AmRating: Աճող ոչ թանկ հիփոթեքը խթանվում է անշարժ գույքի գների կայուն աճով

Արմինֆո. Հայաստանի բանկային համակարգի մանրածախ վարկային պորտֆելի աճը վերջին ամիսներին սկսել է առավելապես հիմնվել եւ պահպանվել աճող հիփոթեքով, որն, իր հերթին, "մտրակվում է" անշարժ գույքի գների կայուն բարձրացման միտումով:

AmRating ազգային վարկանշային գործակալության վերլուծաբանների համաձայն,  հիփոթեքը վերստին, 2009 թվականի ճգնաժամից հետո, դառնում է շահավետ ներդրումային ավանդ, ինչի մասին խոսում է վերջին տարիներին բնակարանների վարձակալության աննախադեպ աճը անշարժ գույքին առնչվող գործարքների կառուցվածքում: Այսպես, ՀՀ անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի տվյալներով, անշարժ գույքի վարձակալության գործարքների աճը տարեկան կտրվածքով կազմել է շուրջ 40%, մինչդեռ առքուվաճառքի գործարքների աճը կազմել է 11% - ից քիչ ավելի:

Այս գործոնը վերլուծաբաններին դրդում է ենթադրության, որ անշարժ գույքի գների կայուն աճը մոտ ապագայում էական խթան կհաղորդի հիփոթեքային վարկավորման զարգացմանը: Դրան կնպաստեն նաեւ հիփոթեքային վերաֆինանսավորման եւ վարկավորման մեղմ պայմաններով տոկոսադրույքների պետական սուբսիդավորման պետական ծրագիրը, որոնք թույլ են տալիս զգալիորեն ընդլայնել պոտենցիալ վարկառուների բազան: Որպես արդյունք, կարծում են վերլուծաբանները, ամենամոտ հեռանկարում Հայաստանը կբախվի հիփոթեքային տոկոսադրույքների աննշան ավելացող սրբագրմանը։

Դրա հետ մեկտեղ, ըստ գործակալության տվյալների, այսօրվա դրությամբ Հայաստանի բանկային համակարգը շարունակում է արագացված տեմպերով ավելացնել մանրածախ վարկավորման ծավալները՝  2019թ. դեկտեմբերին տարեկան մինչեւ 34 տոկոս, այդ թվում եւ հիմնականում հիփոթեքի հաշվին, որը բանկերի համախառն մանրածախ պորտֆելի կառուցվածքում վերջին տարվա ընթացքում աճել է 20 տոկոսից մինչեւ 28 տոկոս:

Ըստ ՀՀ ԿԲ տվյալների, 2019 թվականի հունվար-նոյեմբեր ամիսներին մանրածախ վարկավորման աճն արագացել է 27% - ից մինչև 28%, ընդ որում, բարձր տեմպերի պահպանումը հրահրել է հիփոթեքը, որի ծավալներն անցած տարվա 11 ամիսների ընթացքում աճել են 34,4% - ով՝ նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի 17,4% - ից: Մինչդեռ սպառողական վարկերի աճը, առանց հաշվի առնելու հիփոթեքը, դանդաղել է

 31% - ից մինչեւ 26%:

Սակայն,  AmRating-ի վերլուծաբաններն ուշադրություն են հրավիրում այն հանգամանքին, որ մանրածախ շուկայում նման "բումի" պայմաններում բանկային հատվածը զգալիորեն դանդաղեցրել է կորպորատիվ հաճախորդների ֆինանսավորման տարեկան աճը մինչև 4,9% ՝ 2018 թվի 16,4% - ից: Արդյունքում՝ կորպորատիվ վարկերի մասնաբաժինը բանկային համակարգի համախառն վարկային պորտֆելում շարունակել Է նվազումը 2018թ. դեկտեմբերի 66,7% - ից մինչև 2019թ. դեկտեմբերի 61,2% - ը, ինչին զուգընթաց մանրածախ վարկային պորտֆելի տեսակարար կշիռը աճել է 33,3% - ից մինչև 38,8%:

Տրանսֆերային խթանումը թուլանում է

Վերլուծաբանները նշում են, որ սպառողական վարկավորման աճի միտումը զուգորդվել է սպառողական ծախսերի աճի միտումով, որը պահպանվել է 2018թ. չնչին 1.7 տոկոսից մինչեւ2019թ. 10 ամիսներին 9 տոկոս մասնավոր փոխանցումների ներհոսքի արագացված աճով: Ընդ որում, հարկ է նշել, որ տրանսֆերտների կառուցվածքը աշխարհագրորեն մի փոքր վերափոխվել է. այժմ փողեչն առավել ակտիվորեն ստացվում ենԱՄՆ-ից, թեեւ ծավալով, ինչպես եւ նախկինում, Հայաստանի ավանդական "կերակրողը", ավանդաբար, մնում է Ռուսաստանը:   Ամենայն հավանականությամբ, հաշվի առնելով տնտեսական ակտիվության եւ Ռուսաստանի բնակչության իրական  եկամուտների ոլորտում շարունակվող լճացման վերաբերյալ միջազգային փորձագետների զուսպ գնահատականների առկայությունը, ընթացիկ տարում տրանսֆերտների շուկայի զգալի ակտիվացում ակնկալելու հարկ չկա:

Տնտեսության առանցքային ճյուղերի նկատմամբ տրամադրությունը հոռետեսական է

Հայաստանի տնտեսության առանցքային ճյուղերի նկատմամբ բանկերի տրամադրվածությունը դեռեւս հոռետեսական է։ Այդ մասին է վկայում արդյունաբերության և ագրոհատվածի վարկավորման տարեկան դինամիկայի վատթարացումը։ Այսպես, 2019թ. դեկտեմբերին արդյունաբերական հատվածում վարկային ներդրումների ծավալը միտումների վեկտորը նախորդ տարվա 16,4% աճից ծավալել է դեպի 3,2% անկում։  Ագրոսեհատվածը դեռ պահպանում է դրական դինամիկան, բայց արդեն տեմպերի կտրուկ դանդաղմամբ՝ 10,9%-ից մինչեւ 3,1%: Եվ դա այն դեպքում, երբ այդ ոլորտին աջակցություն է ցուցաբերվել սուբսիդավորման մի քանի պետական ծրագրերի գործարկմամբ։  Շինարարության հատվածի վարկավորումը նույնպես թուլացել է, ինչի մասին վկայում է տարեկան աճի կտրուկ դանդաղումը 26,3 տոկոսից մինչեւ 7,6 տոկոս: Նման իրավիճակ է դիտվում տրանսպորտի եւ կապի ոլորտի վարկավորման պարագայում, որի ծավալի տարեկան աճը նախորդ տարվա 32,5 տոկոսից հասել է ներկայիս 11,6 տոկոսին:

ՀՆԱ կառուցվածքում ծավալով գերիշխող առևտրի հատվածի և ծառայությունների ոլորտի վարկավորումը նույնպես աճում է թույլ տեմպերով՝ համապատասխանաբար 9% և 12%, նախորդ տարվա 8,2% և 24,7% - ի դիմաց։

Միևնույն ժամանակ, ՀՆԱ կառուցվածքի համաձայն, 2019 թվականի 11 ամիսների ընթացքում նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ երկրում արդյունաբերական արտադրության աճը 4,1 տոկոսից արագացել է մինչև 9,3 տոկոս: Ծառայությունների ոլորտի աճի տեմպերը նույնպես բավականին բարձր են՝ 14,8%, առևտրինը՝ 9,2%, շինարարությանը՝ 4,5%։

AmRating-ի վերլուծաբանները նշում են, որ ՀՆԱ-ի աճը (7,5% 2019թ. հունվար-նոյեմբերին) դեռ լավատեսության առիթ չի դարձել, իսկ վարկային միտումներն առայժմ

չեն համապատասխանում երկրում արդյունաբերական արտադրության աստիճանական վերականգնման ցուցանիշներին, չնայած վիճակագրության լավատեսական տվյալներին՝ ունենալով տարբեր ուղղվածություն։  Միանգամայն շոշափելի տնտեսական ակտիվությունը ոչ մի կերպ արտացոլում չի գտնում հաշվեկշիռներում։ Բանկերը շարունակում են մնալ չափազանց զուսպ լավատեսության մթնոլորտում, որի հիմնական պատճառը շարունակում է մնալ ինչպես Հայաստանի տնտեսության անհավասարակշիռ կառուցվածքը և ներդրումային ''ճողփյունի'' բացակայությունը, այնպես էլ համաշխարհային տնտեսության տագնապալի միտումները, որոնք կապված են գործընկեր երկրներում աճի դանդաղման եւ համաշխարհային առեւտրի քայքայվող ավանդական համակարգի հետ:

Առայժմ բանկերի մասնակցություն այդ գործընթացին վիճակագրորեն չի նկատվում, սակայն, չի բացառվում, որ արդյունաբերական արտադրության, ծառայությունների, առեւտրի եւ շինարարական հատվածի ցուցանիշների հետագա կայուն աճի դեպքում միջնաժամկետ հեռանկարում միջնորդական գործառույթի ակտիվացումմ իր մասին իմաց տա:

Տոկոսադրույքները "մտել են"  միջնաերկարաժամկետ կողմնային թրենդ

Ի տարբերություն նախորդ տարիների վարկային ռեսուրսների զգալի էժանացման, վերջին ամիսների ընթացքում ինչպես կորպորատիվ, այնպես էլ մանրածախ վարկերի տոկոսադրույքները, փաստորեն սառել են տեղում: Այսպես, սպառողական վարկերի տոկոսադրույքները, 2017-2018թթ. ընկած ժամանակահատվածում 16,3% - ից հասնելով 12,8% - ի, 2019թ. նոյեմբերին միջին հաշվով սառել են 12,6% - ի մակարդակում, դրամային վարկերի գծով՝ 13,6% - ի, դոլարային վարկերի գծով՝ 11,8% - ի մակարդակում: Հիփոթեքային վարկերի գծով դրանք կազմել են միջինը 10,2 տոկոս, դրամային վարկեր գծով՝ 10,8 տոկոս, իսկ դոլարային վարկերի գծով՝ մինչեւ 9,7 տոկոս։

Ինչպես կարծում են գործակալության վերլուծաբանները, չնայած ակտիվների որակի հետագա կորստի ռիսկերին, սպառողական վարկավորումը կմնա վարկային պորտֆելների աճի հիմնական դրայվերը: Չնայած գնաճային սպասումների բացակայությանը, նույնիսկ ԵԱՏՄ շրջանակներում բազմաթիվ մաքսային բացառումների 2020 թվականին ավարտված շրջանի որոշ ճնշման պայմաններում, բնակչության ցածր վճարունակության պայմաններում  տոկոսադրույքների զգալի աճ ակնկալելու հարկ չկա: