ԱրմԻՆֆո. ACBA-Credit Agricole Bank-ի Գլխավոր գործադիր տնօրենի Հակոբ Անդրեասյանի հետ զրույցի շարունակությունը Կարո՞ղ եք այդյոք, որպես պրոֆեսիոնալ, մեկնաբանել, թե ներքին շուկայում գյուղմթերքի գներն ինչո՞ւ են բարձր: Ի՞նչն է պատճառը, արդյո՞ք բարձր է գյուղատնտեսական մթերքի արտադրության ինքնարժեքը: Հայտնի է, որ տարին անհաջող էր, եղան ցրտահարումներ: Բայց մեր հետազոտությունները ցույց տվեցին, որ մրգերի ու բանջարեղենի գները բարձրացան նաև այն պատճառով, որ ցրտահարություններից տուժած ֆերմերերի վնասները պետք է փոխհատուցվեին, ինչն էլ նրանք անում են: Բացի այդ, գների աճը կապված էր նաև մրգերի ու բանջարեղենի արտահանման ծավալների աճի հետ: Դուք իրավացի եք, երկրում աճում է գյուղատնտեսական արտադրության ինքնարժեքը՝ ծախսերը մեծ են, իսկ բեքը քիչ: Ես գտնում եմ, որ գյուղատնտեսական մթերքի գների աճը շարունակական գործընթաց է, և այն դիտվում է ոչ միայն Հայաստանում, այլ նաև մյուս երկրներում: Ավելանում են սպառման ծավալները, աճում է բնակչության թիվը, աճում է որակյալ գյուղմթերքների պահանջարկը: Սակայն, այնուամենայնիվ, գյուղատնտեսությունը Հայաստանում ունի զարգացման հսկայական ներուժ: Հայկական արտադրության որակյալ գյուղմթերքը հաջողությամբ է վաճառվում ինչպես տեղական, այնպես էլ արտաքին շուկաներում: Եթե գյուղատնտեսությունը Հայաստանում ճիշտ կազմակերպվի և ներդրվեն արտադրության և վերամշակման արդյունավետ տեխնոլոգիաներ, ապա ոլորտն ի վիճակի է մեծ թռիչքների: Պատմեք, խնդրեմ, թե գյուղատնտեսության հետ կապված ինչպիսի՞ նոր պրոդուկտներ է պատրաստվում ներդնել բանկը: Բանկը տրամադրում է վարկային պրոդուկտների լայն տեսականի, այդ թվում նաև գյուղատնտեսության և ագրոբիզնեսի հետ կապված: Ժամանակի թելադրանքով որոշ պրոդուկտներ կորցրեցին պահանջարկը, որոշները ցածր արդյունավետության պատճառով դուրս եկան շուկայից, իսկ որոշ պրոդուկտներ, հակառակը, կատարելագործվեցին և շարունակում են գործել: Բայց, քանի որ մեր երկարամյա փորձը սովորեցրել է օպերատիվերոն արձագանքել պահանջարկին, մենք պարբերաբար ուսումնասիրում ենք տրենդները, նորացնում հին պրոդուկտները, վերայնայում տրամադրման պայմանները: Այսօր մենք մտադիր ենք թեթևացնել այն պրոդուկտների մատչելիությունը, որոնք կրում են, այսպես ասած, տեխնոլոգիական բեռնվածություն և ուղղված են գյուղատնտեսության արտադրության և ագրոբիզնեսի արդիականացմանը: Օրինակ, խոսքը կարող է գնալ նաև ավելի արդյունավետ հակակարկտային տեխնոլոգիաների մասին: Ճիշտ է, դրանք շատ թանկ ներդրումներ են, բայց արդյունավետությունը երկարաժամկետ է: Այդ տեխնոլոգիաները պարտադիր չէ ձեռք բերել արտասահմանում, դրանք կարելի է արտադրել նաև Հայաստանում, լիովին ընդունելի գնով: Խոսքը, ինչպես դուք, հավանաբար, հասկացաք, գնում է այդ նույն հակակարկտային սարքավորումների մասին, ինչի մասին վաղուց արդեն խոսում ենք, բայց ոչ մի կերպ չենք կարողանում ձեռնամուխ լինել դրա արտադրությանը: Բայց չէ՞ որ եղան ֆերմերական տնտեսություններ, որոնք ծախսեր կատարեցին և ձեռք բերեցին դրանք արտասահմանում, փրկելով իրենց տնտեսություններն աղետից: Անհետաձգելի լուծում պահանջող մյուս պրոբլեմն ագրոռիսկերի ապահովագրությունն է: Այդ գործիքի բացակայությունը կապում են այն հանգամանքի հետ, որ դրա կիրառման հետևանքով վարկերը կթանկանան: Բայց ես հակված չեմ իրար հետ կապել այս երկու տարրերը: Պրոբլեմը կայանում է նրանում, որ հայկական ապահովագրական ընկերություններն այդ հատվածում չեն աշխատում, քանի որ այն համարում են բարձր ռիսկային և ի վիճակի չեն կառավարել այդ ռիսկերը: Իմ ֆրանսիացի գոևրծընկերները, որոնք նույնպես ուսումնասիրել են Հայաստանի իրավիճակը, եկել են եզրակացության, որ այստեղ դեռ վաղ է ներդնել ագրոռիսկերի ապահովագրության գործիքը: Բայց այժմ մենք փնտրում ենք մեխանիզմներ, որոնք տնտեսվարող սուբյեկտներին թույլ կտան օգտվել այդ ապահովագրությունից: Ներկայումս մենք գործընկերներ ենք փնտրում: Այո, անհրաժեշտ է հաշվի առնել, որ ագրոռիսկերի ապահովագրության ներդրումն, անկասկած, կբերի գյումթերքի թանկացմանը, քանի որ այն տնտեսվարող սուբյեկտների համար նոր ծախսեր է առաջացնում: Սակայն, մյուս կողմից, մենք տեսնում ենք, որ դրա բացակայությունը հաճախ ազդում է արտադրանքի ինքնարժեքի վրա և նույնպես բերում է գների աճին: Նշանակում է, գնագոյացման մեխանիզմների ճիշտ հաշվարկի շնորհիվ հնարավոր է կոմպենսացնել օգուտներն ու վնասները, կայունացնելով գները: Համենայն դեպս, կարելի է սկսել այսպես կոչված փոքր ապահովագրությունից, ապահովագրավճարների փոքր չափերով, որոնք կարող են երաշխավորել գոնե նվազագույն ռիսկերը: Մի խոսքով, մենք այդ ուղղությամբ աշխատում ենք: Այստեղ կա ևս մի փոքրիկ նրբություն՝ ապահովագրությունը եկամատաբեր է դառնում այն դեպքում, երբ հաճախորդն օգնվում է ոչ թե փաթեթի մեկ, այլ մի քանի պրոդուկտներից: Կարծում եմ, որ ապահովագրական ընկերությունների համար հետաքրքիր կլիներ աշխատել «փաթեթային հաճախորդների» հետ, բայց նրանք դեռ պատրաստ չեն դրան, համարելով, որ դրանք ավելորդ ծախսեր են: Մենք հոգեբանորեն դեռ պատրաստ չենք հասկանալ, որ ապահովագրությունը ոչ թե շքեղություն է, այլ անհրաժեշտություն: Չե՞ք կարծում, որ պետության մասնակցությունն անհրաժեշտություն է այս ոլորտում, կամ էլ, առնվազն, պետություն-մասնավոր հատված գործընկերությունը: Ես չգիտեմ, թե որքանով կարող է հիմնավորված լինել պետության մասնակցությունը, այդ հարցերն արդեն գտնվում են գյուղնախարարության ուշադրության կենտրոնում և տեղի են ունեցել համապատասխան քննարկումներ: Բայց ոլորտի ներկայացոցիչներն իրենք պետք է հանդես գան համապատասխան առաջարկներով: Պետք է կատարել նախնական լուրջ հետազոտություններ, պարզելո համար, թե որքանո՞վ կարող է պետության մասնակցությունը լինել արդարացված, և հատկապես ինչո՞վ կարող է նա օգնել: Նշեմ, որ նախնական քննարկումների ընթացքում որոշ տնտեսվարող սուբյեկտներ ցանկություն հայտնեցին օգտվել փոքր գյուղատնտեսական ապահովագրությունից, բայց թե որքանո՞վ այդ պրոդուկտը պահանջված կլինի զանգվածային սպառման առումով, դեռ պարզ չի: Մենք պետք է ուսումնադիրենք այդ դաշտը, հնարավոր է, որ միջազգային գործընկերների հետ համատեղ, որոնք ունեն համապատասխան փորձ, փոձելով մշակել հստակ առաջարկներ: Ինչ վերաբերվում է մեր բանկին, ապա մենք, բնականաբար, շատ ենք շահագրգռված այդ պրոդուկտի ներդրման մեջ: Միևնույն ժամանակ, ես հակված չեմ համարել, որ մեր գյուղատնտեսությունը դոփում է տեղում: Վերջին տարներին շատ բան է փոխվել դեպի լավը: Պրոբլեները հիմնականում կայանում են նրանում, որ տնտեսությունները շատ փոքր են, հետևաբար, ավելի քիչ եկամտաբեր են ու ավելի շատ ծախսատար: Այդ համատեքստում շատ են խոսում գյուղատնտեսական կոոպերատիվների մասին: Վերջերս պատիվ ունեցա ծանոթանալ ֆրանսիական փորձին, այցելեցի մի կոոպերատիվ, որը մասնակգիտանում է մսի վերամշաման ուղղությամբ: Ֆերմերները կոոպերատիվին միս են մատակաարում, որը վերամշակվում է այն զանազան մսամթերքների, ընդ որում, այդ թվում պատրաստում են նաև պատվիրատուի բաղադրատոմսերով: Այդ կոոպերատիվը վաճառքով չի զբաղվում, այն միայն կատարում է իր անդամ-ֆերմերների պատվերները: Արդյունքում, իր միսը վերամշակելու համար ֆերմերը մեծ ծախսեր չի կատարում, քանի որ դա անում է կոոպերատիվը, որն ունի ցածր ինքնարժեք և արտադրության խոշոր ծավալներ: Ես ծանոթացա նաև գինի արտադրող կոոպերատիվերի գործունեությանը: Միավորվում են մի քանի գինեգործ և իրենց խաղողը վերամշակելու նպատակով հանձնում կոոպերատիվին: Ֆերմերները, մտնելով կոոպերատիվ, ձեռք են բերում երաշավորված մթերողի, իսկ հետո իրար մեջ կիսում շահույթը: Ֆրանսիական Credit Agricole-ը խրախուսում է նման կոոպերատիվների ստեղծումը, մասնավորապես, մշակելով հստակ բիզնես-նախագծեր և զբաղվելով վարկավորման կազմակերպման հարցերով: Մենք էլ կարող ենք նման նախագծեր մշակել, բայց անհրաժեշտ է, առաջին հերթին, հաճախորդի ցանկությունը և շահագրգռվածությունը: Գաղտնիք չէ, որ մեր ժողովրդի մոտ սեփականատիրական զգացումները որոշակիորեն սրված են, բայց դա արդյունավետ տնտեսվարությունից կամ ապագա եկամուտներից հրաժարվելու պատճառ չի կարող լինել: Բանկային հատվածում դիտվում է միտում, որը կապված է տնտեսական ընդհանուր իրավիճակի հետ. Բանկերի մոտ հայտնի,և հասկանալի, պատճառներով աճում են ոչ տոկոսային եկամուտները, իսկ տոկոսային եկամուտները կրճատվում: Բանկերն սկսել են մշակել այնպիսի պրոդուկտներ, որոնք ավելացնում են միջնորդավճարների ծավալները: Դա բանկերի բնական արձագա՞նքն է ճգնաժամին, որը կապված է վարկավորման նվազեցման հետ, ինչը պայմանավորված է նաև վարկերի նկատմամբ վճարունակ պահանջարկի բացակայությունով: Բանկերն սկսում են շեշտը դնել տարբեր ծառայությունների, ինչպես նաև ոչ վարկային պրոդուտների վրա: Բայց այդ ոչ-վարկային ու մանր-վարկային մանրածախի հաջողությունը շատ է կախված հաճախորդների բազայի ծածկույթից ու չափերից: Բանկերն ստիպված են իսկական պայքար մղել հաճախորդների համար, բացելով ավելի շատ մասնաճյուղեր, հատկապես քաղաքներում: Չնայած ձեր կողմից գլխավորվող բանկի յուրահատուկ առաքելությանը, այն վաղուց արդեն դրսևորվում է որպես հաջողակ և ունիվերսալ բանկ, քանի որ դուք էլ եք ավելացնում ներկայության կետերի քանակը քաղաքներում: Մ՞իթե նման խոշոր բանկի համար էլ է այդքան անհրաժեշտ ավելի շատ ծախսեր կատարել մասնաճյուղերի ցանցն ընդլայնելու ուղղությամբ: Շրջաններում մենք միշտ էլ ուժեղ ենք եղել, մեր գործունեությունն սկսել ենք շրջաններից և երկար ժամանակ աշխատել ենք շրջանների հետ:Այժմ աշխատում ենք Հայաստանի բոլոր շրջաններում: Պրոբլեմը կայանում է նրանում, որ շրջաններում ունենալով բավականաչափ հագեցված մասնաճյուղային ցանց, Երևանում մենք չունեինք բավարար ներկայություն: Այժմ ցանկանում ենք մեր ներկայությունն ապահովել մայրաքաղաքի տարբեր համայնքներում: Ինչպես նշվեց, շատ կարևոր է, որպեսզի ծառայությունները բերեն ոչ միայն տոկոսային, այլ նաև ոչ-տոկոսային եկամուտներ, քանի որ վարկային մարժան, ոչ միայն Հայաստանում, այլ ամբողջ աշխարհում, գնալով փոքրանում է: Օրինակ, Ֆրանսիայում որոշ բանկեր աշխատում էին գրեթե բացասական մարժայով կամ ընդհանրապես չէին վաստակում: Բայց նրանք աշխատում են բազմաթիվ այլ պրոդուկտներով: Ֆրանսիայի բանկային համակարգը յուրահատուկ է նրանով, որ այնտեղ, օրինակ, շատ են տարածված, այսպես կոչված, խաչաձև վաճառքները, օրինակ, բանկային ծառայությունները վաճառվում են ապահովագրության հետ միասին: Հաճախ բանկերն ունենում են իրենց ապահովագրական ընկերությունները, որոնք աշխատում են տարբեր ապահովագրական դասերով: Նրանք կարող են շատ օպերատիվորեն արձագանքել պրեբլեմներին ու հաճախորդների պահանջներին: Օրինակ, Credit Agricoleը հանդիսանում է երեք ապահովագրական ընկերությունների հիմնադիր: Շրջաններից մեկում բանկն իր եկամուտների կեսից ավելին ստանում է ապահովագրական գործունեությունից: Բանկային մրցակցությունը սրվել է ողջ աշխարհում, դրա համար էլ բանկերն իրենց եկամուտները մեծացնելու համար ներդնում են նոր տեխնոլոգիաներ, կրճատում ծախսերը և վաճառում բանկային ոչ ավանդական պրոդուկտներ: Այդ ուղին նրանք վաղուց են անցել, ընդ որում, անցել են շատ երկար: Իսկ մենք այն անցնում են արագացված տեմպերով, օգտագործելով արդեն եղած մեթոդներն ու տեխնոլոգիաները: Այսօր մենք արդեն շատ քիչ բանով ենք զիջում մեր արտասահմանյան գործընկերներին, միակ բանը, ինչում թույլ ենք, դա շուկայի մասնագետների պակասն է, ինչպես նաև տեղի ունեցածը համարժեք գնահատելու, լուրջ համալիր խնդիրներ իրականացնելու և լուծումներին համակարգային և համալիր մոտեցումներ տալու ունակությունը: Այսօրվա ռեֆորմներն ապագայի համար իրենց կարևորությամբ չեն զիջում այն բարեփոխումներին, որոնք իրականացվում էին սեփականաշնորհման և շուկայական տնտեսության նախահիմքերի ստեղծման փուլում: Այդ թվում ես նկատի ունեմ նաև կենսաթոշակային համակարգը: Այն ցույց տվեց բնակչության վստահության անբավարարությունը ռեֆորմների նկատամբ, իսկ այդ գործոնը պետք է փոխվի: Այդ դեպքում մենք կարող ենք դուրս գալ տնտեսական փոխհարաբերությունների, սատանդարտների ու լուծումների մի նոր մակարդակ: Երկրի տնտեսության առջև ծառացել է փոքր և միջին բիզնես զարգացման կարևորագույն խնդիրը: Սակայն, ստեղծվում է տպավորություն, որ այդ խնդիրը դառնում է անհասանելի, ընդ որում՝ նաև բանկերի համար, որոնք վերջին 1-2 տարիներին էապես կրճատեցին ՓՄՁ վարկավորման ծավալները, չնայած աջակցության ծրագրերին, ինչպես նաև օտարերկրյա լուրջ ֆոնդավորմանը: Ինչպիսի՞ն է Ձեր կարծիքն այս հարցի վերաբերյալ: Ներկայումս մենք շատ ենք շահագրգռված ՓՄՁ ոլորտի վարկավորման մեջ, որը վերջին ճգնաժամային տարիներին կրճատվեց: Նախկինում բանկերն այս հարցում պրոբլեմներ չունեին, ու չէին էլ մտածում միմյանցից հաճախորդ փախցնելու մասին: Յուրաքանչյուր հայկական բանկ ուներ ՓՄՁ ոլորտի իր հաճախորդների բազան և հանգիստ աշխատում էր այդ հատվածում: Բայց հիմա ՓՄՁ հաճախորդ-սուբյեկտների թիվը կտրուկ կրճատվեց, ինչը մեծ պրոբլեմ դարձավ բանկերի համար: Այդ հաճախորդները մի բանկից քոչում են մյուսը, կարծելով, թե պրոբլեմը բանկի մեջ է, պատճառները չփնտրելով իրենց մեջ: Բախվելով ընթացիկ վարկերի սպասարկման հետ կապված պրոբլեմներին, նրանք ավելի են մեծացնումիրենց վարկային բեռնվածությունը, վերաֆինանսավորելով պարտքը: Այո, ժամանակին նրանք տեղավորվում էին հիմնական միջոցներում և նոր տեխնոլոգիաներում, բայց վերջին տարիներին արտադրության և սպասարկման ծավալները կրճատվեցին, իսկ վարկային բեռնվածությունը մնաց նույնը: Դա բանկային համակարգի հիմնական պրոբլեմներից մեկն է, երբ հաճախորդների թիվը պակասում է, մրցակցությունն աճում, իսկ հաճախորդները մի բանկից մյուսն են վազում: Մեր գործարարները դժվարությամբ են հրաժեշտ տալիս այն ամենին, ինչը գնել են նախկինում, ենթադրելով, որ թանկ են վճարել, և այժմ ստիպված են վաճառել ավելի էժան: Նրանք չեն էլ մտածում, որ իրենց վարկային պարտավորվածությունը գնալով մեծանում է, ու որքան արագ նրանք հրաժեշտ տան իրենց որոշ ակտիվներին, այնքան շատ ավելի լավ: Պատմեք ACBA Bussines-pertner ծրագրի մասին: Ծրագիրը ենթադրում է բիզնեսի իրականացման մոտեցումների հայեցակարգային փոփոխություններ, այսինքն, բիզնեսի կառուցվածքի և փիլիսոփայության փոփոխություններ: Նախկինում բանկերը հաճախորդներին վաճառում էին մի կոնկրետ պրոդուկտ, մինչդեռ հաճախորդը կարող էր ունենալ մի քանի պրոդուկտ, ինչպես այդ, այնպես էլ մյուս բանկում: Առաջ բանկերն այնքան էլ չէին մտածում, որպեսզի հաճախորդը լինի գոհ ու երջանիկ, աշխատելով «այն ինչ ինձ համար ձեռնտու է, այն էլ կվաճառեմ, իսկ ինչը ձեռնտու չէ, թող հաճախորդը փնտրի մյուս բանկերում» սկզբունքով: Այդ մստեցումն իրեն ամբողջովին սպառել է: Այժմ հաճախորդը դիտվում է որպես լիարժեք գործընկեր, և բանկը ձգտում է բավարարել նրա բոլոր համալիր պահանջները: Մենք առաջարկում ենք «բանկ-հաճախորդ» երկարաժամկետ գործընկերային հարաբերություններ: Յուրաքանչյուր հաճախորդի հետ նման համագործակցության ձևաչափը ենթադրում է անհատական աշխատանք: Բանկը պետք է լավ տեղեկացված լինի հաճախորդի պահանջների, նրա բիզնեսում, ինչպես նաև անձնական կյանքում տիրող իրավիճակի մասին, պարբերաբար նորացնի այդ տեղեկությունները: Դա բանկին թույլ կտա օպերատիվորեն արձագանքել հաճախորդի պրոբլեմներին, առաջակելով նրան լուծման այլ տարբերակներ: Դրանով հաճախորդը բանկի համար դառնում է կանխատեսելի: Մշտապես թարմացնելով հաճախորդի վերաբերյալ տվյալները և պարբերաբար տեղեկություններ ստանալով նրա կյաքում տեղի ունեցած իրադարձությունների մասին, բանկը հնարավորություն է ստանում հաճախորդին առաջարկել այնպիսի ծառայություններ, որոնք նրա համար անհրաժեշտություն են հատկապես այդ պահին: Բացի այդ, բանկում փոխվում է նաև աշխատանքի կազակերպումը, ինչը շատ կաևոր է: Բանկը պետք է ունենա համապատասխան կառուցվածք և համապատասխան տեխնոլոգիաներ: Մենք հաճախորդներին առաջարկում ենք փաթեթային առաջարկների լայն տեսականի: Ինչպիսի՞ ցուցանիշների բանկը կհասնի մինչև տարեվերջ: Այժմ մեզ համար կարևորն ստեղծված իրավիճակում ճիշտ լուծումներ գտնելն է, և մենք այս կամ այն ցուցանիշներով չենք ձգտում դառնալ առաջատար: Մենք աշխատում ենք վնասով, քանի որ դասակարգեցինք մի քանի մարված խոշոր վարկեր, որոնք տրամադվել էին մի քանի տարի առաջ: Մենք ուզում ենք վերջականապես մաքրել մեր հաշվեկշիռը, ինչն սկսեցինք տարեսկզբին: Բանկի վնասը, որն արձանագրվել է առաջին կիսամյակի ադյունքներով, կրճատվեց 2 անգամ, մինչև 600 մլնդրամ: Բակն այս կիսամյակում նույնպես դուրս գրելու բաներ ունի, և այդ հարցը քննարկվել է բաժնետերերի հետ: Մյուս ցուցանիշներով. ակտիվները տարեսկզբի համեմատ աճել են մինչև 269 մլրդ.դրամ, կապիտալը կրճատվել է 600 մլն.դրամով, այսինքն, այնքանով, որքան վնասի չափն է, վարկային պորտֆելն աճել է մինչև 176 մլրդ.դրամ: Բանկն իր առջև խնդիր է դրել մինչև տարեվերջ վարկային պորտֆելը հասցնել 185-190 մլրդդրամի, չնայած այդ խնդիրը դժվար իրականացնելի է, քանի որ գյուղատնտեսական վարկերն աշնանը մեծ պահանջարկ չեն ունենում: Բանկը նախատեսում է մեծացնել նաև ավանդների պորտֆելը, ինչպես նաև բացել 4 նոր մասնաճյուղեր, որից 2-ը Գյումրիում, իսկ մեկական մասնաճյուղ՝ Մեծամորում և Երևանում: Ընթացիկ տարում արդեն բացվել է 3 մասնաճյուղ: Հաջորդ տարի նույնպես կբացվեն նոր, ինովացիոն տեխնոլոգիաներով հագեցված մասնաճյուղեր: Մենք մտադիր ենք նաև ավելացնել աշխատակիցների թիվը համալրելով կադրային ներուժը բարձրակարգ մասնագետներով:

ԱրմԻնֆո. Լրացավ ACBA-Credit Agricole Bank-ի Գլխավոր գործադիր տնօրենի պաշտոնում Հակոբ Անդրեասյանի նշանակման 100 օրը: Այդ առիթով հայրենական խոշորագույն բանկերից մեկի ղեկավարը սիրալիրորեն համաձայնվեց հարցազրույց տալ ԱրմԻնֆո գործակալության թղթակցին Պրն.Անդրեասյան, կցանկանայի զրույցն սկսել մեր երկրի համար կարևորագույն ոլորտներից, մասնավորապես, գյուղատնտեսության ոլորտից և ագրոբիզնեսից, որտեղ Ձեր կողմից ղեկավարվող բանկը միշտ գտնվում է ամենաառաջատար դիրքերում: Պետությունը նույնպես այդ ոլորտին հսկայական ուշադրություն է դարձնում, իրականացնելով ագրոհատվածի աջակցմանն ուղղված կառավարական ծրագրեր, որոնց ակտիվորեն մասնակցում է ձեր բանկը: Բայց ոչ բոլոր բանկերն են հետևում ձեր օրինակին, ինչը խոսում է ագրովարկավորման ոլորտում լուրջ ռիսկերի առկայության մասին: Ինչպիսի՞ ռիսկեր կան այսօր այդ շուկայում: Ինչպե՞ս եք դիմակայում այդ ռիսկերին, և ինչպիսի՞ գործիքներով եք դրանք նվազեցնում: Չէ՞ որ երկրում մինչ օրս զարգացած չէ, օրինակ, գյուղատնտեսական ռիսկերի ապահովագրությունը, ոչ բավարար արդյունավետությամբ է գործում նաև հակակարկտային համակարգը, իսկ ֆերմերները շարունակում են կրել եղանակի պատճառով առաջացած վնասները: ACBA-Credit Agricole Bank-ն իր գործունեության առաջին օրից, արդեն 16 ռարի, ակտիվորեն վարկավորում է գյուղատնտեսության ոլորտը, իսկ բանկի ստեղծումն, ընդհանրապես, ի սկզբանե, նպատակաուղղված էր հատկապես սոցիալ-տնտեսական այդ առաքելության իրականացմանը: Անցած տարիներին բանկը հսկայական փորձ կուտակեց այդ հատվածում: Գտնում եմ, որ ցանկացած բանկ ուժեղ է իր կադրերով և հաճախորդներով: Եթե հաշվի առնենք, որ ի սկզբանե մեր հաճախորդներն էին իրենք, ֆերմերները, իսկ մեզ մոտ աշխատում էին ագրոհատվածի վարկավորման լավագույն մասնագետներն ու վերլուծաբանները, ապա անկասկած է, որ մենք ունենք երկու կարևորագույն առավելություն, արդյունավետ գործունեության համար երկու անփոխարինելի բաղադրիչ: Այդ առավելությունները մեզ հնարավորություն տվեցին մշտապես պահպանել առաջատարի դերն ագրովարկավորման շուկայում: Այսպես, 2014 թվականի առաջին կիսամյակում բանկի վարկային պորտֆելն ավելացավ 13 մլրդ.դրամով, հասնելով 176 մլրդ.դրամի, որի կառուցվածքում ագրովարկերի մասնաբաժինն ավելացավ 40 տոկոսով, տարեսկզբի 32 տոկոսի համեմատ: Այդ աճը պայմանավորված էր մի շարք գործոններով: Առաջին հերթին, մեր բանկն այդ աճն ապահովեց իր ռազմավարության շնորհիվ: Ստեղծված իրավիճակը հերթական անգամ ապացուցեց, որ մենք պետք է հետևողական լինենք մեզ համար կարևորագույն ուղղություն հանդիսացող՝ ագրովարկավորման ոլորտում, շարունակելով մեծացնել մեր մասնաբաժինն այդ հատվածում: Մանավանդ, որ մեր այդ ցանկությունն աջակցվում է նաև կառավարության կողմից:Առաջին պետական ծրագրի շրջանակներում, որի իրականացումն սկսվեց ավելի քան 3 տարի առաջ, կառավարությունն իր վրա վերցրեց գյուղատնտեսական վարկավորման տոկոսադրույքները սուբսիդավորելու բեռը: Այդ ծրագրի շրջանակներում նախատեսվում է գյուղատնտեսական փոքր վարկերի տրամադրմանն ուղղել տարեկան 15 մլրդ.դրամ: Վարկերը տնտեսվարող սուբյեկտներին տրամադրվում են տարեկան 14 տոկոս տոկոսադրույքով, որտեղ 4-ից մինչև 6 տոկոսը, կախված գյուղական համայնքի գտնվելու վայրից, սուբսիդավորում է պետությունը: Ծրագիրը ֆերմերային տնտեսություններին թույլ է տալիս ստանալ ավելի էժան վարկեր: Գաղտնիք չէ, որ չնայած այդ գործիքները մատչելի են նաև շուկայի մյուս մասնակիցներին, բայց առյուծի բաժինը պատկանում է ACBA-Credit Agricole Bank-ին, որը տարեկան տրամադրում է ավելի քան 14 մլրդ.դրամի ագրովարկեր: Մնացածը տրամադրում են ծրագրին մասնակից մյուս բանկերը: Նշեմ նաև, որ ընթացիկ տարում բանկն իր սեփական ռեսուրսների հաշվին նվազեցրեց դրամային վարկերի տոկոսադրույքները, ապահովելով դրանց ավելի շատ մատչելիությունը: Շատ բանկեր բողոքում են ֆերմերային տնտեսությունների վարկավորման ընթացքում գոյություն ունեցող բարձր ռիսկերից, այդ թվում նաև արտարժոււթով ռիսկերից, չէ՞ որ շատերն են ստիպված լինում միջոցները ներգրավել արտարժույթով: Այո, անկասկած, արտարժութային ռիսկերը, ըստ էության, բանկերի համար ամենակարևորներից են, քանի որ ներգրավված միջոցների հիմնական մասը, այդ թվում նաև միջազգային դոնորական կազմակերպություններից ներգրավված նմիջոցները, տրամադրվում են արտարժույթով: Մեր բանկը մի շարք միջոցառումներ ձեռնարկեց դրամային ռեսուրսներ փնտրելու ուղղությամբ, ինչպես նաև հեջավորեց տարբեր միջազգային կազմակերպություններից ներգրավված արտարժութային ռիսկերի մի մասը: Դրանով մենք փորձում ենք ֆերմերին պաշտպանել նրա բիզնեսի համար անսովոր զանազան ռիսկերից, առաջին հերթին մեր մարժայի նվազեցման հաշվին, քանի որ հասկանալի է, որ հեջավորումը բարձրացնում է ռեսուրսների արժեքը՝բանկի տոկոսային ծախսերի աճի հաշվին: Բայց մենք գնացինք այդ քայլին, որպեսզի արտարժութային ռիսկերը հանենք մեր վարկառուների վրայից, ռիսկերի էժանացման և նվազեցման հաշվին թեթևացնելով նրանց մուտքը դեպի ռեսուրսներ: Ընթացիկ տարում մենք մեր հաճախորդներին տրամադրել ենք ավելի քան 3 մլրդ.դրամի վարկեր, ավելի ցածր՝ 14 տոկոս տոկոսադրույքով: Նախկինում վարկերը տրամադրում էինք 15 տոկոսով: Դրամական այդ ռեսուրսները բանկն ստացել է գերմանական KfW բանկից հայ-գերմանական ֆոնդի (GAF) ծրագրերի շրջանակներում: Ճիշտ է, նման միջոցների բանկը տիրապետում էր նաև անցյալ տարի, բայց այն ժամանակ մենք, զանազան պատճառներով, չկարողացանք դրանք ակտիվորեն տեղաբաշխել: Այդ միջոցները նպատակայի՞ն էին: Այո, անկասկած, այդ միջոցներն ուղղված էին հենց գյուղատնտեսության վարկավորմանը: Կարևոր է, որ դրանք կրում են միջնաժամկետ և երկարաժամկետ բնույթ, որոնց հաշվին տրամադրվում են ինչպես մանր, այնպես էլ խոշոր վարկեր: Կարճաժամկետ վարկերը հիմնականում ուղղվեցին ֆերմերների շրջանառու միջոցների համալրմանը, իսկ միջնաժամկետ և երկարաժամկետ վարկերը հիմնականում կրում են ներդումային բնույթ և ուղղված են ագրոբիզնեսի ծրագրերի իրականացմանը: Հետաքրքիր կլիներ Ձեզնից լսել գյուղի ներդրումային ակտիվության գնահատականների մասին, որքա՞ն միջոցներ են ուղղվել ներդրումային վարկերին: Ցավոք, պետք է ընդունենք, որ վերջին տարիներին ներդրումային վարկերի ծավալները կրճատվել են: Մի քանի տարի առաջ նկատվում էր բարձր ակտիվություն և այդ վարկերի նկատմամբ բարձր պահանջարկ: Այդ պահանջարկի մեծ մասը մենք կարողացանք հաջողությամբ բավարարարել, օգտագործելով զանազան, այդ թվում նաև սեփական ռեսուրսները: Մյուս բանկերն էլ էին ակտիվ: Այժմ ես դժվարանում եմ ասել, թե ինչպիսին է ծավալը, բայց այն կազմում է ագրովարկերի պորտֆելի մոտ 10 տոկոսը: Ավելի վաղ, երբ ընթանում էր նոր այգիների ակտիվ տունկը, ինչպես նաընդլայնվում էր ջերմոցային տնտեսությունների շինարարությունը, մեր ագրարային պորտֆելի մոտ 15 տոկոսը կազմում էին միջնաժամկետ և երկարաժամկետ ներդրումային վարկերը: Կարելի՞ է արդյոք ասել, որ ագրոբիզնեսը երկրում, պատկերավոր ասած, մեռավ սպասելով: Ես կասեի, որ դա համաշարհային ընդհանուր պրոբլեմ է: Նման իրավիճակ դիտվում է թե Ռուսաստանում, և թե Եվրոպայում: Ռուսաստանում, ընդհանրապես, տեղի են ունենում երևույթներ, որոնք ուղղակիորեն են ազդում մեզ վրա: Օրինակ, եթե հիշում եք, տարեսկզբին այնտեղ քննարկում էին աշխատանքային միգրանտների հարցը: Այժմ, թվում է, որ մեր հայրենակիցների գծով այդ հարցը վերանայվել է, սակայն, այն ժամանակ շատերը, որոնք, ի դեպ, Ռուսաստանում ունեին կայուն ամսական եկամուտ, ստիպված էին վերադառնալ ետ: Իսկ նրանց կողմից հայրենիք ուղարկվող դրամական փոխանցումները հաճախ հանդիսանում էին գյուղական բնակավայրերի մեր շատ հաճախորդների հիմական եկամուտը: Այդ միջոցները, ինչպես ես եմ հասկանում, ձևավորո՞ւմ են արդյոք պահանջարկ՝ այդ թվում բանկային ծառայությունների և լրացուցիչ ֆինանսավորման նկատմամբ: Այո, եթե հաճախորդը վճարունակ է, եթե նա սիստեմատիկորեն գումարներ է ստանում, մենք նրան սպասարկում ենք: Ուզում եմ նշել, որ այսօր Հայաստանի ագրոբիզնեսի առջև բարենպաստ հեռանկարներ են բացվում Ռուսաստանի գյուղատնտեսական ապրանքների ու պարենի շուկաներում իր կորցրած դիրքերը վերականգնելու առումով: Այսպես թե այնպես, բայց նշեմ, որ մենք ակտիվորեն մշակում և արդեն ձեռնամուխ ենք եղել ագրովարկավորման շուկա նոր պրոդուկտներ դուրս բերելուն: Մասնավորապես, մենք մտադիր ենք նոր տեխնոլոգիաներ ներդնել գյուղատնտեսության ոլորտում, որը թույլ կտա կրճատել ֆերմերական տնտեսությունների ծախսերը: Եղած տեխնոլոգիաները, ինչպես հայտնի է, շատ ծախսատար են: Բազմաթիվ երկրներում ներդրված են շատ ավելի տնտեսող տեխնոլոգիաներ: Մեզ համար լավ օրինակ է Իսրայելը, որտեղ, փաստորեն, անապատի մեջ հիմնվել է հզոր գյուղատնտեսական ոլորտ, որը բավարարում է ներքին պահանջարկը, ինչպես նաև թույլ է տալիս փորձարկել այդ ապրանքները բազմաթիվ երկրներում: Այո, ես Ձեզ հետ լիովին համաձայն եմ, Իսրայելը Հայաստանի համար մեծ թեմա է, և բազմաթիվ վերլուծաբաններ չեն կարողանում հասկանալ, թե ինչո՞ւ է այդ ամենն այնտեղ հնարավոր, իսկ մեզ մոտ՝ոչ: Ահա օրինակը: Մեր բանկը իսրայելական մի ընկերությունից առաջարկ է ստացել Հայաստանում ոռոգման նոր համակարգ ներդնելու համար: Խոսքը գնում է կաթիլային ոռոգման համակարգի մասին: Այդ ընկերությունը հանդիսանում է նման համակարգեր արտադրող: Մեզ, մասնավորապես, առաջարկեցին Հայաստանում գտնել այդպիսի մի տնտեսություն, քանի որ նրանք հետազոտել ու պարզել էին, որ այդ համակարգը կարող է արդյունավետորեն գործել մեր երկրում: Այնպես որ, առաջարկը դեռ մնում է ուժի մեջ, և անհրաժեշտության դեպքում բանկը պատրաստ է ֆինանսավորել նման նախագծերը: Կարծում եմ, որ աշունը շատ հարմար ժամանակ է նման վարկային պրոդուկտները շուկա դուրս բերելու համար, քանի որ աշնանը հաճախորդներն ավելի ակտիվորեն են բանկից վարկեր վերցնում, իսկ ամռանը դիտվում է դրանց մարման ակտիվությունը: