհային տուգանքներ, ինչպես նաև նրանց համար, ովքեր ագրեսիվ են վարում և անընդհատ վթարների են ենթարկվում։

Պատասխանը պարզ է. կամ ընկերությունները խորապես անտարբեր են իրենց սոցիալական գործառույթի նկատմամբ, որը պետության կողմից նրանց վստահվել է որպես մեր հասարակական կյանքի «պարտադիր ոլորտի» սպասարկում, կամ նրանք պետք է ազատեն աշխատանքից իրենց բոլոր ակտուարներին (ապահովագրական մաթեմատիկոսներին), որոնց դերը այս հատվածում ռիսկերի հաշվարկման գործում զրոյի է հավասարվել։ Վերջինս հենց այն է, ինչը կարող է բարելավել ֆինանսական արդյունավետությունը՝ առանց ազդելու պարտադիր ավտոապահովագրության էության վրա։

Խնդիրն այն է, որ ապահովագրական զույգը կարգավորելու հիմնական լծակը, որը ԱՊՊԱ-ն կապում է ճանապարհային անվտանգության ապահովման նպատակի հետ, չի աշխատում։ Դա «բոնուս-մալուս» համակարգ է, այսինքն՝ զեղչերի և լրացուցիչ վճարների համակարգ, որը նվազեցնում է ապահովագրության արժեքը զգույշ վարորդների համար (բոնուս) և մեծացնում այն ​​նրանց համար, ովքեր մեղավոր են վթարների մեջ (մալուս)։ Ուրիշ ինչպե՞ս կարող ենք բացատրել, թե ինչու, սկսած այս տարվանից, վարորդը, որը տարիներ շարունակ իր մեղքով չի մասնակցել վթարի, այժմ պետք է ավելի շատ վճարի իր ապահովագրական պոլիսի համար, մինչդեռ նրանք, ովքեր ներգրավված են եղել և մեղավոր են եղել, նույնպես պետք է ավելի շատ վճարեն, բայց միայն մի փոքր ավելի։ Ոչ թե երկու, երեք կամ չորս անգամ ավելի, քան այլ երկրներում, որտեղ շատ թանկ ԱՊՊԱ-ն ճանապարհային անվտանգության հիմնական կարգապահական գործոնն է։

Սոցիալական ինքնակարգավորման այս իսկապես պարզունակ սկզբունքների և մեխանիզմների մասին հաճախ չի գրվում, օրինակ, արևմտյան մամուլում, քանի որ դրանք ընդհանուր գիտելիքներ են նույնիսկ դպրոցականների համար։ Սակայն Հայաստանում ստիպված ենք, քանի որ մեր դժբախտ կարգավորողների համար պարտադիր ապահովագրության այբուբենը անհասանելի բան է։ Եթե դա այդպես չէ, ապա ժամանակն է, որ Ավտոապահովագրողների բյուրոյի ղեկավարությունը կատարի իր գործը և արգելի ապահովագրական ընկերություններին գումար վաստակել օդից։