Հինգշաբթի, 1 Օգոստոսի 2019 00:22

Արմինֆո. Մի քանի տարի տևական դադարից հետո, որը հաջորդեց Հայաստանի ոչ ֆինանսական կազմակերպությունների  պարտքային արժեթղթերի մի  շարք անհաջող  թողարկումներին, որոնք ժամանակին իսկական <գլխացավանք> էին դարձել վարկատուների եւ հատկապես այդ արժեթղթերը որպես հակադարձ ռեպո գործարքներ օգտագործող առեւտրային բանկերի համար, վերջերս պարտքային պարտավորությունների շուկա դուրս գալու մասին հայտարարեցին երկու, թվում էր, թե ուժեղ հայկական ընկերություններ՝ բեռնափոխադրող Spayka – ն և երկրի հեռահաղորդակցության շուկայի առաջատարներից մեկը՝ Ucom – ը:

 

Կա նաև երրորդը ՝ միջոցների հավաքագրման համար բաց շուկա դուրս գալու մասին հայտարարեց Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը ՝ անգամ նշելով 50 մլն ԱՄՆ դոլար թողարկման գումարը։ Սակայն, հանդես գալով շուկայի համար, թվում է, թե լավ նորությամբ, ԶՊՄԿ-ն որոշեց  <փակել թեման> և այլևս չշոշափել այն, չպատասխանել իր արժեթղթերի դուրս բերման քաղաքականության և հստակ պարամետրերի մասին հարցումներին ու  նամակներին։

 

Կորպորատիվ ոչ բանկային պարտքային պարտավորությունների շուկայի ակտիվացման փաստն ինքնին կարելի է միայն ողջունել, ինչպես դա արեց Նիկոլ Փաշինյանը, քանի որ այդ ամենը, թվում է, ամենևին էլ վատ չէ, ինչպես ասում են՝ <ժամանակակից>, եթե համեմատենք իրավիճակը երկրի ֆոնդային շուկայի լիակատար լճացման նախորդ տարիների հետ:

 

Բայց, ցավոք շուկայի լուրջ մասնակիցներին, ինչպես երկրի ներսում, այնպես էլ օտարերկրացի, այս լուրերը դժվար թե ուրախացնեն։ Համենայնդեպս, շատ վերլուծաբաններ չեն կարողանում հասկանալ, թե ինչու այդ արժեթղթերը ՝ խոսքը Spayka և Ucom ընկերությունների արդեն կայացած թողարկումների մասին է, չեն անցել և, ամենայն հավանականությամբ, չեն անցնելու AMX Հայաստանի ֆոնդային բորսայում ցուցակման գործընթաց։ Ցուցակման ընթացակարգ  անցնելու ցանկությունները միայն իրենց թողարկման ազդագրերում են գրված։ Բայց անցել է արդեն մեկ ամսից ավելի, արժեթղթերի մի մասն արդեն տեղաբաշխվել է, սակայն բորսայում դրանք այդպես էլ չեն հայտնվել և գնանշումներ դրանց առնչությամբ չկան։

 

Սա առնվազն շատ տարօրինակ է, և, մեղմ ասած, թողարկող ընկերությունների ոչ ստանդարտ պահվածքը կարող է միայն մի բանի մասին վկայել. միջազգային պրակտիկայի և շուկայի չգրված կանոնների համաձայն ՝ ընկերությունները չեն ցանկանում կազմակերպված, կանոնակարգված, բաց, հրապարակային շուկա դուրս գալ միայն այն ժամանակ, երբ  թաքցնելու բան ունեն, երբ, մի վաշխառուի հիմար արտահայտության համաձայն՝ <փողը լռություն է սիրում> ։  Իսկ տեղեկատվության ցանկացած քողարկում, ինչպես հայտնի է, ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ պոտենցիալ ռիսկերի քողարկում։ Ոչ թե այն հանրածանոթ ստանդարտ ռիսկերի, որոնք արժեթղթերի թողարկումների ազդագրերում ևս գրված են, այլ ոչ ստանդարտ իրավիճակի հետ կապված ռիսկերի, որոնք առկա են այս կամ այն ընկերությունում։

 

Այսպես՝ ինչում են կայանում այդ ոչ ստանդարտ ռիսկերը։ Իհարկե, ոչ արժեկտրոնի չափից ավելի բարձր տոկոսներում, դա բնական է, քանի որ հակառակ դեպքում շուկայում փող չես հավաքի, և նույնիսկ ոչ Spayka-ի դեպքում հարկային խոշոր ապառքների նկատմամբ և Ucom-ի դեպքում կրեդիտորական պարտքերի եւ մշտական վնասաբերության նկատմամբ  (թղթի վրա) պարտքային բեռի հետ կապված բարձր ռիսկերում։Հիմնական ռիսկերը մակերեսին են եւ կապված են երկրի քաղաքական իշխանության նախկին, շատ օդիոզ գործիչների հետ այդ ընկերությունների փոխկապակցվածության հետ։

 

Չէ որ, թերևս, բոլորին հայտնի է, որ թե մեկ, թե մյուս ընկերությունն աճել և զարգացել են ջերմոցային պայմաններում ՝ ուժեղ քաղաքական և վարչական աջակցության առկայության դեպքում, կամ  ինչպես ընդունված է ասել՝ իշխանավորների <հզոր տանիքի ներքո> ։ Spayka-ն ասոցացվում էր Հայաստանի երկրորդ նախագահի հետ, թեև դա ոչ մի տեղ չի երևում, և դա ինչ - որ չափով <պլյուս> է, իսկ Ucom-ը ՝ սուպերնախարար, Հայաստանի ամենահարուստ պաշտոնյաներից մեկի, հարկային – մաքսային և ֆինանսական գերատեսչությունների նախկին ղեկավար Գագիկ Խաչատրյանի անվան հետ ։  Մինչ օրս, չնայած ընկերության իբր կայացած վաճառքի մասին տարբեր լուրերի, բաժնեմասերի մեծ մասը պատկանում է նրա մերձավոր ազգականներին:

 

Ցավոք, ոչ մի թողարկման ազդագրեր՝ իրենց ստանդարտ ռիսկերի ցանկով, ոչ մի ֆինանսական հաշվետվություններ՝ հաշվեկշիռներ, դրամական միջոցների շարժ եւ եկամուտների ու վնասների մասին աղյուսակներ, որոնց ճշգրտությունը, ինչպես ցույց տվեցին Spayka-ում ստուգումները, համոզիչ չեն, ի վիճակի չեն վերացնել  հիմնական <կառուցվածքային > ռիսկը: Այն չեզոքացնելու միակ հնարավորությունն է՝ բաց երեսով  դուրս գալ բորսա, բարձրաձայն հայտարարել իր նպատակների մասին եւ առաջարկել իր ֆինանսական գործիքները երկրի բնակչությանը: Կարգախոսը պետք է լիներ մոտավորապես այսպես՝ <Մենք դուրս ենք եկել <տանիքի> տակից և հիմա, զրկվելով ուժեղ վարչական օլիգարխիկ աջակցությունից, դիմում ենք ներդրողներին վստահության խնդրանքով> ։  Բայց դա ոչ ոք չի ասել եւ չի ասի, քանի որ դեռեւս ինչ-որ բանի հույս ունի:

 

Գուցե հենց այդ պատճառով է, որ երկրի ֆինանսական շուկայում այսքան հետաքրքիր եւ, թվում է, կարեւոր իրադարձությունները, որոնց մասին պետք էր ի լուր ամենքի ազդարարել, անցան, ինչպես ասում են, <գաղտագողի>՝ առանց շնորհանդեսների, <ռոուդ–շոուների>, կայացել է միայն Ucom-ի գործընկեր ԶԼՄ-ների ընդամենը մեկ իմիտացիոն մամուլի ասուլիս ՝ առանց անհարմար հարցերի ։  Հետեւաբար՝ կարելի է ենթադրել, որ արժեթղթերի բոլոր այդ թողարկումները տեղի են ունեցել բացառապես, այսպես կոչված, < հիմնական ներդրողների> հաշվարկով, այսինքն՝ նրանց, ովքեր գումարներ կներդնեն պարտքային արժեթղթերում նախապես համաձայնեցված պայմաններով եւ նախնական՝ քչերին հայտնի պայմանավորվածությամբ։

 

Այն ամենը, ինչ իրականում տեղի է ունեցել, այդ ընկերությունների շուկայում գտնվելու պայմանների փոփոխությունն է, արտոնյալների բարձր ստատուսից նրանց զրկելը, <պահպանագրերի> և <անձեռնմխելիների> կարգավիճակի  հետկանչը: Իսկ դա արդեն ոչ ֆոնդային շուկա, ոչ արժեթղթերի շուկա է՝ որպես այդպիսին։Դա վերջինիս զարգացման մաքուր իմիտացիա է։

 

Արժեթղթերի շուկան ներառական տնտեսական ինստիտուտների զարգացման կարևորագույն բաղադրիչներից է։ Այն պահանջում է պետության առանձնահատուկ վերաբերմունքը ՝ ի դեմս ֆինանսական կարգավորիչների, նրանց ներսում շահերի բախման բացառումը, շուկայի փոխադարձ խթանող, փոխկապակցված տարրերի եւ գործիքների մշակումը։ Արժեթղթերի շուկան <կարճաժամկետ> բանկային ֆինանսավորման <երկարաժամկետ > այլընտրանք է։

 

Երկու այլընտրանքային շուկաների կարգավորումը՝ ի դեմս  մեկ անձի, այն է՝  Կենտրոնական բանկի, բնորոշ է միայն ավտորիտար երկրներին, որտեղ ամեն ինչ ենթակա է մեկ անձի վերահսկողությանը: Նման պայմաններում մեգակարգավորողը՝ ի դեմս ԿԲ - ի, որին, բացի այդ, դե ֆակտո, ենթարկվում է նաև Ֆոնդային բորսան, ի վիճակի չէ անընդհատ իրեն խաբել ՝ իր կամքին հակառակ գնալով։  Նման կարգավորողն առաջնահերթություն է տալիս բանկային ոլորտի զարգացմանը` արժեթղթերի շուկայի թերզարգացվածության հաշվին։

 

Դա տեղի է ունենում Հայաստանում արդեն վաղուց, եւ այդ պատճառով մեր երկրում ֆոնդային շուկայի զարգացման մասին խոսել չենք կարող, իսկ  պորտֆելային ներդրումների, այդ թվում՝ արտասահմանյան, առավել ևս։