Վարդան Արամյան. Կառավարության հավակնությունները շատ ավելի մեծ են, քան ՀՆԱ –ի կանխատեսվող մակարդակը

Արմինֆո. «Մենք դեռ գտնվում ենք մի սցենարում, որով 2017 թվականին նախատեսվում է 3,2% տնտեսական աճ, մև նպատակ ենք դնում հաջորդ տարիներին ապահովել ՀՆԱ-ի մինչև 4,8 կամ ավելի բարձր`5,7% աճ»: ՀՀ ֆինանսների նախարար Վարդան Արամյանը ԱրմԻնֆո-ի հետ հարցազրույցում մեկնաբանում է բյուջեի կապիտալը ծախսերի ավելացման ուղղությամբ կառավարության պլանները, խոսում է դրանց հիմնավորվածության մասին և նշում դրական ազդակները Հայաստանի տնտեսությունում, Կարեն Կարապետյանի ղեկավարած կառավարության գործունեության ֆոնին: Ինչպես գտնում է նախարարը, երբեմն դրական ակնկալիքները, այդ թվում նաև տնտեսությունում, շատ ավելի կարևոր դեր կարող են խաղալ, քան կարելի է ենթադրել:

Պրն.նախարար, կառավարությունը պատրաստվում է 50 մլրդ.դրամով ավելացնել պետբյուջեով նախատեսված կապիտալ ծախսերը: Սակայն, 2017 թվականի բյուջեն ներկայիս կառավարության կողմից ներկայացվում էր որպես պահպանողական, որն ուղղված էր պետպարտքի կայունության և դեֆիցիտը 3%-ի վրա պահպանմանը: Միևնույն ժամանակ, առաջին եռամսյակի արդյունքներով արձանագրվեց տնտեսական ակտիվության 6-6.6% աճ, իսկ պետբյուջեի եկամուտները գերազանցեցին սպասելիքները, հետևաբար, կառավարությունը մտածում է նոր վարկերի և կապիտալ ծախսերի ավելացման մասին: Արդյո՞ք դա չի հակասում երկրի բյուջեի կառուցման ավելի վաղ հռչակված սկզբունքներին:

Բացարձակապես, ոչ մի հակասություն չկա: Բյուջեն պլանավորելիս մենք ղեկավարվում ենք ոչ միայն ներքին տնտեսական ցուցանիշներով, այլ նաև համաշխարհային տնտեսության աճի միտումներով և կանխատեսումներով միջնաժամկետ հեռանկարում:  Ակնհայտ է, որ եթե Հայաստանի գործընկեր-երկրներում մի քանի անգամ փոխվել են տնտեսական աճի կանխատեսումները, ուրեմն մենք էլ պետք է մտածենք մեր սկզբնական գնահատականների վերանայման ուղղությամբ: Ռուսաստանի Դաշնությունը, որը Հայաստանի հիմնական առևտրական գործընկերն է, 2016 թվականին մի քանի անգամ վերանայեց 2017 թվականի իր կանխատեսումները`0.8%-ից մինչև 2%, մինչդեռ, երբ մենք պլանավորում էինք բյուջեն, կանխատեսվում էր 1% տնտեսական աճ: Հետևաբար, մենք նույնպես կողմնորոշվեցինք այդ ցուցանիշով: Կողմնորոշվեցինք նաև միջազգային կոնյունկտուրայով, մասնավորապես, ԱՄՆ նխաագահական ընտրություններով և հումքի համաշխարհային շուկաների գներով, մասնավորապես, այսօր գրանցվել է պղնձի գների 10% աճ: Իսկ դա շատ կարևոր է մեզ համար:

Բացի այդ, տնտեսական աճն ունի նաև իներցիոն բնույթ, և կառավարության նախկինում իրականացված քայլերն այսօր բնական ձևով են ազդում տնտեսական ակտիվության վարքագծի վրա: Առաջին հայացքից, ավելի խելամիտ կլիներ կանխատեսել ավելի ցածր ցուցանիշներ, անցյալ հիմնարար զարգացումների հիման վրա, մասնավորապես, ներդրումների գծով, որոնք անցյալ տարիների ընթացքում ցուցադրեցին բացասական դինամիկա: Հետևաբար, շատ ռիսկային կլիներ կանխատեսել աճի ավելի բարձր տեմպեր, իսկ բյուջեով նախատեսված 3,2% աճն այն մինիմումն է, ինչին մենք ձգտում ենք: Միջնաժամկետ հեռանկարում մենք հավակնում ենք տնտեսական աճի ավելի բարձր ցուցանիշների`4,8%-ից մինչև 5,7%: Պետք չէ մոռանալ նաև, որ տնտեսության հիմնակարար գործոններից բացի շատ կարևոր են իրականացվող բարեփոխումները և միջոցառումները, որոնք ի վիճակի են դրական սպասելիքներ ձևավորել հասարակությունում: Դեռ 2006 թվականին ամերիկացի Էդմունդ Ֆելփսն արժանացավ տնտեսագիտության գծով Նոբելյան մրցանակի, գնաճի և գործազրկության միջև կապի  մակրոտնտեսական հետազոտությունների համար, իսկ նրա դոկտրինայի հիմնաքարը դարձավ «ռացինալ սպասումների հեղափոխությունը», որն ասում է, որ գնաճային սպասելիքները նույնպես ազդում են գործընթացի վրա: Այսպիսով, մեր գործողություններով մենք ստացանք մեծ դրական ազդակներ, քան սպասում էինք:

Միևնույն ժամանակ, մենք չենք մոռանում կայուն հարկաբյուջետային քաղաքականության և պարտքի կայունության մասին, կանխելու պետպարտքի գերաճը: Այս առումով, նշեմ, որ պետպարտքի լավ կառավարման արդյունքն այն է, որ այսօր սուվերեն պետպարտատոմսերն ավելի թանկ են, քան տեղաբաշման ընթացքում: Ստացվում է, որ միջազգային ներդրողները ցանկանում են ձեռք բերել Հայաստանի արժեթղթերն ավելի ցածր եկամտաբերությամբ, ինչը խոսում է միջազգային ֆինանսական խաղացողների վստահության մասին մեր երկրի նկատմամբ:

Երկրի պետպարտքի կառավարման համատեքստում, ամերիկյան արժույթի թանկացումը որքա՞ն բացասական ազդեցություն կունենա Հայաստանի տնտեսության վրա:

Հայկական դրամի արժեզրկումն ամերիկյան դոլարի նկատմամբ, ըստ նախարարության սթրես-փեստի, մինչև 20%, կամ գրեթե մինչև 600 դրամ մեկ դոլարի դիմաց, պրոբլեմներ չի ստեղծի երկրի հարկաբյուջետային համակարգում, նաև Հայաստանի պետպարտքի սպասարկման առումով: Որոշակի վտանգ է ներկայացնում և կարող է Ռուբիկոն դառնալ ազգային արժույթի 30% փլուզումը, 500-ից մինչև, օրինակ, 650 դրամ/դոլար, բայց նման հեռանկարը գրեթե զրոյական է: Սակայն, այդ դեպքում էլ մենք չենք հատի պետպարտքի կառավարելիության թույլատրելի շեմը:

Կառավարությունը պատրաստվում է ավելացնել կապիտալ ծասերը: Իսկ ուր կուղղվեն լրացուցիչ եկամուտները:

Առաջին հերթին ենթակառուցվածքային նախագծերին` ճանապարհների և ոռոգման համակարգերին: Այդ ռազմավարոթյունը նույնպես ունի իր փիլիսոփայությունը: Այսօր ինչքան էլ մասնավոր հատվածին կոչ անենք կատարել ներդրումներ, շատ դժվար է առանց ճանապարհների և ենթակառուցվածքների համապատասխան որակի նրանց մոտիվացնելը:

Այսինքն, Դուք գտնում եք, որ այդ մոտեցման ՕԳԳ-ն ավելի՞ բարձր է, քան եթե 50 մլրդ. դրամի լրացուցիչ եկամուտներն ուղղվեն մասնակի ֆինանսավորվող 150,1 մլրդ.դրամի դեֆիցիտին, կամ պետպարտքի մի մասի մարմանը:

Միանշանակ: Կարծում եմ, որ ավելի արդարացված կլիներ այդ ռեսուրսները ներդնել և գեներացնել տնտեսության հավելյալ արժեքում, որը հետագայում կուղղվի նաև պետպարտքի սպասարկմանը:

ՀՀ կառավարությունը 2017 թվականի առաջին երեք ամիսներին գերակատարեց հարկերի հավաքման եռամսյակային պլանը, տնտեսական ակտիվությունը հասավ 6-6,6%-ի: Սակայն, նման վերելք էր արձանագրվել նաև 2016 թվականի առաջին կեսին, որից հետո վրա հասավ տնտեսական անկումը: Միևնույն ժամանակ, Դուք բազմաթիվ անգամ հայտարարել էիք, որ տնտեսական ակտիվության ցուցանիշը կարող է մի փոքր դանդաղել, ելնելով տարվա կեսին արձանագրված իր աճի հիմնարար արդյունքից: Այդ համատեքստում, այդյո՞ք կան մշակված սցենարներ, կամ որևէ պլան «Բ», ֆորս-մաժորային իրավիճակներից խուսափելու համար:

Հայաստանի տնտեսությունն ավանդաբար ունեցել է հետաձգված վիճակ, կախված լինելով ռուսաստանյան տնտեսությունից, այնտեղի բացասական միտումները որոշ ուշացումով ադրադառնում են մեզ վրա: Մի րոպե ենթադրենք, որ միջազգային շուկայում սպասվում է կտրուկ անկում, ինչն արտացոլվում է արտահանման և ֆինանսական մուտքերի վրա, իսկ արդյունքում, մեզ մոտ իջնում են տնտեսական աճի տեմպերը: Այդ դեպքում, հակացիկլային քաղաքականության շրջանակներում, երբ պահանջարկն արդեն ֆիքսել է բնական անկումը, պետությունը պետք է գնա այլ ուղիով, ավելացնելով կապիտալ ծախսերը`նոր վարկերի ներգրավման միջոցով, դրանով թույլ տալով նաև դիֆիցիտի ավելացում:

Պրն Արամյան, տնտեսական աճի գծով Հայաստանի կառավարության, Արժույթի միջազգային հիմնադրամի և Համաշխարհային բանկի կանխատեսումներն ավանդաբար տարբերվում են: Ինչո՞վ կարելի է դա բացատրել:

ԱՄՀ-ի և Համաշխարհային բանկի կանխատեսումներում նկատվում են պահպանողական տարրեր: Ընդհանուր առմամբ, ԱՄՀ-ն տնտեսական աճի կանխատեսումները կատարում է  յուրաքանչյուր 6 ամիսը մեկ: Համաշխարհային տնտեսության ճշգրտումները կատարվում են եռամսյակային կտրվածքով, իսկ կոնկրետ երկրների գծով`յուրաքանչյուր վեց ամիսը մեկ: Եթե ​դիտարկենք Հայաստանի տնտեսական աճի 2009 թ. միջին ցուցանիշը, ապա կարելի է նկատել, որ համեմատաբար բարձր`7.2% աճ է արձանագրվել է միայն 2011-ին: Այնուհետև մենք մշտապես գտնվել ենք 3%-ի մոտակայքում, իսկ 2016 թվականը եզրափակեցինք ՀՆԱ-ի 0.2-0.3% աճով և 0,5% տնտեսական ակտիվության ցուցանիշով: Քանի որ բոլոր տնտեսական մոդելների հիմնված են backward-looking-е (կողմնորոշվում են  անցյալի արդյունքներով - խմբ.), անտրամաբանական կլիներ կանխատեսել ՀՆԱ-ի 4-5% աճ: Այս առումով զարմանալի չէ, որ միջազգային կազմակերպությունների կանխատեսումները Հայաստանի տնտեսական աճ առումով հայտնվել են 2.7-2.9% միջակայքում, պարունակելով պահպանողականության սկզբունքներ:

Սակայն, բյուջեով ամրագրելով ՀՆԱ-ի 3,2% աճ, մենք բազմաթիվ անգամ հայտարարել ենք, որ դա նվազագույնն է, ինչին պետք է ձգտենք: Այդ ցուցանիշը կապված չէ մեր թիմի հավակնությունների հետ, հավակնությունները շատ ավելի մեծ են, այնպես որ, միջնաժամկետ հեռանկարում մենք հավակնում ենք ՀՆԱ-ի ավելի բարձր ցուցանիշների: