Երկուշաբթի, 6 Ապրիլի 2020 17:04

Արմինֆո. Fitch Ratings-ը վերանայել է Հայաստանի թողարկողի դեֆոլտի երկարաժամկետ վարկանիշների կանխատեսումը "կայունից" "բացասականի"' միաժամանակ պահպանելով վարկանիշը "BB -" մակարդակում: Վերանայել է նաեւ Հայաստանի ՀՆԱ-ի 2020 թվականի աճի կանխատեսումը՝ մինչև 0,5 տոկոս դանդաղման ուղղությամբ։ Այդս մասին ասվում է Fitch-ի կայքում հրապարակված վարկանշային գործողության մեկնաբանության մեջ։

 

ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՎԱՐԿԱՆԻՇԱՅԻՆ ԳՈՐԾՈՆՆԵՐԸ

Կորոնավիրուսային շոկը բացասաբար է անդրադառնում Հայաստանի տնտեսության վրա հումքային ապրանքների (արտահանման մեծ մասը), ռուսական տնտեսության (դրամական փոխանցումներ, առևտուր և այլն) և զբոսաշրջության ազդեցությանը ենթակայության պատճառով, ինչը սոսկ մասամբ է փոխհատուցվում նավթի գների իջեցումից ստացված շահույթով։ Դա տեղի է ունենում Հայաստանի համեմատաբար բարձր զուտ արտաքին պարտքի և ընթացիկ հաշվի կառուցվածքային դեֆիցիտի համատեքստում, որը միայն մասամբ է ֆինանսավորվում պարտքի հետ կապ չունեցող կապիտալի ներհոսքի հաշվին ։ Չնայած մակրոտնտեսական քաղաքականության ամուր հիմքին եւ բարեփոխումներին պահպանվողհանձնառությանը՝ տնտեսական ցնցումը հանգեցրել է այն բանին, որ պետական պարտքը նկատելիորեն ավելի բարձրացել է, եւ եթե COVID-19-ի բռնկումը լոկալիզացվի 2020թ. երկրորդ կեսին՝ Fitch-ի ընթացիկ բազային ենթադրությանը համապատասխան, ապա կանխատեսումները կպարունակեն նվազեցման ռիսկեր:

 

Fitch-ի կանխատեսմամբ՝ կորոնավիրուսային շոկը ՀՆԱ-ի աճը կդանդաղենցի 2019 թվականի 7,6 տոկոսից մինչեւ 0,5 տոկոս 2020 թվականին (նախկին կանխատեսումը 4,4 տոկոսային կետով բարձր էր): Կառավարությունն արտակարգ դրություն Է հայտարարել ՀՆԱ - ի 2.3 տոկոսի չափով աջակցության փաթեթով, իսկ կենտրոնական բանկը վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքն իջեցրել է 5,5 տոկոսից մինչեւ 5,25 տոկոս (մարտի 17-ի ԿԲ որոշումը-խմբ.)՝ գնաճի միջինը մինչեւ դեֆյացիոն 0,1% անկումից հետո՝ (2020թ. հունվար-փետրվարին՝ 2019թ. նույն ժամանակահատվածի նկատմամբ):

 

Fitch-ը կանխատեսում է, որ ՀՆԱ-ի աճը մասամբ կվերականգնվի 2021 թվականին՝ մինչեւ 5,5 տոկոս, արտաքին պահանջարկի վերականգնման, ներդրումների աճի արագացման, մասնավոր սպառման աշխուժացման եւ զբաղվածության աճի հետ միասին՝ բյուջետային քաղաքականության խստացմանը չափավոր դիմադրության դեպքում: Սակայն, Fitch-ի համաշխարհային մակրոտնտեսական կանխատեսումների համաձայն, վերականգնման տեմպերը մեծապես կախված կլինեն առողջապահության ճգնաժամի զարգացման միտումից եւ այն բանից, թե որքանով կորոնավիրուսի բռնկումը կարող է տեղայնացվել 2020թ.երկրորդ կեսին: Եթե հաամավարակի երկրորդ ալիքը նյութականացվի, եւ հարկ լինի կրկին սահմանափակող միջոցներ ձեռնարկել, ապա Հայաստանի վերաբերյալ Fitch-ի տնտեսական եւ ֆիսկալ կանխատեսումները կարող են զգալի բացասական ճշգրտման ենթարկվել:

 

Fitch-ը կարծում է, որ ֆիսկալ խթանները եւ թույլ աճը կհանգեցնեն ՀՆԱ-ի նկատմամբ պետբյուջեի դեֆիցիտի հարաբերակցության աճի մինչեւ 2020 թվականին 5 տոկոս մակարդակ՝ 2019 թվականի 1 տոկոսի դիմաց: Կորոնավիրուսի դեմ պայքարի խթանող միջոցների կառավարական փաթեթը կենտրոնացած է սոցիալական աջակցության, սուբսիդավորվող վարկավորման, վարկերի վերաֆինանսավորման եւ անորոշության բարձր աստիճան ունեցող ռիսկերի բաշխման վրա այն առումով, թե վերջնական արդյունքում որքան գումար կընկնի պետական հաշվեկշիռ: Fitch-ը ակնկալում է, որ այս տարի լրացուցիչ ֆիսկալ միջոցներ կձեռնարկվեն, այդ թվում՝ զբաղվածությանն ուղղակի աջակցության համար, որոնք մասամբ փոխհատուցվում են կապիտալ նախագծերի անբավարար կատարման եւ ընթացիկ ոչ էական ծախսերի որոշակի վերակողմնորոշման համար: Fitch-ի կանխատեսմամբ՝ պետբյուջեի դեֆիցիտը 2021 թվականին կնվազի մինչեւ ՀՆԱ-ի 3,5 տոկոսը՝ ՀՆԱ-ի ավելի բարձր աճի եւ աջակցության միջոցների մասնակի կրճատման ֆոնին, որոնք ամրապնդվել են կառավարության վճռական նվիրվածությամբ իրենց միջնաժամկետ ֆիսկալ նպատակներին:

 

ՀՆԱ-ի նկատմամբ պետական պարտքի հարաբերակցությունը, Fitch-ի նորացված կանխատեսմամբ, 2019թ. 53,6 տոկոսից 2020 թվականին կաճի մինչեւ 59,2 տոկոս, որից հետո 2021 թվականին կնվազի մինչեւ 56 տոկոս: Fitch-ը նշում է, որ պետական պարտքի գերիշխող մասնաբաժինը արտարժույթով է՝ 79 տոկոս, ինչը հանգեցնում է արժութային ռիսկի առաջացման:

 

Կորոնավիրուսային շոկն ուժեղացրել է արտաքին ռիսկերը Հայաստանի տնտեսության համար։ Fitch-ը կանխատեսում է, որ ընթացիկ հաշվի դեֆիցիտի հարաբերակցությունը ՀՆԱ - ի նկատմամբ կմնա բարձր՝ 2020թ. 8,5% և 2021թ. 8,1%, 2018-2019թթ.   8,8% միջին ցուցանիշի դիմաց: Հաշվի առնելով վիճակագրական անհամապատասխանությունները՝ փաստացի դեֆիցիտը կարող է մոտ լինել ՀՆԱ-ի 5% - ին, սակայն այդ ծավալի միայն մոտ մեկ երրորդը ծածկվում է կապիտալի ներհոսքի հաշվին, որը կապված չէ պարտքի հետ: Ընթացիկ հաշվի վրա բացասաբար կազդի զբոսաշրջության "փլուզումը", հումքային ապրանքների գների անկումը եւ Ռուսաստանից դրամական փոխանցումների նվազումը: Fitch-ը ակնկալում է, որ դա մեծապես կփոխհատուցվի ներմուծման սեղմումով եւ էներգիայի ավելի ցածր ծախսերով: Կանխատեսվում է, որ զուտ արտաքին պարտքը 2021 թվականին կհասնի ՀՆԱ-ի 52,9 տոկոսի՝ 2019 թվականի 46,7 տոկոսից, իսկ բանկային ավանդների դոլարացման համեմատաբար բարձր մակարդակը, որը կազմում է 52 տոկոս, ավելացնում է ռիսկերը:

 

Fitch-ի վարկանիշի առանցքային գործոններում հաշվի են առնվում նաեւ հետեւյալ հանգամանքները. Հայաստանը մեծապես կախված է Ռուսաստանից, երկու հարեւանների հետ սահմանները փակ են, իսկ Ադրբեջանի հետ վաղեմի հակամարտությունը Լեռնային Ղարաբաղի պատճառով էսկալացիայի ներուժ ունի:

 

Ոսկու եւ արժույթի պահուստների ավելացումը եւ միջազգային ֆինանսական ինստիտուտների կողմից ֆինանսավորման հասանելիությունը նվազեցնում են Հայաստանի վճարային հաշվեկշռի կարճաժամկետ ռիսկերը: Արժութային պահուստները ավելացել են մինչեւ ներմուծման պահուստային ծածկույթի 4,4 ամիս՝ 2018 թ. վերջի 3,5 ամսից:

 

Fitch-ը ակնկալում է մակրոտնտեսական քաղաքականության լայն շարունակականություն եւ հաջորդ տարվանից կառուցվածքային բարեփոխումների արագացում' հիմնվելով կոռուպցիայի դեմ պայքարի ջանքերի, ինստիտուտների ամրապնդման եւ պետական ֆինանսների կառավարման վրա: Կառավարության ծախսերի միջնաժամկետ կառուցվածքը նպատակաուղղված է ՀՆԱ-ի 2.2%-ով կապիտալ ներդրումների ավելացմանը (մինչև  ՀՆԱ-ի 5%)՝ աճն առավել խթանող ծախսերի համադրությանը, կորպորատիվ հարկի նվազեցմանը և այս տարի ներդրված հարկման հարթ սանդղակին (եկամտահարկով) համապատասխան ։ Կորոնավիրուսին նախնական արձագանքը հարկային օրենսդրության պահպանման ուղղությամբ կառավարության գործունեության վրա բացասական ազդեցության սահմանափակման միջոցառումների մշակումն էր: Fitch-ն այս գործոններն է դրել հետկորոնավիրուսային ֆիսկալ ճշգրտման կանխատեսման հիմքում:

 

Fitch-ի երկարաժամկետ պարտքային կանխատեսումները ենթադրում են ՀՆԱ-ի 4,1 տոկոս միջին աճ 2020-2029թթ., առաջնային հավելուրդի բարելավում 0,8 տոկոսային կետով, ընդհանուր պետական պարտքի նվազեցում մինչև ՀՆԱ 47 տոկոս՝ 2029 թվականին:

 

Բանկային հատվածի հիմնական ցուցանիշները կթուլանան կորոնավիրուսային շոկի հետեւանքով, որը պայմանավորված է 2020 թվականի բանկային հատվածի զարգացման բացասական կանխատեսմամբ: Fitch-ը ակնկալում է ակտիվների որակի զգալի վատթարացում, թեեւ կարգավորող զսպվածությունը պետք է օգնի բանկերին կառավարել չաշխատող վարկերի եւ կապիտալի ցուցանիշները եւ խուսափել օրենքով սահմանված սահմանաչափերի խախտումից: 2020թ. փետրվարի վերջին հատվածում չաշխատող վարկերի (NPL) մասնաբաժինը կազմում էր 5,7%, իսկ 1-ին մակարդակի կապիտալի գործակիցը՝ 15,2% (հատվածի ներսում անհավասար բաշխված)։ Հատվածի շահութաբերությունը ճնշման տակ կլինի ավելի թույլ տնտեսական աճի եւ ռիսկի ավելի բարձր ծախսերի պատճառով: Պետական սուբսիդիաները եւ համաֆինանսավորումը կորոնավիրուսի դեմ պայքարի միջոցառումների փաթեթի շրջանակներում կօգնեն աջակցել վարկերի առաջարկությանը 2020 թվականին: Բանկային ավանդները 2019-ին աճել են 12,2% - ով, եւ առայժմ Fitch-ը զգալի արտահոսք չի տեսնում՝ շուկայական լարված կոնյունկտուրայի պատճառով:

 

Իր հիմնական ենթադրություններում Fitch-ը ելնում է այն բանից, որ Հայաստանը շարունակելու է ունենալ սոցիալական և քաղաքական լայն կայունություն։ Նաեւ չի բացառում, որ Լեռնային Ղարաբաղի պատճառով Ադրբեջանի հետ հակամարտության շարունակական սրացումը չի լինի այն մակարդակի, որ ազդի տնտեսական եւ ֆինանսական կայունության վրա: Fitch-ը ակնկալում է, որ մակրոտնտեսական ցուցանիշները կընթանան կանխատեսումներին համապատասխան, սակայն ընդունում է դրանց հաճախակի եւ, հնարավոր է,  նվազման ուղղությամբ զգալի վերանայման հավանականությունը' հաշվի առնելով գլոբալ ճգնաժամի զարգացող բնույթը:

 

Նշենք, որ ՀՀ Կենտրոնական բանկի կանխատեսմամբ՝ կորոնավիրուսի հետեւանքների ազդեցությունը տնտեսության վրա կդանդաղեցնի Հայաստանի ՀՆԱ-ի աճը 2020 թվականին մինչեւ 0,7 տոկոս (2019թ.փաստացի 7,6 տոկոս աճից): Ասիական զարգացման բանկի  կանխատեսումների համաձայն, Հայաստանում, արտացոլելով COVID-19-ի ազդեցությունը տնտեսության վրա, ՀՆԱ-ի աճը 2020 թվականին կդանդաղի մինչեւ 2,2 տոկոս:

 

Հիշեցնենք, որ մարտի 16-ից մինչեւ ապրիլի 12-ը Հայաստանում արտակարգ դրություն էր հայտարարվել կորոնավիրուսային վարակի տարածումը կանխելու նպատակով։ Այդ կապակցությամբ գործունեության որոշ տեսակների նկատմամբ սահմանվել է ժամանակավոր արգելք, այդ թվում՝ ռեստորաններ, սրճարաններ, բարեր, խաղատներ, հյուրանոցներ, ճաշարաններ, առեւտրային օբյեկտներ եւ արտադրություններ, որոնք կապված   չեն պարենային եւ բժշկական արտադրանքի հետ: