Փորձագետ Առաջին 2 տարում քաղաքացիները չեն զգա Գույքահարկի մասին օրենքի՝ ուժի մեջ մտնելու հետ կապված բեռը

Արմինֆո. Տնտեսական լրագրողների ակումբի նախաձեռնությամբ տեղի են ունեցել քննարկում <Գույքահարկի մասին> ՀՀ օրենքում վերջերս ընդունված փոփոխությունների, մասնավորապես՝ դրանում շտկումների անհրաժեշտության, ընդհանուր նպատակահարմարության եւ հնարավոր ռիսկերի վերաբերյալ:

Քննարկումներն անց են կացվել ՀՀ ֆինանսների նախարարության եկամուտների քաղաքականության և վարչարարության մեթոդաբանության վարչության պետ Օրի Ալավերդյանի, ՀՀ ԱԺ տնտեսական հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախագահ Բաբկեն Թունյանի եւ տնտեսագետ, BMS բանկային կառավարման դպրոցի հիմնադիր Աշոտ Օսիպյանի մասնակցությամբ:

Խոսելով օրենքի ընդունման նպատակահարմարության մասին՝ Օրի Ալավերդյանը նշել է, որ այսօր ՀՀ քաղաքացիները համայնքային բյուջեներ են հատկացնում գույքահարկի շատ փոքր գումարներ, որոնք հաշվարկվում են բնակարանների կադաստրային արժեքից: Սակայն այդ արժեքը ոչ թե մի քանի անգամ, այլ նույնիսկ ավելի զիջում է այդ գույքի իրական շուկայական գնին։ Այս ամենը մի կողմից լուրջ խնդիրներ է ստեղծում համայնքների ֆինանսական կայունության մասով, մյուս կողմից՝ հող է հանդիսանում տարբեր գործարքների, այդ թվում ՝ աճուրդային գործարքների ժամանակ բազմաթիվ մեքենայությունների համար, երբ գույքը վաճառվում է շուկայականից տասնյակ անգամ ցածր գնով ։

Մասնագետն ընդգծել է, որ օրենքն իր առջև նպատակ չի դնում բարձրացնել քաղաքացիների հարկային բեռը: Այդ առնչությամբ ֆինանսների նախարարության ներկայացուցիչը պարզաբանել է, որ տվյալ տեսակի հարկի դրույքաչափերի փոփոխությունը շոշափելի կլինի միայն 2026 թվականին։ Օրենքի ուժի մեջ մտնելուց հետո տնտեսական աճի վրա ազդեցություն ակնկալել չարժե, սակայն դա դրական ազդեցություն կունենա համայնքների համաչափ զարգացման վրա ։ Մասնավորապես, եթե այսօր համայնքների համախառն եկամուտը կազմում է շուրջ 9.7 մլրդ դրամ, ապա 2026 թվականին այդ ցուցանիշը կարող է ավելանալ գրեթե 4 անգամ ՝ կազմելով 40 մլրդ դրամ։

ՀՀ ԱԺ տնտեսական հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախագահն իր հերթին նշել է, որ քաղաքացիների արձագանքը հարկի բարձրացման մասին լուրերին սպասելի էր, սակայն, ըստ Թունյանի, այդ գործընթացին զուգահեռ տեղեկատվական դաշտում շատ ապատեղեկատվություն է տարածվել։ <Շատերի մոտ տպավորություն է ստեղծվում, որ գույքահարկը կարող է աճել 15-20 անգամ ։ Սակայն, այն բանից հետո, երբ մենք հստակեցնում ենք կոնկրետ տվյալ դեպքում, թե որքան գումար պետք է վճարի քաղաքացին, բողոքները հիմնականում վերանում են։ Եվ ամենակարևորն այն է, որ այն հարկերը, որոնք գեներացվելու են, գնալու են համայնքային բյուջեներ ։ Եվ համայնքներն ինքնուրույն են որոշելու, թե ինչպես պետք է ծախսեն այդ միջոցները>, - ասել է պատգամավորը։ Նա նաեւ ընդգծել է, որ Հայաստանն աշխարհի այլ երկրների շարքում վերջին տեղերից մեկն է զբաղեցնում ՀՆԱ-ի նկատմամբ գույքահարկի գումարի հարաբերակցության ցուցանիշով ։

Ընդ որում, նա ուշադրություն է հրավիրել այն հանգամանքի վրա, որ եթե այդ բարեփոխումը չիրականացվեր, 2021 թվականից կադաստրային գները կմոտենային շուկայական գներին, ինչի արդյունքում գույքահարկի գծով քաղաքացիների հարկային բեռն անհամեմատ ծանր կլիներ: Իսկ բարեփոխումների շնորհիվ առաջին երկու տարիներին քաղաքացիներն ամենեւին փոփոխություններ չեն զգալու, իսկ որոշ դեպքերում, ընդհակառակը, սովորականից քիչ են վճարելու ։ Թունյանն ընդգծել է, որ գույքահարկը կսկսի աստիճանաբար բարձրանալ միայն 2023 թվականից: <Այսինքն՝ այն հայտարարությունները, թե ճգնաժամային շրջանում մենք նման փոփոխություններ ենք մտցնում, բնավ արդարացված չեն>, - ընդգծել է նա:

Մասնավորապես, պատգամավորը կոնկրետ օրինակներ է բերել. օրինակ ՝ մայրաքաղաքի կենտրոնում ՝ Սախարովի փողոցում գտնվող 50 քմ մակերեսով բնակարանի համար գույքահարկը այսօր 4.4 հազար դրամ է կազմում, 2026 թվականին գումարը կաճի մինչեւ 12.5 հազ. դրամ: Ընդ որում, 2021 թվականին այդ բնակարանի սեփականատերը կվճարի ընդամենը 3.1 հազ.դրամ, 2022 թվականին ՝ 3.7 հազ. դրամ ։ Մոսկովյան փողոցում գտնվող անշարժ գույքի դեպքում, օրինակ, 75 քմ մակերեսով գույքի հարկը կազմում է 7.8 հազ. դրամ, 2026 թվականին՝ 28 հազ. դրամ, սակայն 2021 թվականին վճարման ենթակա է 7 հազ.դրամ, 2022 թվականին՝ 8 հազ. դրամ:

Թունյանը նշել է, որ 2023 թվականին, երբ քաղաքացիներն արդեն կվճարեն հարկի 1/3-ը, Հայաստանում տեղի կունենան խորհրդարանական ընտրություններ, եւ այդ բարեփոխումների հետ չհամաձայնելու դեպքում վերջիններս կարող են ընտրել այն քաղաքական ուժերին, որոնք դեմ են այդ փոփոխություններին: Բացի այդ, պատգամավորը չի բացառել, որ այդ բարեփոխումները կվերաբերեն նաեւ անշարժ գույքի չօգտագործվող օբյեկտներին: <Կա անշարժ գույք, որը սեփականաշնորհվել է շատ ցածր գներով տարիներ առաջ ։ Եվ երբ այն ցանկանում են գնել, ապա սեփականատերերն աներևակայելի գներ են դնում, այդպիսով՝ դրանք չեն վաճառվում եւ չեն օգտագործվում։ Իսկ դրանց կադաստրային արժեքի պատճառով գույքահարկը փոքր գումար է կազմում։ Մենք քննարկել ենք հնարավորությունը, որպեսզի չօգտագործվող անշարժ գույքից հարկի դրույքաչափերը մի քանի անգամ ավելի բարձր լինի օգտագործվող անշարժ գույքի դրույքաչափից,բայց առաջացել են տեխնիկական հարցեր, մասնավորապես՝ չափորոշիչների ճշգրտման հետ կապված, թե արդյոք օգտագործվող է անշարժ գույքի տվյալ օբյեկտը>,- պարզաբանել է նա:

Դրա հետ մեկտեղ Թունյանը հայտնել է, որ կառավարությունը դիտարկում է միայնակ թոշակառուների համար գույքահարկը վճարելու հնարավորությունը, որոնք ի վիճակի չեն վճարել դրանք: Ըստ օրենքի ՝ համայնքը հնարավորություն ունի ընդհանուր եկամուտների 10% - ն ուղղել հենց թոշակառուներին, սակայն, ըստ նրա, այսօր այդ համակարգը չի գործում։ Այս առնչությամբ պատգամավորը նշել է, որ կառավարությունը պետք է հստակ չափանիշներ մշակի և այդ գործընթացն ամբողջությամբ թափանցիկ դարձնի, մասնավորապես, հրապարակի շահառուների ցուցակները, որպեսզի այս կամ այն համայնքի բնակիչների մոտ հարցեր չառաջանան, թե ով և ինչու է ստանում նման արտոնություններ:

Գույքի մասով հարկային համակարգում բարեփոխումների վերաբերյալ այլ կարծիք ունի տնտեսագետ Աշոտ Օսիպյանը, որը երկար տարիներ գլխավորում էր <Արարատբանկը> ։ Մասնավորապես, նա ընդգծել է, որ օրենսդրական բարեփոխումների անհրաժեշտություն կա, բայց դրա համար ընտրված չէ լավագույն ժամանակը ։ Ուսումնասիրելով այլ երկրների փորձը ՝ փորձագետը նշել է, որ կորոնավիրուսի հետ կապված այսօր պետությունները փորձում են ոչ թե հարկային բարեփոխումներ իրականացնել, այլ աշխատել ֆիսկալ խթանների ուղղությամբ, որպեսզի բացառվեն բնակչության սոցիալական խնդիրները, ձևավորեն արհեստական պահանջարկ և այլն:

Հայաստանում, ըստ նրա, բարձր աղքատության պայմաններում համավարակի պատճառով բարձրացել է նաև գործազրկության մակարդակը ։ Մասնավորապես՝ կրճատվել է մոտ 20 հազար աշխատատեղ, Ավելին, ըստ նրա, տարբեր գնահատականներ կան, որոնց համաձայն՝ պետք է սպասել Հայաստանում գործազուրկների թվի 5-10% - ի ավելացմանը։ Օսիպյանը նշել է նաև, որ արտադրողների հետ քննարկումների արդյունքում հայտնի է դարձել, որ Հայաստանում 40% - ով կրճատվել է սուրճի իրացումը, որը հայերը շատ են խմում ՝ չնայած ճգնաժամին: Ընդ որում, նրա անձնական գնահատականներով, 2020 թվականին Հայաստանում տնտեսական անկումը կկազմի մոտ 10 տոկոս ։ Իսկ դա լավագույն ժամանակը չէ նման բարեփոխումների համար ։

Փորձագետը նաեւ ուշադրություն է հրավիրել անշարժ գույքի գործարքների թվի կրճատմանը, ինչի մասին վկայում են Կադաստրի կոմիտեի տվյալները: <Այդ առնչությամբ ձեւավորվել են սպասումներ, որ անշարժ գույքի գները անկում կապրեն>, - ընդգծել է նա: Բացի այդ, հղում անելով միջազգային կառույցներից մեկի գնահատականներին՝ նա նկատել է, որ հետճգնաժամային պայմաններում հավանաբար կկրճատվի նաեւ գրասենյակների վարձակալության անհրաժեշտությունը, քանի որ քաղաքացիների 40 տոկոսը կարող է շարունակել աշխատել հեռավար ռեժիմով, ինչը նույնպես կանդրադառնա անշարժ գույքի գների իջեցման վրա: <Այս միտումը կարող է հանգեցնել անշարժ գույքի շուկայում անկման, եւ այդ համատեքստում չի կարելի չհիշել 2008 թվականի ճգնաժամը ԱՄՆ - ում, որը նույնպես  սկսվել է անշարժ գույքի շուկայում բացասական դրսեւորումներով>, - ասել է փորձագետը:

<Այո եղել է բարեփոխման անհրաժեշտություն, բայց նախքան փոփոխություններ նախաձեռնելը պետք է հաշվի առնել առկա տնտեսական իրավիճակը և մարդկանց սպասումները>, - ասաց նա ՝ հավելելով, որ գույքահարկի բարձրացման հետ մեկտեղ անհրաժեշտ է ապահովել նաև բնակչության եկամուտների ավելացումը: Հակառակ դեպքում, փորձագետի համոզմամբ, ՀՀ բանկերի մոտ կարող են խնդիրներ առաջանալ, մասնավորապես՝ երաշխավորված վարկերի և հիփոթեքային վարկերի գծով:

Դրա հետ մեկտեղ Օսիպյանը նշել է, որ կառավարության այս նախաձեռնությունը նախատեսում է ՀՆԱ-ի նկատմամբ գույքահարկի հարաբերակցության մակարդակի բարձրացում առկա 0,2 տոկոսից մինչեւ 2 տոկոս: Այդ առումով նա հավելել է, որ նման ցուցանիշի կարելի է հասնել նաև այլ մեթոդներով, մասնավորապես՝ հարկային բազայի ընդլայնման, հարկերի թվի ավելացման, ստվերից անշարժ գույքի դուրսբերման միջոցով։