Ֆինհաշտարար. Տուգանքների և տույժերի կիրառման մասին Քաղօրենսգրքի փոփոխությունները կկրճատեն չմարված վարկերի և անվարկունակ սպառողների թիվը

Արմինֆո. 2017 թ. վերջին ՀՀ խորհրդարանն առաջին ընթերցմամբ փոփոխություններ կատարվեց ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքում, կապված Հայաստանի Հանրապետության առևտրային բանկերի և վարկային կազմակերպությունների իրավունքի սահմանափակման հետ`տույժերի և տուգանքների հաշվարկի առումով: Նշված փոփոխությունների մասին ԱրմԻնֆո-ի հետ ավելի հանգամանորեն է զրուցում Հայաստանի ֆինանսական հաշտարար Փիրուզ Սարգսյան:

Վերջերս խորհրդարանն ընդունեց ՀՀ Քաղաքացիական օրենսգրքի փոփոխությունները, կապված բանկերի և վարկային կազմակերպությունների կողմից տուգանքների և տույժերի կիրառման իրավունքների սահմանափակման հետ: Այս առումով հետաքրքիր կլիներ իմանալ, թե որքա՞ն բողոքներ է ստացվել ՀՀ Ֆինանսական հաշտարարի գրասենյակը վարկառուների կողմից, կապված տուգանքների հաշվարկման գերմիջոցների և ժամկետանց վարկերի ուշացած ծանուցման հետ:

Առաջին հերթին ուզում եմ նշել, որ այդ փոփոխություններն ընդունվել են 2017 թվականի դեկտեմբերի 14-ին, ուժի մեջ են մտել այս տարվա հունվարի 8-ից և տարածվում են այն վարկային պայմանագրերի վրա, որոնք կնքվել են, բնականաբար, փոփոխությունների ուժի մեջ մտելուց հետո: ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 372-րդ հոդվածի համաձայն, սահմանվել է տուգանքների առավելագույն չափը, որը չի կարող գերազանցել ռեգուլյատորի կողմից բանկերի համար սահմանված առավելագույն տոկոսադրույքի քառապատիկը: Միևնույն ժամանակ, հաճախորդի պարտքերի գծով հաշվարկված տույժերը և տուգանքները չեն կարող գերազանցել վարկի հիմնական գումարի կրկնապատիկը`անկախ ուշացման ժամկետից:

Ինչ վերաբերում է վարկառուների կողմից գնահատված տուգանքների չափի վերաբերյալ բողոքներին, եթե դիտարկենք դիմումների ընդհանուր վիճակագրությունը, ապա այդ թիվը մեծ չէ: Այնուամենայնիվ, կան դեպքեր, որոնք մտահոգիչ են, հետևաբար, օրենսդրական փոփոխությունների ընդունումն այս առումով անհրաժեշտություն էր: Փոփոխությունները գնահատում եմ միայն դրական տեսանկյունից:

Այնուհանդերձ, որքանո՞վ էր արդիական օրենքի ընդունումը:

Այս օրենքի արդիականությունն առաին հերթին կայանում է նրանում, որ եթե նախկինում, համաձայն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 272-րդ հոդվածի, հաշվարկված տույժերի և տուգանքների չափերը կարող էր կրճատվել միայն դատական ​​կարգով, և հիմնականում այն ​​դեպքերում, երբ կողմն ինքն է ներկայացրել համապատասխան պահանջ: Նոր Օրենքով, այն դեպքերում, երբ տուգանքի չափը հստակորեն չի համապատասխանում խախտումների հետևանքներին, ապա դատարանից բացի տուգանքների և տույժերի կրճատման իրավունք է ունենում նաև ֆինանսական համակարգի հաշտարարը: Ներկայումս, շատ հաճախ, վարկի ընդհանուր գումարը, հաշվարկված տույժերի և տուգանքների հետ միասին, երբեմն մի քանի անգամ գերազանցում է սպառողի եկամուտը, հետևաբար, պարտքի բեռից ազատվելը դառնում գրեթե անհնար: Արդյունքում, նման  իրավիճակը բացասաբար է անդրադառնում ինչպես սպառողի և վարկատուի, այնպես էլ  ֆինանսական շուկայի վրա, ընդհանրապես: Կարծում եմ, որ այս պրոբլեմները կկարգավորվեն նոր փոփոխություններով, իսկ սպառողների բեռը կթեթևանա, ինչը, անկասկած, դրական ազդեցություն կթողնի ֆինանսական շուկայի վրա:

Մասնավորապես, եթե հաշվի առնենք ֆինանսական ոլորտի զարգացման միջազգային միտումները, ապա կտեսնենք, որ շատ երկրներում այդ կերպ է կարգավորվում ֆիզիկական անձանց վարկավորման հարցը: Մասնավորապես, մեր տարածաշրջանում: Ռուսաստանում և Ղազախստանում այդ փոփոխություններն արվել են բավականին վաղուց: Բացի այդ, վերջերս մենք անցկացրեցինք ֆորում, որին հրավիրվել էին այն երկրների ֆինանսական կառույցների ներկայացուցիչները, որտեղ այս ոլորտը բավարար չափով կարգավորված է: Մենք հյուրեր ունեինք Հարավային Աֆրիկայից, Ավստրալիայից, որոնք սպառողների պաշտպանության հարցում կիսվեցին իրենց փորձով, մասնավորապես, վարկային բեռի կրճատման առումով: Հաշվի առնելով գործընկերների փորձը, կարող եմ ասել, որ տուգանքների և տույժերի հաշվարկման հետ կապված խնդիրներն այս օրինագծի շնորհիվ կլուծվեն:

Իսկ ինչպե՞ս կարող են այդ փոփոխություններն անդրադառնալ ֆինանսական կազմակերպույթունների ցուցանիշների վրա:

Մենք ֆինանսական կազմակերպությունների ու նրանց ցուցանիշների վերաբերյալ նման վիճակագրական տվյալներ չունենք, հետևաբար չենք կարող  անել որևէ եզրակացություն և կանխատեսումներ: Թերևս, սկզբում որոշակի դժվարություններ կլինեն, բայց կարծում եմ, որ ֆինանսական կազմակերպություններն արագորեն կհարմարվեն այս փոփոխություններին, որոնք կօգնեն նրանց և ֆինանսական շուկային, ընդհանրապես: Քանի որ կկրճատվի չմարված վարկերի և անվարկունակ սպառողների թիվը:

Կա՞ արդյոք ռիսկ, որ Օրենքի ուժի մեջ մտնելուց հետո Հայաստանի բանկերում կավելանա ժամկետանց վարկերի տեսակարար կշիռը: Արդյո՞ք այս օրենքը նման ռիսկեր չի կրում:

Կարծում եմ, որ այդ փոփոխությունները ռիսկեր չեն կրում, քանի որ, մի կողմից, պարտատերն իրավունք ունի վարկառուից պահանջել իր գումարն այն ժամանակ, երբ այն տվյալ պահին հավասար է մայր գումարի կրկնապատկին, իսկ մյուս կողմից, սպառողները կկարողանան ընդունել ռացիոնալ որոշումներ, մասնավորապես, մինչև վարկի տրամադրումը ճշգրիտ հաշվարկել սեփական եկամուտը և վարկ վերցնելու առաջ ճիշտ գնահատել հնարավոր առավելագույն կորուստները,:

Նշենք, որ ՀՀ Քաղաքացիական օրենսգրքի փոփոխությունները պարտատիրոջը պարտադրում են վարկառուին ժամանակին ծանուցել, քանի որ, հակառակ դեպքում,

Վերջինս նկատմամբ չեն կարող կիրառվել որևէ տույժեր և տուգանքներ: Ընդ որում, բանկերն ու վարկային կազմակերպությունները հաճախ սպասում են մի քանի ամիս,  նույնիսկ մեկ տարի, հետո նոր հայտարարելում պարտքի գանձման մասին: Որպեսզի նման բան տեղի չունենա, սահմանվում է առավելագույն ժամկետ`3 ամիս, որից հետո բանկերն իրավունք չեն ունենա հաշվարկել տուգանքներ և տույժեր:

Հիշեցնենք, որ 2017 թվականի արդյունքներով Հայաստանի ֆինանսական հաշտատարի գրասենյակի կողմից ստացված բողոքների մեծ մասն ուղղված է եղել ապահովագրական ընկերությունների դեմ`1358 (80%-ը`ԱՊՊԱ գծով): Բանկերի դեմ ստացվել է 270 բողոք, Ավտոապահովագրողների բյուրոյի դեմ`15, վարկային կազմակերպությունների դեմ`22, այլ կազմակերպությունների դեմ`7 բողոք: Ֆինանսական հաշտարարի միջնորդությամբ քննարկման վերցված 1672 գրավոր բողոքների 1455-ի գծով ֆինանսական հաստատությունները փոխհատուցվել են 181,3 մլն դրամ, տարեկան աճը`10%:-