AmRating. Սպառողական վարկերի աճող տոկսիկությունը դրդում է բանկերին բոլոր ձվերը մեկ զամբյուղում չդնել

Արմինֆո.Հայաստանի բանկային համակարգը 2019թ. նոյեմբերին էլ ավելի արագացրեց մանրածախ վարկավորման ծավալների տարեկան աճը՝ մինչև 36,3%, ինչը մեծապես պայմանավորված է սպառողական վարկավորման պահանջարկի բարձր ակտիվությամբ, այդ թվում՝ հիփոթեքի, որի մասնաբաժինը հասել է 27,5%-ի՝  ծավալների գրեթե 40% -ով աճի շնորհիվ:  Ըստ ՀՀ ԿԲ տվյալների ՝ 2018 թ. -ից մինչև ընթացիկ տարվա նոյեմբեր սպառողական վարկավորման աճի տեմպերը 11,1% - ից աճել են մինչև 30,9%:

Սակայն AmRating ազգային վարկանիշային գործակալության վերլուծաբաններն ուշադրություն են հրավիրում այն հանգամանքի վրա, որ մանրածախ շուկայում  այդ <բումի> հետ մեկտեղ բանկային հատվածը զգալիորեն դանդաղեցրել է կորպորատիվ հաճախորդների ֆինանսավորման տարեկան աճը մինչև 4,5 տոկոս՝ 2018-ի 16,7 տոկոսից: Արդյունքում կորպորատիվ վարկերի մասնաբաժինը բանկային համակարգի համախառն վարկային պորտֆելում շարունակել է նվազել 2018թ. նոյեմբերի 67.3%-ից մինչև 2019 թ. նոյեմբերի 61.2%, ինչին զուգահեռ մանրածախ վարկավորման տեսակարար կշիռն աճել է 32.7% - ից մինչև 38.9%:

Դեֆլյացիան և տրանսֆերտները՝ ի օգնություն

Վերլուծաբանները նշում են, որ վարկային շուկայի կառուցվածքի փոփոխությունը տեղի է ունեցել 2019 թվականի հունվար-հոկտեմբերին սպառողական գների 1.6% անկման ֆոնին՝ պայմանավորված  4,6%-ով պարենային ապրանքների (բանջարեղենի և կարտոֆիլի, մրգերի, մսի, ձվի, շաքարավազի, կարագի, ձկան և ծովամթերքի գների անկման պատճառով), հագուստի ՝ 2,4% - ով, բենզինի և դիզվառելիքի ՝ միջինը 7,3% - ով էժանացմամբ: Ինչպես կարծում են գործակալությունում, սպառողական ծախսերի աճի միտմանը, ամենայն հավանականությամբ, աջակցել է մասնավոր տրանսֆերտների ներհոսքի արագացված աճ՝ 2018թ. չնչին 1,7% - ից մինչև 2019թ. - ի 9 ամիսների10%-ը,  թեև վերջին շրջանում տրանսֆերտների կառուցվածքը աշխարհագրորեն մի փոքր փոփոխվել է. այժմ առավել ակտիվ գումար է գալիս ԱՄՆ-ից, մինչդեռ նախկինում Հայաստանի ավանդական <կերակրողը> Ռուսաստանն էր։

Տնտեսության առանցքային ճյուղերի ֆինանսական աջակցությունը թուլանում է

Բանկերը Հայաստանի տնտեսության առանցքային ճյուղերի նկատմամբ դեռեւս պեսիմիստորեն են տրամադրված։ Այդ մասին է վկայում արդյունաբերության և ագրոհատվածի վարկավորման տարեկան դինամիկայի վատթարացումը։ Այսպես՝ 2019թ. նոյեմբերի դրությամբ արդյունաբերական հատվածում վարկային ներդրումների ծավալը փոխել է միտումն անցյալ տարվա 21,8% աճից  7% անկման ուղղությամբ։ Ագրոհատվածը դեռ պահպանվում է դրական դինամիկան, բայց արդեն տեմպերի՝ 11,3% - ից մինչեւ 2,7% կտրուկ դանդաղեցման: Եվ դա այն դեպքում, երբ ի աջակցություն այդ ոլորտին գործարկվել է սուբսիդավորման մի քանի պետական ծրագիր։  Շինարարության ոլորտի վարկավորումը նույնպես թուլացել է. տարեկան աճը կտրուկ դանդաղել է ՝ 28.2% - ից հասնելով 9% - ի։

ՀՆԱ կառուցվածքում ծավալով գերիշխող սեգմենտների ՝ առևտրային հատվածի և ծառայությունների ոլորտի վարկավորումը նույնպես նվազել է ՝ համապատասխանաբար մինչև 7,7% և 11,5% ՝ նախորդ տարվա 8,9% և 22,8% - ից: Միայն տրանսպորտի եւ կապի ոլորտի սուբյեկտների առնչությամբ բանկերն ակտիվացրել են վարկավորումը ՝ արագացնելով տարեկան աճը 9 տոկոսից մինչեւ 36,1 տոկոս, բայց դա, ինչպես կարծում են վերլուծաբանները, ամենայն հավանականությամբ, վկայում է եզակի խոշոր վարկերի մասին, որոնց տրամադրումը բաժին է ընկել վերլուծվող ժամանակահատվածին:

Վարընթաց դինամիկայով անկում է ապրել նաև տնտեսության իրական ճյուղերի վարկավորման մասնաբաժինն ընդհանուր պորտֆելում. արդյունաբերությունում ՝ անցյալ տարվա 19,4 տոկոսից մինչեւ 15,7 տոկոս, գյուղատնտեսությունում ՝ 5,3 տոկոսից մինչեւ 4,7 տոկոս, շինարարության ոլորտում ՝ 6,2 տոկոսից մինչեւ 5,9 տոկոս, առեւտրի ոլորտում՝ 16,3 տոկոսից մինչեւ 15,3 տոկոս, ծառայությունների ոլորտում ՝ 9 տոկոսից մինչեւ 8,7 տոկոս:  Ընդ որում, տրանսպորտի եւ կապի ոլորտի վարկավորման մասնաբաժինմ աննշան աճել է ՝ 2,8 տոկոսից մինչեւ 3,3 տոկոս:

Հարկ է նշել, որ վարկային քաղաքականության ուղղվածությունը դեռեւս չի առնչվում երկրում արդյունաբերական արտադրության աստիճանական վերականգնման ցուցանիշներին: Այսպես, ՀՆԱ կառուցվածքի համաձայն, ընթացիկ տարվա առաջին 10 ամիսներին նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ երկրում արդյունաբերական արտադրության աճը 4.5 տոկոսից արագացել է մինչեւ 8.8 տոկոս: Ծառայությունների ոլորտի աճի տեմպերը ևս բավականին բարձր են ՝ 15.1%, առևտրի ՝ 8.9%, շինարարության ՝ 4.5% ։  Այս հանգամանքը, մի կողմից, վկայում է տնտեսության իրական հատվածների զարգացման գործում բանկերի առայժմ նվազագույն մասնակցության մասին, բայց մյուս կողմից՝ հուշում է բանկային համակարգի միջնորդական գործառույթի ակտիվացման հեռանկարի մասին՝ արդյունաբերական արտադրության, ծառայությունների, առեւտրի ոլորտի և շինարարական հատվածի ցուցանիշների հետագա կայուն աճի դեպքում:

Մանրածախ վարկավորումը՝ միտում դեպի Մեծ թվերի օրենք

Ինչպես եւ նախորդ տարիներին, վարկերի առավել զգալի էժանացում արձանագրվում է մանրածախ, քան կորպորատիվ վարկերի առնչությամբ: Այսպես՝ սպառողական վարկերի տոկոսադրույքները, 2017-2018թթ. 16,3% - ից իջնելով մինչև 12,8% , 2019թ. օգոստոսին անկում են ապրել մինչև 12,6%: Մասնավորապես՝ դրամային սպառողական վարկերի տոկոսադրույքները, 2017-2018թթ. նվազելով 18,1% - ից մինչև 13,6%,  օգոստոսին ևս <քարացել> են այդ մակարդակում։ Դոլարային վարկերի տոկոսադրույքները, 2017-2018թթ. - ի 14,4 տոկոսից մինչեւ 11,8 տոկոս անկումից հետո, 2019-ի օգոստոսին աննկատ բարձրացել են մինչև 11,9 տոկոս: Ֆիզիկական անձանց հիփոթեքային վարկերի տոկոսադրույքները 2017-2018թթ. ընթացքում նվազել են 12,2% - ից մինչև 10,6% ՝ շարունակելով անկումը նաև 2019 թ.-ին՝  մինչև 10,3% օգոստոսին. դրամով դրանք նվազել են մինչև 10,8%, իսկ դոլարով ՝ մինչև 9,7%: Ինչպես կարծում են գործակալության վերլուծաբանները, մանրածախ վարկավորման աճի զգալի տեմպերը, ռեսուրսների արժեքի հետագա նվազման հետ մեկտեղ, կարող են վկայել բանկերի կողմից  <մեծ թվերի օրենքի> ավելի լայն կիրառման մասին, որի արդյունքում կարող են էլ ավելի աճել ակտիվների որակի կորստի ռիսկերը:

Ընդ որում, կորպորատիվ վարկերի տոկոսադրույքների շարժը, պակաս շոշափելի նվազելով 2017 թվականին, 2018 թ. կեսից կասեցվել է: 2018 թվականին դրանք կազմել են միջինը 9,6 տոկոս, իսկ 2019 թվականին՝ օգոստոսի դրությամբ, հասել են մինչեւ 9,8 տոկոս՝ ամենայն հավանականությամբ, գնալով դեպի նոր վճարունակ հաճախորդների սպասման միջնաժամկետ կողային թրենդ:

ՀՆԱ-ի աճը լավատեսության առիթ չէ

AmRating ազգային վարկանիշային գործակալության վերլուծաբանների կարծիքով ՝ միանգամայն շոշափելի տնտեսական աճը (7,1% ՝ 2019թ.հունվար-հոկտեմբերին), որը բխում է ծառայությունների, առեւտրի եւ արդյունաբերության ոլորտից, դեռեւս պահպանում է Հայաստանի բանկերը կորպորատիվ հաճախորդների նկատմամբ պահպանողական դիրքերի գոտում ՝ դրանով իսկ պահպանելով չափազանց զուսպ պայմանական լավատեսության մթնոլորտը: Փոխարենը ուժեղանում է բանկերի ագրեսիվությունը սպառողական վարկավորման նկատմամբ, որը հենվում է բնակչության սպառողական հնարավորությունների գնահատման առավել դրական սպասումների վրա: Բայց  մանրածախ վարկերի աճող տոկսիկությունը, որն առանց այդ էլ գերիշխում է ժամկետանց վարկերի ընդհանուր պորտֆելում, հանգեցնում է այն ենթադրության, որ միջնաժամկետ հեռանկարում բանկերը կփորձեն հավասարակշռել իրենց վարկային պորտֆելները և կդադարեն բոլոր ձվերը մեկ մանրածախ զամբյուղի մեջ չդնել: