Ուրբաթ, 11 Հոկտեմբերի 2019 16:54

Արմինֆո. 2019 թվականի սեպտեմբերին Հայաստանը միջազգային շուկաներում հայտարարեց 500 մլն դոլարի 10-ամյա եվրապարտատոմսերի թողարկման մասին, մինչդեռ միջազգային շուկաներում հայկական սուվերեն պարտատոմսերի գնման հայտերի ծավալը կազմել է 2.8 մլրդ դոլար:  "Նման բան նույնիսկ ես չէի սպասում", - Արմինֆո-ին հարցազրույցում խոստովանել է Հայաստանի ֆինանսների նախարարության պետական պարտքի կառավարման վարչության պետ Արշալույս Մարգարյանը:

 

- Պարոն Մարգարյան, Հայաստանի ֆինանսական իշխանությունները վերջին երկու տարիների ընթացքում բազմիցս հայտարարել են, որ հայկական եվրապարտատոմսերի երրորդ տրանշը սարերի ետևում չէ։  Չէ որ մինչև 2054 թվականը կառավարության պարտքի մարման ժամակացույցի համաձայն՝ պետական պարտքի սպասարկման առումով ամենաանախորժը կլինեն 2020 թիվը և 2025 թիվը: Երկու դեպքում էլ նշված գումարից 500 մլն դոլար կազմում են եվրապարտատոմսերի գծով մարումները: Հենց այս հաշվարկների հիման վրա փորձագետները կանխատեսել են թողարկում  մինչեւ/կամ 2020 թվականը՝  առաջին տրանշի գծով պարտքի հերթական վճարումից առաջ, որը նախատեսված է 2020 թվականի սեպտեմբերի 30 - ին: Ինչո՞ւ հիմա:

 

Այդպես են աստղերը դասավորվել (ժպտում է):  Իսկ եթե լուրջ, հենց հիմա ֆինանսական շուկաներում շատ հաջող իրավիճակ է ստեղծվել պետական պարտքի կառավարման տեսանկյունից։ Այսպես՝ ներքին շուկայում Հայաստանը զգալի քայլեր է կատարել ներքին աղբյուրներից ներգրավվող փոխառությունների ավելացման ուղղությամբ։ Եվ եթե 4-5 տարի առաջ պետական ներքին պարտքի մասնաբաժինը Հայաստանի պետական պարտքի ընդհանուր ծավալում կազմում էր մոտ 4-5 տոկոս, ապա ամեն տարի, աստիճանաբար ավելացնելով պետբյուջեի դեֆիցիտի ֆինանսավորումը ներքին ռեսուրսների հաշվին, մենք հասել ենք մոտ 20 տոկոս ցուցանիշի: Այսինքն ՝ մենք հասկացանք ինչպես դրա աճի պոտենցիալը, այնպես էլ այն, որ չավելացնելով ներքին պարտք, մենք խորացնում ենք պետական պարտքի գծով ձևավորված բացասական սպասումները ՝ կապված արտաքին պարտքի 90% - ը գերազանցող հսկայական տեսակարար կշռի հետ ։

 

Իսկ դրան մենք հասել ենք, այդ թվում ՝ բանկերի խոշորացման, ներդրումային ընկերությունների, ապահովագրական շուկայի զարգացման, կենսաթոշակային բարեփոխման գործարկման և համապատասխան կառավարող ֆոնդերի շուկա դուրս գալու շնորհիվ ։  Շուկայում հայտնվել են նոր սեգմենտներ, որոնք կրճատել են պետական պարտքի կառավարման համակարգի հսկայական կախվածությունը բանկային համակարգից ։  Չէ ՞ որ եղել է ժամանակ, երբ մեր պարտքն ամբողջությամբ առևտրային բանկերի ձեռքում էր: Իսկ այսօր մենք հետեւողականորեն կյանքի ենք կոչում ներքին պետական պարտքում բանկերի տեսակարար կշիռը մինչեւ 15-20 տոկոս կրճատելու իմ վաղեմի երազանքը ՝ եվրոպական լավագույն չափանիշներին համապատասխան։ Այսօր, մեր գնահատականներով, ռեզիդենտ բանկերի իրական մասնաբաժինը կազմում է ավելի քիչ, քան 60% -ը:

 

Օրինակ, Հայաստանը հուլիսի 9 - ին հայտարարել է աննախադեպ ծավալով՝ 100 մլն դոլարի,  10-ամյա պարտատոմսերի տեղաբաշխման մասին: Արժեթղթերի պահանջարկը գերազանցել է 200 մլն դոլարը: Ծրագրվում է մեկ տարի անց տեղաբաշխել 150-200 մլն դոլարի չափով 10 - ամյա պարտատոմսեր. խոշոր խաղացողներին գրավում է ավելի խոշոր տեղաբաշխում: Հոկտեմբերի 8-ին մենք տեղաբաշխել ենք 24 մլրդ դրամ ծավալով 30-ամյա պետական պարտատոմսեր, սակայն 10,9% տոկոսադրույքի դեպքում (նախկին 11,64% - ի փոխարեն) պահանջարկը կազմել է 63 մլրդ դրամ ։ 30-ամյա պարտատոմսերի թողարկմամբ չեն կարող պարծենալ նույնիսկ շուկայի խոշոր խաղացողներից շատերը:

 

Մինչդեռ պետական պարտատոմսերի թողարկումը յուրօրինակ կողմնորոշիչ է երկրի ներսում մասնավոր ընկերությունների համար: Չէ որ վերջին շրջանում մենք ավելի հաճախ ենք լսում Հայաստանի մասնավոր ընկերությունների կողմից պարտատոմսերի թողարկման մասին։ Վերջերս "Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատ" ՓԲԸ - ն (Zangezur Copper Molybdenum Combine CJSC) (ԶՊՄԿ) ՝ Հայաստանի խոշորագույն հանքարդյունաբերական ընկերությունը, սկսել է կորպորատիվ պարտատոմսերի հրապարակային տեղաբաշխումը։  Դա վկայում է այն մասին, որ ընկերությունը երկարաժամկետ ծրագրեր է կապում պետության հետ, ինչպես նաեւ բանկային հիմնարկներից կախվածությունը կրճատելու, ժամանակակից ֆինանսական շուկայի գործիքներից օգտվելու ցանկության մասին:

 

Ինչ վերաբերում է արտաքին շուկայում բարենպաստ պայմաններին, կարող եմ ասել, որ ամբողջ աշխարհում այսօր նկատվում է փողի "էժանացման" միտում ՝ տնտեսություններն ակտիվացնելու համար ։  Մասնավորապես, ԱՄՆ-ը, Եվրոպան, Ճապոնիան, Չինաստանը հետեւողականորեն նվազեցնում են տոկոսադրույքները:

 

- Եթե ամեն ինչ այդքան հաջող էր ընթանում, հարց է առաջանում ՝ ինչու 500 մլն դոլարի այլ ոչ՝ թե 700-800 մլն դոլարի չափով:

 

Ժամանակին մենք Ֆինանսների նախարարությունում նույնիսկ քննարկում էինք եվրապարտատոմսերի երկու թողարկումների հետգնման և երկու արժեթղթերի՝ 10 ամյա և 15-ամյա, տեղաբաշխելու հնարավորությունը: Բայց երկար քննարկումներից հետո հասկացանք, որ դա մեզ ավելի թանկ կնստի։  Չէ որ, եթե միջազգային շուկայում ավելի շատ խնդրենք, կարող է տպավորություն ստեղծվել, որ մենք փողի շատ կարիք ունենք, և այդ ժամանակ արժեթղթերն ավելի թանկ կնստեն երկրի վրա ։

 

Արդյունքում կատարվել են ոսկերչական հաշվարկներ։ Սեպտեմբերի 19-ին, երբ հայտարարվեց Հայաստանի 10-ամյա եվրապարտատոմսերի տեղաբաշխման մեկնարկի մասին՝ Moody 's-ի կողմից Ba3 մակարդակի սուվերեն վարկանիշ ունեցող երկրի, թողարկման կազմակերպիչը 500 մլն դոլարի հայտագիրք է բացել՝ տարեկան 4.625% եկամտաբերությամբ: Առաջարկի նկատմամբ պահանջարկի՝ 5 անգամ էական գերազանցությունը հանգեցրել է եկամտաբերության տոկոսադրույքի՝ մինչև տարեկան 4.2% նվազման, իսկ արժեկտրոնային տոկոսադրույքը (Coupon Rate) կազմել է 3.95%: Որպես հիմնական անդերրայթեր հանդես են եկել J. P. Morgan Securities plc.-ն և City bank-ը:  Արդեն սեպտեմբերի 20-ին, 21-ին եւ 22-ին շուկա են դուրս եկել BBB մակարդակի ներդրումային վարկանիշ ունեցող երկրները, սակայն նրանց պարտատոմսերի եկամտաբերությունը ավելի քան 50 բազիսային կետով ավելի բարձր էր, քան հայկական եվրապարտատոմսերինը:  Նույնիսկ ես նման արդյունքի չէի սպասում։

 

Իհարկե, շուկա դուրս գալու օրը նշանակություն ունի, բայց կարևորը, թե ով է երկիրը ներկայացնում ռոադ-շոուին, որտեղ այս անգամ ներկա են եղել ֆինանսների նախարար Ատոմ Ջաջուղազյանը, ԿԲ փոխնախագահ Ներսես Երիցյանը և ՀՀ ֆինանսների նախարարության պետական պարտքի կառավարման վարչության պետի տեղակալ Սամվել Խանվելյանը ։

Հիմնվելով այդ թվում պետական պարտատոմսերի գծով ձեռքբերումների վրա ՝ այն հարցին, թե ինչու 500 մլն դոլար, և ոչ ավելի, նրանք հայտարարել են, որ կարող են ռեսուրսներ ներգրավել երկրի ներսում ։  Արտաքին խաղացողների համար կարևոր էր հասկանալ, որ մենք այդ միջոցները ներգրավում ենք եվրոապարտատոմսերի գծով մեր պարտավորությունները մարելու, այլ ոչ թե՝ այլ բյուջետային նպատակների համար։

 

<Հայկական թավշյա հեղափոխության> բրենդը մեր ներկայացուցիչներ են ռոադ-շոուում. "Ջանջուղազյան-Երիցյան-Խանվելյան" -ը կարողացել են այնպես ներկայացնել Հայաստանը, որ աշխարհի ամենահարուստ մարդիկ հերթ են կանգնել հայկական սուվերեն արժեթղթերի համար ։  Հպարտությանս չափ չկար այն արդյունքից, որին մենք կարողացանք հասնել մեր փոքրաթիվ թիմով ։

 

- Իսկ ինչպե՞ս է պատրաստվում Հայաստանը վճարել եվրապարտատոմսերի երկրորդ տրանշի գծով 2025 թվականին:

 

Ինչպես ցույց է տալիս իրադարձությունների զարգացումը, մենք կարողացանք ընտրել լավագույն ժամանակը եւ գործընկերներին  միջազգային ֆինանսական շուկա մուտք գործելու համար, որի շնորհիվ, ըստ էության, շատ էժան փող ներգրավեցինք: Այնպես որ՝ սպասեք լավ նորությունների: