Երեթշաբթի, 8 Նոյեմբերի 2016 14:56

Արմինֆո.  ԱրմԻնֆո լրատվական գործակալության հարցերին պատասխանում է ՀՀ Էներգետիկ ենթակառուցվածքների և բնական պաշարների փոխնախարար Հայկ Հարությունյանը

 

Հայաստանում Իրան-Հայաստան բարձրավոլտ էլեկտրահաղորդման գծի շինարարությունը դիտարկվում է երկրի ընդհանուր էներգետիկ անվտանգության համատեքստում: Ո՞ր փուլում է գտնվում այդ նախագծի իրականացումը:

 

Նախագիծը պետք է ավարտվի 2019 թվականին: Այն պետք է սինխրոնացվի Հայաստան-Վրաստան ԷՀԳ-ի շինարարության հետ, ինչը թույլ կտա ստեղծել միասնական էներգետիկ միջանցք: Նախագծի շրջանակներում նախատեսվում է 722 էլեկտրական սյուների տեղադրում, ընդ որում, 65 սյուների հենարաններն արդեն պատրաստ են: Գործնականում, բոլոր հատվածները, որոնցով պետք է անցնի ԷՀԳ-ն, արդեն գնված են: Ավարտվել է սարքավորումների թեստավորումը, որը բերվել է Հայաստան և պահեստավորվել: Սարքավորումների տեղադրման գործընթացը բավականին արագ է: Ավելի բարդ խնդիր է սյուների համար նախատեսված հողատարածքների գնումը, հենարանների հիմքերի ստեղծումը, մուտքային ճանապարհների կառուցումը: Այն ծավալուն աշխատանքը, որը ներկայումս կատարվում է, նկատելի չէ, բայց, իրոք, կատարվում է: Ներկայումս կան եղանակային պայմանների, ինչպես նաև ԷՀԳ-ների համար հողատարածքների ձեռքբերման հետ կապված որոշակի պրոբլեմներ, ինչի համար պահանջվում է համայնքների թույլտվությունը: Ընդ որում, յուրաքանչյուր համայնք ունի իր յուրահատկությունը: Այնուամենայնիվ, աշխատանքներն ընթանում են ըստ ժամանակացույցի: Դրանք պետք է համակցված լինեն Հայաստան-Վրաստան ԷՀԳ-ի հետ, որը նույնպես պետք է շահագործման հանձնվի 2019 թվականին:

 

Հայաստանի էներգետիկ ռազմավարության բաղադրիչներից մեկն էլ հողմային էլեկտրակայանների կառուցումն է: Ի՞նչ է արվում այդ ուղղությամբ:

 

Հողմային էներգետիկայի զարգացումը հանդիսանում է Հայաստանի էլեկտրաէներգետիկ համակարգի զարգացման առաջնահերթություններից մեկը, քանի որ թույլ է տալիս դիվերսիֆիկացնել էներգիայի աղբյուրները: Առաջիկայում Հայաստան կայցելի իրանական ՄԱՌՆԱ ընկերության փորձագետների խումբը, որը կսկսի ուսումնասիրել տեղանքը հողմային էլեկտրակաաններ կառուցելու համար: Դա կլինի երկրորդ այցը վերջին ժամանակներում: Ընկերությունը պատրաստակամություն է հայտնել Հայաստանում կառուցել 50 մեգավատ հզորությամբ հողմակայաններ: Փորձագետները տեղում կիրականացնեն եղած պաշարների ուսումնասիրությանն ուղղված չափումներ: Մեզ մոտ արդեն կատարվել են համապատասխան չափումներ, բայց կա չափումները 80-100 մետր բարձրությամբ տարածքներում կատարելու անհրաժեշտություն, որպեսզի հաշվարկային շեղումները լինեն աննշան: Ներկայումս անհրաժեշտ աշխատանքների կատարումն անհնար է եղանակային պայմանների պատճառով: Ձմեռային շրջանում Հայաստանն իր վրա կվերցնի գրանցման, լիցենզիաների տրամադրման, թույլտվության ծախսերը, որպեսզի հաջորդ տարվա մարտ-ապրիլին առաջին սյուներն արդեն լինեն կանգնած: Այնուհետև, մեկ տարվա ընթացքում, կկատարվեն չափումներ, և միայն դրանից հետո իրանական ընկերությունը կնախագծի հողմային էլեկտրակայանի նախագիծը: Շինարարությունը կարող է ընթանալ 6 ամսից մինչև 1 տարի: Այսպիսով, 2018 թվականի վերջին և 2019-ի սկզբին մենք կարող ենք տեսնել այդ կայանը: Բայց պետք է նկատեմ, որ այդ նախագիծը կլինի միայն սկիզբը: Դա կլինի միայն առաջին փուլը: Հայաստանը ներդրողներին կտրամադրի շատ լավ պայմաններ: Օրինակ, էլեկտրաէներգիայի երաշխավորված ձեռքբերում 20 տարիների ընթացքում, լավ սակագին, որը թույլ կտա ետ վերադարձնել ներդրված գումարները: Բացի այդ, իրանական ընկերությունից բացի կան նաև այլ ընկերություններ, որոնք հետաքրքրություն են ցուցաբերել Հայաստանում հողմային էլեկտրակայանների կառուցելու հարցում: Դրանք ընկերություններ են Արաբական Էմիրություններից, Իսպանիայից, Իտալիայից, Չինաստանից: Այդ երկրների ընկերությունների ներկայացւոցիչները հաճախ են այցելում և ուսումնասիրում տեղանքը, կատարում չափումներ: Բայց նրանցից ոչ մեկը դեռ չի համարձակվում անել առաջին քայլը:

 

Բարդ կլինի առաջին ներդրողների համար, բայց հետագայում պրոբլեմներ չեն լինի: Մանավանդ, որ ներդրումների ներգրավման հիմքերն ստեղծված են: Մենք գիտենք, թե որտեղ կա լավ ռեսուրս: Օրենսդրական դաշտը լիովին կարգավորված է, կան ներմուծվող սարքավորումների դիմաց մաքսային վճարներից ազատելու երաշխիքներ: Ոլորտի զարգացման համար ստեղծված է իդեալական ներդրումային դաշտ: Օբյեկտիվ պրոբլեմներ կան լոգիստիկայի առումով: Հողմային էլեկտրակայանի կառուցման համար անհրաժեշտ է կառուցել մոտեցող ճանապարհ, որն անհրաժեշտ է նաև սպասարկել: Կան նաև այլ խնդիրներ, բայց քանի որ ռեսուրսները բավարար են, բոլոր այդ և մյուս խնդիրները լուծելի են: Մինչև 2020 թվականը, ըստ կառավարության ծրագրի, նախատեսվում է կառուցել 200 մեգավատ հզորությամբ հողմակայաններ: Նախագիծը լիովին իրացվելի է, նկատի ունենալով այն հետաքրքրությունը, որը նկատվում է ներկայումս:

 

Հայաստանը մեծ ռեսուրսներ ունի նաև արևային էներգետիկայի ոլորտում: Նախատեսվում է 2017 թվականից սկսել ֆոտովոլտաժային պանելների տեղադրման նախագիծը: Ի՞նչ կարող է դա տալ հանրապետությանը:

 

Ներկայումս երկրի ողջ տարածքում իրականացնում ենք արևային պանելների ներդրման ծրագիր: Արևի էներգիան հանդիսանում է էներգիայի փոփոխական աղբյուր: Երբ կա արև, էլեկտրաէներգիա արտադրվում է, իսկ երբ ամպամած է, այն անհնար է արտադրել: Ինչպես է լուծվում այդ պրոբլեմը: Էլեկտրական ցանցերի միջև էլեկտրաէներգիայի փոխադարձ փոխանցումների միջոցով: Արևի կողմից օրվա ընթացքում արտադրված էլեկտրաէներգիայի ավելցուկը գիշերվա ընթացքում փոխհատուցվում է էլեկտրական ցանցերի կողմից: Մինչև 150 կՎտ հզորությամբ արևային կայանների սեփականատերերը կարող են ցանցին էլեկտրաէներգիա մատակարարել առանց ԱԱՀ-ի, ինչպես նա իրենց մատակարարումների հաշվին կարող են ունենալ էլեկտրաէներգիայի հաշիվների դուրսգրումներ: Այդ նպատակով փոփոխություններ են կատարվել 5 տարբեր օրենքներում: Նման կայանների սեփականատերերն ազատված են լիզենզիայի, սաարքավորումների ներմուծման պետական տուրքների վճարումից, ցանցն անվճար իրականացնում է կուտակումը: Մի խոսքով, ոլորտի համար ստեղծված են բոլոր պայմանները, ինչպիսին կարող է նույնիսկ չլինել զարգացած երկրներում:

 

Ընդհանրապես, ոլորտը լիովին ազատականացված է, ոլորտի զարգացման համար ստեղծված են նախադրյալներ: Արդյունքը, առևտրային բանկերի և միջազգային ֆինանսական կառույցների դրական արձագանքն էր, որոնք համաձայնվեցին ֆինանսավորել ոլորտը: Արդեն կան 4-5 մասնագիտացված վարկային ծրագրեր, ուղղված տեխնոլոգիաների զարգացմանը: Ես ինքս առաջինը հանրապետությունում նման տեխնոլոգիա տեղադրեցի իմ տանը, պանելները լիզինգով ձեռք բվերելով 10.5% տոկոսադրույքով և 7 տարի մարման ժամկետով: Հոկտեմբերի դրությամբ ես չունեմ էլեկտրաէներգիայի սպառման հաշիվներ: Անցյալ շաբաթ իմ տան մոտ գտնվող շենքերը զրկվեցին էլեկտրաէներգիայից, բացառությամբ իմի: Արևային մարտկոցների առկայությունն ինչ-որ ձևով առաջացնում է անկախության տարրեր, այդ թվում նաև էլեկտրաէներգիայի գների տատանումների նկատմամբ: 7 տարի անց, լիզինգի մարումից հետո, ես 20 տարի կստանամ անվճար էլեկտրաէներգիա: Ոլորտն, ընդհանրապես, արագ է զարգանում: Միայն վերջին 3 ամիսներին ավելի շատ պանելներ է տեղադրվել, քան երկրի ողջ պատմության ընթացքում: Տեղադրված ֆոտովոլտաժային պանելների քանակի մասին վերջնական տվյալները կհրապարակվեն տարեվերջին: Մենք պայմաններ ենք ստեղծում արդյունաբերական հզորությունների համար, անմիջական սպառման վայրում: Եվ չկա գեներացիայի այս կամ այն օբյեկտից էլեկտրաէներգիա մատակարարելու անհրաժեշտություն: Մեր կոչը կայանում է նրանում, որպեսզի Հայաստանի քաղաքացիներն օգտվեն այդ ծառայությունից: Մանավանդ, որ այն չի նախատեսում սկզբնական ներդրումներ: Առևտրային բանկերի վարկային պայմանները ձևավորված են այնպես, որպեսզի ամսական լրացուցիչ վճարներ չլինեն: Փաստորեն, էլեկտրաէներգիայի այն ծավալները, որոնք ուղղվում են ցանցին, հանդիսանում են վարկի վճարումները: Երկիրի քաղաքացիների որոշակի պասիվությունը նման պայմաններում, պարզապես անտրաբանական է:

 

Բացի այդ, մինչև 1 մեգավատ հզորությամբ արևային էլեկտրակայանների համար սահմանվում է այնպիսի սակագին, որը հավասար է 46.64 դրամի`1 կՎտ/ժամի դիմաց: Նպատակը`մինչև 1 մեգավատ հզորությամբ արևային էլեկտրակայանների շինարարության համար շուկա բացելն է: Այդ սակագինն առավելագույնս մոտ է վարկային լավ ռեսուրսներ ներգրավելու հնարավորությանը: Հաջորդ տարի Հայաստանում արդեն կլինեն այդպիսի արևային էլեկտրակայաններ: Կարևոր է նաև, որպեսզի նախագծի իրականացումն ունենա լայն աշխարհագրություն` արտադրությունը և սպառումը հավասարակշռելու, ինչպես նաև ցանցի վրա փոփոխական հոսանքի բացասական ազդեցությունը նվազեցնելու համար: Ոլորտի զարգացումով կվերանայվեն նաև սակագները նոր կայանների համար:

 

Հաջորդ փուլը խոշոր արևային էլեկտրակայանի կառուցումն է: Այդ գործընթանցն սկսվել է 2014 թվականին, բայց ակտիվ փուլի մեջ է մտել միայն այսօր: Այլընտրանքային էներգետիկայի զարգացման կլիմայական ներդրումային հիմնադրամը Հայաստանին տրամադրել է 28 մլն.դոլար, որից 2 մլն.դոլարը կլինի դրամաշնորհի, իսկ 26 մլն.դոլարը` վարկի տեսքով: Վարկի պայմանները շատ ձեռնտու են – տարեկան 0.25%, 40 տարի մարման ժամկետով և առաջին 20 տարիների համար արտոնյալ ժամանակահատվածով: Դրամաշնորհային միջոցներով կկատարվեն տեղի հետազոտման աշխատանքները, ինչպես նաև նախագծի տեխնիկա-տնտեսական հիմնավորման մշակումը, որը նախատեսվում է 100-120 մեգավատ հզորությամբ կայանի համար: Դաշտ է պատրաստվում ներդրողների համար`շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության տեսանկյունից, ինչպես նաև պատրաստվում են օրենսդրական և նորմատիվային ակտեր: Ներկայումս կան 6 նախագծեր, որոնք կհանվեն մրցույթի: Կհաղթի նա, ով կառաջարկի նվազագույն սակագին: Մրցույթի հաղթողի հետ կստորագրվի ենթավարկային պայմանագիր: Մրցույթի հաղթողը պետք է սպասարկի վարկը: Մրցույթը կհայտարարվի հաջորդ տարվա սկզբին:

 

Հայաստանի Քարքար բնակավայրում շարունակվում են գեոթերմալ էներգետիկայի զարգացման հնարավորությունների ուսումնասիրությունները: Ո՞ր փուլում են ներկայումս այդ ուսումնասիրությունները և ե՞րբ կարելի է սպասել գերոթերմալ էլեկտրակայանի շինարարության մեկնարկին:

 

Այդ նախագիծը նույնպես իրականացվում է կլիմայական ներդրումային հիմնադրամի ֆինանսավորմամբ: Ծրագրի ընդհանուր արժեքը կազմում է 40 մլն.դոլար, որից 28 մլն. դոլարն ուղղվում է արևային էներգետիկայի ոլորտի հնարավորությունների ուսումասիրմանը, 9 մլն.դոլար կազմում է գեոթերմալ էներգետիկայի բաղադրիչը և 3 մլն. դոլար – փոքր էլեկտրակայանների զարգացման բաղադրիչը: Վերջին նախագիծն իրականացվում է նաև ՎԶԵԲ-ի, ինչպես նաև Կանաչ կլիմայական հիմնադրամի հետ: ՎԶԵԲ հետ համատեղ սկսում ենք իրականացնել 150 եվրո ծավալով վարկային ծրագիր: ՎԶԵԲ-ը նախագիծը կիրականացնի մասնավոր բանկերին ֆինանսավորելու միջոցով, ինչը թույլ կտա ակտիվացնել ֆինանսական շուկան`այլընտրանքային էներգետիկայի ոլորտը զարգացնելու նպատակով:

 

Վերադառնալով Ձեր հարցին նշեմ, որ Հայաստանում Քարքարից բացի կան նաև այլ հեռանկարային վայրեր, օրինակ, Ջերմաղբյուրը, Լիձորը, նման վայրեր կան Վրաստանի հետ սահմանին և Սիսիանում: Բայց մինչև պետությունը չհաստատի ռեսուրսների առկայությունը, դժվար է ակնկալել ներդրումների ներգրավման հնարավորությունը: Չէ որ միայն հետազոտություններին և հորատումներին անհարժեշտ է 2-3 մլն.դոլար: Ոչ մի ներդրող չի կատարի ներդրումներ, առանց հաշվի առնելու ռիսկերը: Դրա համար էլ դրամաշնորհային միջոցներ են ներգրավվել կլիմայական ներդրումային հիմնադրամից: Պետությունը նույնպես մասնակցում է նախագծին, համաֆինանսավորելով ծրագիրը: Անցյալ տարի դեպի Քարքար ստեղծվել է լավ ճանապարհ, որը հետագայում կծառայի շինարարությանը և գեոթերմալ էլեկտրակայանի շահագործմանը, որի ընդհանուր արժեքը կազմում է 100 մլն.դոլար: Ընթացիկ տարում կատարվեցին 1500 մետր խորությամբ հորատման աշխատանքներ: Թեստավորումը, որը կատարվում է աշխարհի լավագույն լաբորատորիաներում, վկայում է զրոյից բարձր 122.5 աստիճան ջերմության առկայության մասին: Ներկայումս ձեռնամուխ ենք եղել մինչև 2 հազար մետր խորությամբ երկրորդ հորատանցքի փորմանը: Առաջին արդյունքները, ըստ տարբեր գնահատականների, բավականին հուսադրողն են: Անհրաժեշտ է ընդամենը փորել 3 հորատանցք: Եվ եթե 2 հազար մետր խորության վրա կստացվեն դրական արդյունքներ, մասնագետները կորոշեն երրորդ հորատանցքը փորելու անհրաժեշտությունը: Բայց ամենագլխավորն այն է, որ ակնհայտ է, որ Քարքար բնակավայրում ռեսուրսներ, անկասկած, կան: Հարցը բոլոր ռիսկերը նվազեցնելու մեջ է: Հետազոտությունների կատարումից հետո կմշակվի նախագծի տեխնիկա-տնտեսական հիմնավորումը, իսկ հետո այն կհանվի մրցույթի: Կայանի մոտավոր հզորությունը կկազմի 30 մեգավատ, տարեկան արտադրությունը` 220-250 մլն.կՎտ/ժամ էլեկտրաէներգիա, ինչը հավասար կլինի սպառման ծավալների 2.4%-ին: Կայանը կլինի բազիսային, այսինքն, կաշխատի շուրջօրյա ռեժիմով: