Արմինֆո. Զարգացած երկրներում արժեթղթերի շուկայի գործիքակազմով իրականացվում է տնտեսական գործունեության ֆինանսավորման զգալի մասը՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ վերջինս բանկային համակարգի նկատմամբ միջոցների ներգավման ավելի էժան աղբյուր է դիտարկվում։ Արժեթղթերի շուկան, հանդիսանալով ֆինանսական կամ կապիտալի շուկայի կարևորագույն հատվածներից մեկը, շարունակում է թերզարգացած մնալ Հայաստանում։ Երկրի տնտեսության համար կապիտալի վերաբախշման մեխանիզմներն առայժմ արդյունավետ չեն գործում։
Համաձայն Արժույթի Միջազգային Հիմնադրամի (ԱՄՀ) հետ անցյալ տարի ձեռք բերված համաձայնության, ս․թ․ մարտի վերջին ՀՀ Կենտրոնական բանկը պետք ավարտին հասցնի կապիտալի շուկաների զարգացման ռազմավարության նախագիծը։
Ակնհայտ է, որ Հայաստանի տնտեսության զարգացման համար ներկայումս առավել կարևոր է նպաստել այնպիսի արժեթղթերի շրջանառությանը, որոնք դիտարկվում են որպես ներդրումային գործիքներ, այն է՝ պարտատոմսերը և բաժնետոմսերը։ Բաժնետոմսերի և պարտատոմսերի միջև սկզբունքային տարբերությունն այն է, որ ներդրողը, ձեռքբերելով բաժնետոմսը, դառնում է այն թողարկող ընկերության համասեփականատերը, իսկ գնելով պարտատոմս ներդրողը դառնում է վարկատու: Ի տարբերություն բաժնետոմսերի` պարտատոմսերն ունեն շրջանառության սահմանափակ ժամկետ, որը լրանալիս դրանք մարվում են:
ԱՄՀ վերջին զեկույցում(Country Report No. 19/397, Armenia : First Review under the Stand-By Arrangement, December 30, 2019) ասվում է, որ մշակվող ռազմավարությունը պետք է համալրվի բոլոր պատասխանատու կառույցների առաջարկներով, վերանայվեն համապատասխան իրավական, կառավարման և հարկային բաղադրիչները։ Անհրաժեշտ է համարվում այդ հարցերում նաև սերտ համակարգումը Կենտրոնական Բանկի ու Ֆինանսների նախարարության միջև։ Նշվում է, որ այդ երկու կառույցները արդեն բավականին աշխատանք են կատարել, մասնավորապես արտերկրի ներդրողներիհամար հարկային անբարենպաստ պայմանների վերացման հարցում։
Հավանաբար ռազմավարության մշակման ընթացքում հաշվի կառնվեն այլ երկրների փորձը, ձեռներեցների ու գիտնականների առաջարկությունները՝ նպատակ ունենալով հնարավորինս տեղայնացնել և համապատասխանեցնել Հայաստանի տնտեսավարման ավանդական մշակույթին, ինչպես նաև նոր զարգացումներին։ Այդ համատեքստում հարկ է կարևորել երկու հանգամանք կամ մրցակցային առավելություն, որ բնորոշ են ՀՀ տնտեսական միջավայրին և որոնք հարկավոր ու հնարավոր է զարգացնել։
Այս բոլոր դեպքերում նրանց ՀՀ արժեթղթերի (պարտատոմսեր ու բաժնետոմսեր) գնման հնարավորություն ընձեռնելը չափազանց կարևոր դեր կարող է խաղալ թե որպես սփյուռքի մեր հայրենակիցներին գործնական աջակցության և թե Հայաստան ներդրումային հոսքեր ապահովելումիջոց (անգամ եթե նրանց մի մասը որոշ ժամանակ անց կտեղափոխվի այլ երկիր)։
Բացի ավանդական արժեթղթերից, մի շարք երկրներ թողարկում են արտերկրում ապրող իրենց հայրենակիցների համար սփյուռքի արժեթղթեր՝ այսպես կոչվածDiaspora bonds։ Դրանց թվում են Հնդկաստանը, Եթովպիան, Կենիան, Նեպալը, Ֆիլիպինները, Իսրայելը, Նիգերիան, Սալվադորը, Շրի Լանկան և այլն։Երկրներ կան, որ դա անում են նպատակային՝ ինչ որ կոնկրետ բնագավառ զարգացնելու կամ ծրագիր իրականացնելու համար։ Որոշ երկրներ կազմակերպում են դրանց վաճառքը արտասահմանյան բանկերի միջոցով։
Մենք նման մի բան անում ենք «Հայաստան» հիմնադրամի կողմից կազմակերպվող հանգանակություններով, որոնք հիմնականում արտացոլում են մեր հայրենակիցների բարի կամքն ու բարեգործությունը։ Մինչ դեռ, Diaspora bonds տրամաբանությունը, բացի հայրենասիրական մղումներից ունի կոնկրետ ֆինանսական և տնտեսական բաղադրիչ: Այն կարող է նպաստել մեր հայրենակիցների գումարների ապահով և շահավետ տեղադրմանը, ինչպես նաև կապիտալի ներհոսքի ապահովմանը՝ Հայաստանի տնտեսության զարգացման համար։
Էդուարդ Փանոյան Տնտեսական գիտությունների թեկնածու