Հայաստանը 57-րդ տեղն է զբաղցնում տնտեսական բարդության ինդեքսում

Արմինֆո. Եվրասիական տարածաշրջանում (Հայաստան, Բելառուս, Ղազախստան, Ղրղզստան, Ռուսաստան, Տաջիկստան, Ուզբեկստան) ձևավորվել է զարգացման կայուն արտահանման-հումքային մոդել։ Տարածաշրջանի արդյունաբերությունը բնութագրվում է. տեխնոլոգիական բարդության անբավարար մակարդակով և ոչ միատեսակությամբ;

արտահանման մասնագիտացմամբ ցածր վերաբաշխման հատվածներում և ներմուծումից կախվածությամբ բարձր տեխնոլոգիական հատվածներում; վերաբաշխման երկրորդ փուլի արտադրանքի համար երկրների միջև արտադրական համագործակցության անբավարարությամբ: Այդ մասին ասվում է Եվրասիական զարգացման բանկի (ԵԱԶԲ) "Եվրասիական տարածաշրջանում բարձր վերաբաշխումների արդյունաբերության զարգացման ներուժը" վերլուծական զեկույցում, որի շնորհանդեսը կայացել է այսօր:

Նշվում է, որ Հայաստանը, որը զբաղեցնում է 57-րդ տեղը աշխարհի առաջատար արդյունաբերական զարգացած երկրների ջգտողների շարքում, զգալի առաջընթաց է գրանցում վերջին երեք տարիներին տնտեսության բարդացման առումով: Վերլուծաբաններն ակնկալում են, որ Հայաստանը երեք տարվա ընթացքում կապահովի արտահանման ներուժի զգալի աճ 25% - ի սահմաններում, ինչն, այնուամենայնիվ, ցածր է Ղրղզստանից (28%) և Ուզբեկստանից (26%): Հայաստանն ունի ներմուծման փոխարինման միջին մակարդակ (13%), Ռուսաստանը ՝ 23%, Ղազախստանն ու Ուզբեկստանը՝ 16%։

Հայաստանի արդյունաբերության համախառն ներուժը գնահատվում է 2,1 մլրդ ԱՄՆ դոլար ։ Տնտեսական բարդության ինդեքսում Հայաստանը զբաղեցնում է 57-րդ տեղը, վերամշակող արդյունաբերության մասնաբաժինը ՀՆԱ-ում կազմում է 10,5% կամ 2,7 մլրդ դոլար, միջին և բարձր վերաբաշխման մասնաբաժինը վերամշակման արդյունաբերության մեջ կազմում է 6,5%: 1-ին փուլի վերաբաշխմանը մասնակցում են հանքաքարերը և պղնձի խտանյութերը (ընդհանուր ծավալի 24%), ոսկին (8.2%), ֆերոմոլիբդենը (5.5%): 2–րդ փուլի վերաբաշխման մեջ' ծխախոտի արտադրությունը (ընդհանուր ծավալի 10,4%), ալկոհոլը (9,4%), ալյումինե փայլաթիթեղը (3,6%), երեսակման արտադրությունը (2,6%), ոսկերչական իրերը (1,5%):

Արտահանման ներուժ ունեցող Հայաստանի արդյունաբերության գերակա ճյուղերից են հիմնական մետաղները (214 մլն դոլար), սննդամթերքը (103 մլն դոլար), դեղագործությունը (80 մլն դոլար), խմիչքը (38 մլն դոլար), համակարգիչները և էլեկտրոնային սարքավորումները (31 մլն դոլար), մեքենաներն ու սարքավորումները (31 մլն դոլար), այլ պատրաստի արտադրանքը (25 մլն դոլար), էլեկտրական սարքավորումները (23 մլն դոլար), քիմիական արտադրանքը (19 մլն դոլար), ավտոմեքենաները (17 մլն դոլար):

Ներմուծման փոխարինման ներուժ ունեցող առաջնահերթ ոլորտներից են սննդամթերքը (123 մլն դոլար), դեղագործությունը (99 մլն դոլար), համակարգիչները (64 մլն դոլար), հագուստը (63 մլն դոլար), մեքենաներն ու սարքավորումները (60 մլն դոլար), քիմիական արտադրանքը (58 մլն դոլար), հիմնական մետաղները (50 մլն դոլար), ավտոմեքենաները (42 մլն դոլար), ծխախոտային արտադրանքը (33 մլն դոլար), տեքստիլը (33 մլն դոլար): Զեկույցում նշվում է, որ ներկայիս զարգացման մոդելի մարտահրավերները կարող են լուծվել արտադրության և արտահանման դիվերսիֆիկացման միջոցով: Արտահանման աճի, ներմուծման փոխարինման և արտադրանքի ավելացման համախառն ազդեցությունը, եթե վերամշակող արդյունաբերության միջին և վերին վերաբաշխումների զարգացման ներուժն իրացվի, կգերազանցի տարեկան 510 միլիարդ դոլարը: Հիմնական ներդրումը կունենան քիմիական արդյունաբերությունը (այդ թվում ՝ դեղագործությունը), մեքենաշինությունը (առաջին հերթին ՝

տրանսպորտային, մասնավորապես, ավտոմոբիլաշինությունը), մետալուրգիան և սննդի արդյունաբերությունը։

Եվրասիական տարածաշրջանի արդյունաբերությունը (որի մեջ մտնում են Հայաստանը, Բելառուսը, Ղազախստանը, Ղրղզստանը, Ռուսաստանը, Տաջիկստանը, Ուզբեկստանը) իրենից ներկայացնում է տնտեսության խոշորագույն հատվածը՝ ձեւաաավորելով տարածաշրջանի համախառն ՀՆԱ-ի մոտ 31% - ը, որը համարժեք է 834 մլրդ դոլարի՝ 2024 թվականի դրությամբ։ Այդ ոլորտի ներսում առանցքային դերը պատկանում է վերամշակող արդյունաբերությանը, որը գեներացնում է արդյունաբերության համախառն ավելացված արժեքի 44,2% - ը կամ շուրջ 368 միլիարդ դոլար: (Տարածաշրջանային ՀՆԱ-ի 13,6%): Գլոբալ մակարդակում Եվրասիական տարածաշրջանի վերամշակող արդյունաբերությունն ապահովում է հատված համաշխարհային ավելացված արժեքի 2,2% - ը։ Սա համադրվում է գլոբալ ՀՆԱ-ում տարածաշրջանի մասնաբաժնի հետ (2024 թվականին ՝ 2,4%)։

Զեկույցի համաձայն, Հայաստանի վերամշակող արդյունաբերության մեջ միջին և բարձր վերաբաշխումների արտադրանքի մասնաբաժինը կազմում է ընդհանուր եվրասիական ցուցանիշի մոտ 7% - ը, ինչը փոքր-ինչ բարձր է Տաջիկստանից (3,5%) Ղրղզստանից (2,5%): Ամենից բարձր է Ռուսաստանը՝ 34%, Բելառուսը ՝ 22%, Ղազախստանը ՝ 17% , և Ուզբեկստանը՝ 15% ։ Հայաստանում վերամշակող արդյունաբերության մասնաբաժինը ՀՆԱ - ում ամենացածրն է տարածաշրջանում՝ ընդամենը 11%, որին հաջորդում են Ղազախստանը, Ղրղզստանը, Ռուսաստանը, Տաջիկստանը, Ուզբեկստանն ու Բելառուսը:

Արդյունաբերականառումով առավել զարգացած պետությունները՝ Ռուսաստանը և Բելառուսը, ունեն միջին և բարձր վերաբաշխումների արտադրանքի համեմատաբար մեծ մասնաբաժին (Ռուսաստանը արդյունաբերական մրցունակության ինդեքսով աշխարհում զբաղեցնում է 33 - րդ տեղը, Բելառուսը ՝ 56-րդ): Միևնույն ժամանակ, պակաս խոշոր տնտեսություններ, ինչպիսիք են Ղրղզստանը (115-րդ) և Տաջիկստանը (121-րդ), գործնականում, չեն արտադրում բարձր վերաբաշխումների արտադրանք՝ ցուցադրելով իրենց արդյունաբերական ոլորտների խոցելիությունը: Երկրների մեծ մասի համար ընդհանուր խնդիրները շարունակում են մնալ բարձր տեխնոլոգիական արտադրանքի ցածր մասնաբաժինը արտադրանքի և արտահանման կառուցվածքում և արտահանման անբավարար դիվերսիֆիկացումը: Արտահանման մատակարարումներում շարունակում են գերակշռել վերամշակման ցածր աստիճանի (առաջին փուլ առաջ) ցածր ավելացված արժեքով ապրանքները՝ մետալուրգիայի, հիմնական քիմիայի կիսաֆաբրիկատներ, նավթամթերք և այլն։ Միասին նրանք կազմում են տարածաշրջանի արտաքին առևտրի հիմքը, ինչը նրան պահում է համաշխարհային արդյունաբերական էքսպանսիայի ծայրամասում։ Բացառություն են կազմում առանձին դեպքեր. օրինակ, Հայաստանում և Բելառուսում արտահանման զգալի մասն արդեն կազմում են ավելի բարձր վերամշակման ապրանքները. դրան նպաստում է ռուսական տարողունակ շուկայի հասանելիությունը