Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ. "Հայաստանում սեփականաշնորհումը եւ օտարերկրյա ներդրումները 1997-2020թթ." հետազոտության արդյունքները ցույց են տալիս գործարքների թափանցիկության բացակայությունը

Արմինֆո.  Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ հակակոռուպցիոն կենտրոնը (TI) պատրաստել է ուսումնասիրություն "Հայաստանի Հանրապետությունում սեփականաշնորհումը և օտարերկրյա ներդրումները 1997-2020թթ.ժամանակահատվածում" թեմայով, որի արդյունքները ներկայացրել է տնտեսագետ,  կենտրոնի փորձագետ Արտակ Կյուրումյանը:

Նա պարզաբանել է, որ ընտրված ժամանակահատվածի նպատակահարմարությունը պայմանավորված է նրանով, որ ներդրումների հետ կապված հիմնական գործընթացները երկրում սկսվել են 1997 թվականից հետո: Առաջին հերթին, փորձագետը ներկայացրել է իրավիճակը՝ կապված իրականացված գործընթացների թափանցիկության հետ, նշելով, որ դրանց մեծ մասը թափանցիկ չեն եղել, ինչի պատճառով դժվար է պատկերացում կազմել անշարժ գույքի մասնավորեցման կամ շուկայական գնի մասին։ Որպես օրինակ Կյուրումյանը ներկայացրել է ռուսական կողմին Սեւան-Հրազդան կասկադի վաճառքին առնչվող իրավիճակը, որի որոշակի փաստաթղթեր գաղտնի են մնացել: Նման իրավիճակը կապված է նաև "Կոնտուր Գլոբալ" ընկերությանը Որոտանի կասկադի վաճառքի գործարքի հետ, որի նախնական պայմանագիրը դեռևս գաղտնազերծված չէ։ Նա ընդգծել է, որ ներդրողների եւ սեփականատերերի մասին տեղեկությունները բավարար չեն բացահայտվում: Եթե ՍՊԸ-ին վերաբերող տեղեկությունները դեռ հնարավոր է գտնել, ապա ՓԲԸ-ին առնչվող իրավիճակը շատ ավելի վատ է։

Բացի այդ, հետազոտությունը ցույց է տվել, որ կան թերություններ կառավարության տվյալների բազայի տեղեկատվական անվտանգության ապահովման առումով։ "Վերլուծության ժամանակ մենք նկատել ենք, որ փոփոխություններ են կատարվում, եւ անհասկանալի է, թե ով է դրանք կատարում, ինչու,  ինչի հիման վրա>, - նշել է նա:

Խոսելով կառավարման որակի եւ արդյունավետության հետ կապված բացթողումների մասին  Կյուրումյանն ընդգծել է, որ մինչեւ 2018 թվականը Հայաստանում պատշաճ կերպով փողերի լվացման հետ կապված հետազոտություններ չեն իրականացվել։ Այն դեպքում, երբ ամերիկյան Global Financial Integrity գործակալության զեկույցի համաձայն՝ 1997 թվականից Հայաստանից դուրս է բերվել շուրջ 10 մլրդ դոլար։

Նա նաեւ նշել է, որ վերջին 20 տարիների ընթացքում տարբեր ոլորտներում մենաշնորհներ են ստեղծվել Հայաստանում, ինչը հանգեցրել է նաեւ այն բանին, որ պետությունը զրկվել է այլընտրանքային լուծումներ գտնելու հնարավորությունից, օրինակ ՝ այլընտրանքային աղբյուրներից գազի ներկրման մասով: Այս առումով նա վկայակոչել է 2013 թվին կնքված գազային համաձայնագրերը։

Հետազոտությունը նաեւ ցույց է տվել, որ Հայաստանի տնտեսությունը զգայուն է Ռուսաստանի տնտեսության մեջ տեղի ունեցող եւ ռուսական կապիտալի հետ կապված գործընթացների նկատմամբ։ Փորձագետը նշել է, որ Ռուսաստանը շարունակում է առաջատար մնալ ՀՀ տնտեսության մեջ ուղղակի ներդրումների ծավալով, սակայն 2014 թվականից նկատվում է որոշակի նվազում ինչպես ներդրումների, այնպես էլ փոխանցումների առումով: "Մենք ավելի շատ ներկրում ենք, քան արտահանում ենք ռուսական շուկա, սակայն տարիների ընթացքում այդ հարաբերակցությունը նվազում է", - ընդգծել է նա: Ընդ որում փորձագետը հաղորդել է, որ ռուսական կապիտալով ընկերությունների կամ ռուսական շուկայի մատակարարումներից կախված ընկերությունների հարկերի բաժինը 2014 թ. 15-16 տոկոսից 201 թվին նվազել է մինչեւ 13 տոկոս: Կյուրումյանը նշել է, որ բացի ֆինանսատնտեսական ազդեցությունից, կան նաեւ ազդեցության այլ բջիջներ ՝ այդ համատեքստում նշելով ՀՀ եւ ՌԴ միջեւ ստորագրված մի շարք պայմանագրեր, այդ թվում՝ 1997 թվականի բարեկամության, համագործակցության եւ փոխադարձ օգնության մասին, 2013 թվականի Մաքսային միությունը: Սակայն նա նշել է, որ 2018 թվականին անցկացված հարցման համաձայն, հարցվածների 92 տոկոսը նշել է, որ դրական է վերաբերվում ՌԴ-ի հետ հարաբերություններին: "Հակառուսական տրամադրություններ չկան։ Հարցվողների համար միակ մտահոգությունը ռազմավարական գործընկերոջ կողմից զենքի վաճառքն է Հայաստանի նկատմամբ թշնամաբար է տրամադրված երկրներին", - ընդգծել է նա։

Խոսելով ներկա ժամանակի մասին՝ մտահոգությունը, ըստ հետազոտության արդյունքների, վերաբերում է Հայաստանի շուկա կապի չորրորդ օպերաատորի  մուտքի արգելքի մասին ՀԾԿՀ-ի կողմից հնչեցված   որոշման համար օրինական հիմքերի բացակայությանը։ "2020 թվականի հունվարին կամ փետրվարին ՀԾԿՀ-ն հայտարարել է, որ թույլ չի տալիս շուկա մուտք գործել կապի չորրորդ օպերատորին, քանի որ 2008 թվականին հատկացվել են հաճախականություններ, եւ ձեւավորվել են իրավական կարգավորումներ միայն երեք օպերատորների համար: Սակայն օրենքի որևէ հոդվածի վրա ոչ մի հղում չկա, և անհասկանալի է, թե ինչ հիմքերով է այդ ամենը հայտարարվել", - դժգոհել է նա։

Ավելին, ուսումնասիրությունը ներառում է նաեւ հանձնարարականներ լիազորված մարմինների համար: Մասնավորապես, Հայաստանի Ազգային ժողովին TI-ի փորձագետները խորհուրդ են տալիս ուժեղացնել վերահսկողական գործառույթները, օրենսդրական մակարդակով արգելել գազի եւ էլեկտրահաղորդման ոլորտում մենաշնորհների առկայությունը, հստակեցնել պետական եւ ծառայողական գաղտնիքներին վերաբերող օրենսդրությունը եւ բարելավել դրա վերահսկողության մեխանիզմները, կանոնակարգել հանրային ծառայություններ մատուցող ձեռնարկությունների մուտքը  այլ ոլորտներ, բացառել պաշտոնատար անձանց շահերի բախումը, կարգավորել պետական բարձր պաշտոններում օտարերկրյա ընկերությունների ղեկավարների նշանակումը եւ այլն:

ՀՀ կառավարությանը կենտրոնի փորձագետներն առաջարկում են մեխանիզմներ ստեղծել իրական սեփականատերերի մասին տեղեկատվություն ստանալու համար, ուժեղացնել փողերի լվացման դեմ պայքարող կառույցների հնարավորությունները, մշակել էներգետիկայի զարգացման ռազմավարություն, վերանայել "փոքր ՀԷԿ" հասկացությունը, մշակել և իրականացնել հանքարդյունաբերության ոլորտի քաղաքականություն, ուսումնասիրել պաշտպանության նախարարի դերը էներգետիկ ակտիվների վաճառքի գործընթացում, աշխատել Եվրոպայի, ԱՄՆ-ի և այլ երկրների սփյուռքահայ գործարարներից ավելի մաքուր կապիտալի ներգրավման ուղղությամբ, ինչն ավելի շատ նորարարություններ կբերի ՀՀ տնտեություն, կապահովի և կերաշխավորի տվյալների բազայի որակն ու անվտանգությունը, կբարձրացնի քաղաքացիների մեդիագրագիտության որակը և այլն։

Բացի այդ, հակակոռուպցիոն կենտրոնը նպատակահարմար է գտնում տնտեսության առանձին ոլորտներում ուսումնասիրություն և վերլուծություն իրականացնել օտարերկրյա ներդրումների առումով, ինչպես նաև՝ Հայաստանի տնտեսության վրա այլ երկրների ազդեցության վերաբերյան        ուսումնասիրություն։

"Հուսով եմ, որ մեր հետազոտությունը կօգնի այսօրվա իշխանություններին յուրացնել

անցյալի դասերը եւ ապահովել հետագա զարգացում", - եզրափակել է նա:

Նշենք, որ հետազոտության հիմքում ընկած է Միջազգային մասնավոր ձեռնարկատիրության կենտրոնի (Center for International Private Enterprise - CIPE) մոտեցումը: Փաստաթղթի պատրաստման համար փորձագետներն ուսումնասիրել են ՀՀ օրենսդրությունը, ՀՀ կառավարության որոշումները, միջազգային պայմանագրերը՝ 2000 թվականից սկսած, վիճակագրական տվյալները, այդ թվում ՝ ՌԴ ԿԲ տվյալները և մի շարք ոչ պաշտոնական փաստաթղթեր, այդ թվում ՝ ԶԼՄ-ների հետաքննչական նյութերը, կատարվել է գործընթացների և ինստիտուտների վերլուծություն: Հետազոտությունը, հիմնականում, ներառել է հետեւյալ ոլորտները. էներգետիկա, տրանսպորտ, հեռահաղորդակցություն, ֆինանսական ոլորտ, արդյունաբերություն։