Հայաստանի հողերի շուրջ 80 տոկոսը տարբեր աստիճանի դեգրադացված է։ Լուծումը կարող է լինել ագրո-բնապահպանական վճարի ներդրումը

Արմինֆո. Հայաստանում 450 հազար հա վարելահողերից ոռոգվում և ինտենսիվորեն օգտագործվում է կեսից պակասը, մինչդեռ, երկրի գյուղատնտեսական ներուժը փորձագետների կողմից գնահատվել է 900 հազար հա: Հայաստանը բախվում է նաև հողերի դեգրադացման խնդրին, որը հանգեցնում է արտադրողականության կորստի և, համապատասխանաբար, պարենային անվտանգության վատթարացման, կենսաբազմազանության կորստի և բնակչության միգրացիայի:

Խնդրի լուծման ուղիներից մեկը կարող է դառնալ ագրո- բնապահպանական վճարի  ներդրումը, կարծում են Գլոբալ էկոլոգիական հիմնադրամի (GEF) եւ ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագրի (UNDP) աջակցությամբ իրականացվող "Բազմակի օգուտ ստանալու համար Սեւանա լճի ավազանում հողային ռեսուրսների եւ արժեքավոր էկոհամակարգերի պահպանություն եւ կայուն կառավարում" ՝ 3,6 մլն դոլար բյուջեով 5-ամյա ծրագրի փորձագետները։

 <Հայաստանի տարածքը կազմում է մոտավորապես 29 740 քառակուսի կիլոմետր կամ մոտ 3 միլիոն հեկտար: Գյուղատնտեսական հողերի մակերեսը կազմում է երկրի ընդհանուր տարածքի մոտ 67-68% - ը>, - հիշեցնում է Հայաստանի ազգային ագրարային համալսարանի ջրային և հողային ռեսուրսների կառավարման ամբիոնի վարիչ, ծրագրի փորձագետ Գուրգեն Եղիազարյանը: Դրանցից վարելահողերին բաժին է ընկնում մոտ 450 հազ. հա, արոտավայրերին՝ մոտ 1,05 միլիոն հա, բազմամյա տնկարկների հողերին՝ 36,4 հազար հա (խորհրդային տարիներին ՝ 120 հազար հա), խոտհարքներին բաժին է ընկնում 121,1 հազար հա, իսկ այլ հողատարածքներին ՝ մոտ 391 հազար հա։ Ընդ որում, 450 հազար հա վարելահողերից ոռոգվում և ինտենսիվորեն օգտագործվում է միայն մոտ 215-220 հազար հա։

«Հայաստանը բազմազան հողային ծածկույթով երկիր է, որը ներառում է այնքան հողատեսակներ, որքան կա Ռուսաստանում՝ 14: Հողի յուրաքանչյուր տեսակ ունի իր պատմությունը, իր անձնագիրը։ Եվ այս օրինաչափությունների խախտումը հանգեցնում է հողերի դեգրադացման՝ հողի որակի վատթարացման և դրա արտադրողականության նվազման ՝ բնական և մարդածին գործոնների պատճառով, ինչպիսիք են էրոզիան, անապատացումը, աղակալումը, քիմիական աղտոտումը և ոչ ռացիոնալ հողօգտագործումը", - բացատրում է փորձագետը։

Օրինակ ՝ գարնանը դաշտերում չոր խոտն այրելու ավանդույթը հանգեցնում է օգտակար միկրոօրգանիզմների ոչնչացման, հողի կառուցվածքի խախտման, և այն դառնում է անպտուղ։ Սխալ տեղում անասուն արածեցնելը նույնպես կարող է հանգեցնել հողի դեգրադացման։

"Հայաստանի արոտավայրերի և խոտհարքների տարածքի շուրջ 80 տոկոսը տարբեր աստիճանի դեգրադացված է", - իր հերթին նշում է ծրագրի փորձագետ Շահեն Միրաքյանը: Իսկ արոտավայրերի դեգրադացիան հանգեցնում է ածխաթթու գազի (CO2) կլանման նվազման, քանի որ դեգրադացման արդյունքում կրճատվում է բուսածածկույթը, որը մթնոլորտից CO2-ի բնական կլանիչն է, ինչպես նաեւ տեղի է ունենում հողի խտացում, որը նվազեցնում է դրա կենսաբանական ակտիվությունը և ածխածին պահելու ունակությունը:

Ուսումնասիրելով առկա իրավիճակը և առաջիկա ռիսկերը՝ ծրագրի փորձագետները հանգել են այն եզրակացության, որ խնդրի լուծման միջոցներից մեկը կարող է լինել ագրո - բնապահպանական վճար հասկացության ներդրումը, որն ուղղված կլինի հողի առողջացմանն ուղղված միջոցառումներին: Խոշոր ֆերմերների համար վճարը կարող է կազմել ծախսերի 50 տոկոսի չափով, համայնքների համար՝ 30 տոկոսի չափով ։ Մնացած ծախսերը ֆինանսավորելու է պետությունը։

"Մենք չենք ցանկանում լրացուցիչ ֆինանսական բեռ դնել գյուղացու վրա", - ընդգծում է ծրագրի ղեկավար Մերի Մարտիրոսյանը: «Մեր կողմից նախապես առաջարկված սխեման այսպիսի տեսք կունենա. որպես հողի վարձակալության վճար հավաքվող և համայնքային բյուջե ուղղվող միջոցների 30%-ը կծառայի հողի վիճակի բարելավման նպատակին: Միջոցառումների ֆինանսավորմանը կմասնակցի նաև Էկոնոմիկայի նախարարությունը, այնուհետև, վեգետացիայի շրջանի ավարտից մեկ տարի անց, երբ ակնհայտ դառնա հողի վիճակի բարելավումը և միջոցառման արդյունքների գնահատումը, Շրջակա միջավայրի նախարարությունը կկատարի «խրախուսական վճար» կատարված ծախսերի 30% - ի չափով, որը կվճարվի կամ խոշոր ֆերմերային տնտեսությանը, կամ համայնքին: Վերջին բաղադրիչը նպատակ ունի բարձրացնել ֆերմերի մոտիվացումը՝ ավելի հոգատար վերաբերմունք ցուցաբերել հողի նկատմամբ», - բացատրում է նա։

Հաջորդ քայլով նախատեսվում է մշակել 10 հազար ցանքատարածությունների կայուն կառավարման ծրագիր։ Մասնավորապես, Վայոց ձորի եւ Գեղարքունիքի մարզերի 6 թիրախային համայնքների համար կմշակվի "Ինտեգրված տարածական հողօգտագործման ծրագիր": Գաղափարն այն է, որ հողն օգտագործելիս, նախ, անհրաժեշտ կլինի իրականացնել դրա գրագետ կառավարում՝ հողի դեգրադացումից և ռեսուրսների ավելորդ սպառումից խուսափելու նպատակով։ Դրա համար անհրաժեշտ կլինի նաև պետական գերատեսչությունների, այդ թվում  Շրջակա միջավայրի նախարարության և Կադաստրի կոմիտեի համակարգված աշխատանք։

Ծրագրով նախատեսված է նաև 6 ջրատարների կառուցում, որոնցից 5-ն արդեն կառուցվել է:

Բացի այդ, ծրագրի շրջանակներում նախատեսվում է աջակցել շուրջ 8 հազար հա անտառների էկոհամակարգերի վերականգնմանը: Դրան ծրագրի փորձագետները նախատեսում են հասնել անտառային տնտեսությունների կառավարման արդեն գործող ծրագրերի վերանայման միջոցով ։ Կվերականգնվեն նաև հրդեհներից տուժած շուրջ 1600 հա անտառներ։ Ծրագրի չորրորդ բաղադրիչը նպատակ ունի բարձրացնել համայնքների բնակիչների իրազեկվածությունը հողերի դեգրադացման ռիսկերի և դրանց համահարթեցման ուղիների վերաբերյալ: