Հինգշաբթի, 13 Օգոստոսի 2020 16:02

Արմինֆո. Հայաստանի բանկային համակարգում վերսկսվել է չաշխատող վարկերի աճը։ Մասնավորապես, երկրորդ եռամսյակում  NPL մասնաբաժինը վարկային պորտֆելում  8%-ից հասել է  8,3%-ի, իսկ ակտիվներում՝ 5,2%-ից 6,3%, մեկ տարի առաջ արձանագրված, համապատասխանաբար,  9,2%-ի եւ 5,9%-ի դիմաց: Դա դիտվել է վարկային ներդրումների տարեկան աճի 11% - ից մինչեւ 19%  արագացման եւ ակտիվների աճի  17% - ից մինչեւ 14% դանդաղման ֆոնին, երկու դեպքում էլ խիստ թուլացած եռամսյակային աճի պայմաններում:

 

Այս ցուցանիշները բերվում են ԱրմԻնֆո-ի Հայաստանի բանկերի ֆինանսական վարկանիշից, որը նախապատրաստվել է 30.06.2010 թ   դրությամբ ֆինանասական հաշվետվությունների հիման վրա, որոնցում առկա է վարկային ռիսկի ներկայացման նոր ձևաչափ (ըստ IFRS9-ի), որն ամբողջությամբ չի արտացոլում վարկային պորտֆելի որակի և թունավոր փոխառությունների (NPL) առկայության իրական պատկերը: Բայց ԱրմԻնֆո ԼԸ բանկերից պահանջում է անհրաժեշտ տվյալներ, որոնք թույլ են տալիս հաշվարկել ժամկետանց վարկերի ընդհանուր ծավալը եւ, հետեւաբար, դրանց մասնաբաժինը բանկերի վարկային պորտֆելում եւ ակտիվներում:

 

Թունավոր վարկերի աճը, իր հերթին, թույլ չի տվել շահույթի աճի տեմպերի  արագացում: Այսպես, զուտ շահույթը, առաջին կիսամյակի արդյունքներով կազմելով 40.6 մլրդ դրամ ($84.2 մլն), տարեկան կտրվածքով աճել է 6% - ով,  մեկ տարվա վաղեմության տեմպին համանման,  ինչը դիտվել է ժամկետանց վարկերի ծավալի 8.2% աճի ֆոնին (եռամսյակային 10.1% աճի դեպքում): Եվ դա ուղեկցվել էր հաշվետու եռամսյակի համար առողջ (ստանդարտ) վարկերի մեծության 0,5% - ով նվազմամբ (I եռամսյակի 5,1% աճից), տարեկան 15,3% աճի դեպքում, որը, ենթադրաբար,  հիմնականում ապահովվել էվարկային արձակուրդների ժամանակ (մարտի 13-ից հունիս) պայմանագրերի վերակնքման եւ 1-ին ու 2-րդ հակաճգնաժամային պետական ծրագրերին ակտիվ մասնակցության հաշվին:

 

Բարձր թունավորությունը նվազել է սպառողական վարկերում եւ առեւտրում

 

NPL մոտ 56% բաժին է  ընկնում է կասկածելի եւ անհուսալի ռիսկի խմբերին, ընդ որում, վերջինը պահպանվում է զգալի գերակշռություն: Ըստ ճյուղերի՝ ժամկետանց վարկերի ավելի քան 34%-ը բաժին է ընկնում սպառողական վարկերին (ներառյալ հիփոթեքը), չաշխատող վարկերի ծավալի 33% տարեկան աճի դեպքում,  առողջ վարկերի փոքր-ինչ ավելի  համեստ աճի (28%) պայմաններում: Ընդ որում, սպառողական վարկերի  ընդհանուր ծավալի կեսը բաժին է ընկնում կասկածելի եւ անհուսալի խմբի՝ վերջինի գերակշռությամբ:

 

NPL-ի մասսսնաբաժնով սպառողական վարկերից  առաջ է անցնում առևտրի հատվածը, որտեղ կուտակվել է չաշխատող վարկերի մոտ 35%-ը՝ դրանց ծավալի 3% տարեկան աճով, սակայն՝ առողջ վարկերի 19% աճի դեպքում։

 

NPL-ի մասնաբաժինը արդյունաբերական հատվածի վարկերում փոքր-ինչ համեստ է' շուրւ 28%, դրանց ծավալի 23% տարեկան աճով, առողջ վարկերի չափավոր աճի  (10%) պայմաններում: Ագրոհատվածում չաշխատող վարկերի ծավալը զգալիորեն դանդաղեցրել է տարեկան աճը մինչեւ 5 տոկոս, առողջ վարկերի աճի մինչեւ 17 տոկոս արագացման պայմաններում: Շինարարության ոլորտի վարկերում NPL-ի ծավալը տարեկան կտրվածքով կրճատվել է 1%-ով' առողջ վարկերի 38% թռիչքի պայմաններում: Իսկ հանրային սննդի եւ ծառայությունների ոլորտում, ընդհակառակը, NPL ծավալը աճել է  տարեկան 31%-ով՝ առողջ վարկերի 3% աճի պայմաններում:

 

Հատկանշական է, որ այդ նույն ոլորտները գերակշռում են նաև վարկային ներդրումների ծավալով. սպառողական վարկեր՝ 28,7%, առևտրի ոլորտ՝ 17%, արդյունաբերական հատված՝ 14% ։ Հիփոթեքին բաժին է ընկնում 10%. Հանրային սննդի/ծառայությունների ոլորտի վարկավորման մասնաբաժինը կազմել է 7%, ագրոոհատվածինն ու շինարարության ոլորտինը' 5-6%:

 

Սպառողական վարկերի ծավալի տարեկան աճը դանդաղել է 38%-ից մինչեւ 28%, հիփոթեքի 36% աճի դեպքում: Հանրային սննդի/ծառայությունների ոլորտի վարկավորումը կտրուկ դանդաղեցրել է աճը 34% - ից մինչև 8%, առևտրի հատվածում աճն արագացել է 13%-ից մինչև 16%, իսկ արդյունաբերական հատվածում 14% անկումից հասել է 12% աճիվ: Կտրուկ արագացել են նաեւ ներդրումների աճի տեմպերը շինարարության ոլորտում՝ 7 տոկոսից մինչեւ 31 տոկոս, ինչպես նաեւ ագրոհատվածում՝ 5 տոկոսից մինչեւ 14 տոկոս: Ընդ որում, ՓՄՁ վարկավորման ծավալների աճի տեմպերը շարունակում են դանդաղել՝ 15%-ից մինչեւ 5%:

 

Հայաստանի բանկերի ընդհանուր վարկային պորտֆելը մինչեւ 2020թ. հուլիսի 1-ը գերազանցել է 4 տրլն դրամը (8.3 մլն դոլար), իսկ ակտիվները հասել են 6 տրլն դրամի (12.4 մլն դոլար), եւ առաջինների տարեկան աճի արագացումը երկրորդների դանդաղման պայմաններում ավելացրել է վարկերի մասնաբաժինը ակտիվներում՝ նախորդ տարվա 64,3 տոկոսից մինչեւ 67,1 տոկոս:

 

Ճգնաժամի ֆոնին պորտֆելի թունավորության քողարկումը ճնշում է շահույթը

 

AmRating ազգային վարկանիշային գործակալության վերլուծաբանները նշում են, որ բանկային համակարգի թափանցիկությունը, IFRS9-ի վերաբերյալ նոր հաշվետվություններին անցնելուց հետո, նվազել է վարկերի որակի կառուցվածքի "քողարկման", մասնավորապես,  ըստ ռիսկի խմբերի պորտրտֆելի դասակարգման հաշվին: Անկախ վերլուծաբանների շրջանում առավել մտահոգություն է հարուցում բանկերի հուսալիությունը գնահատելու համար առավել սարսափելի եւ վտանգավոր հոդվածի՝ անհուսալի վարկերի բացակայությունը նոր ձեւաչափում: Եվ վերը նշված 56%-ը չի բացահայտում պորտֆելի թունավորության ամբողջական պատկերը: Սակայն, չնայած դրան, անհուսալի վարկերի "զանգվածային" առկայության մասին է խոսում վարկավորման տոկոսային եկամուտների թույլ աճը (ընդ որում՝ եռամսյակում լճացման) եւ երկրորդ տարին անընդմեջ  շահույթի աճի արգելակումը: Վերլուծաբանների կանխատեսումների համաձայն, վարկային արձակուրդներից հետո անհուսալի վարկերի  դուրսգրման գործընթացը կշարունակվի, դրանով իսկ ճնշելով բանկային հատվածի շահութաբերության մակարդակը, առնվազն մինչեւ այն պահը, երբ սկսի կիրառվել առավելագույն պարտքային բեռի գործակիցը, որը կոչված է բացառելու վարկառուների վերավարկավորվածությունը' վարկային պորտֆելի իրական առողջացմամբ: Իսկ մինչ այդ, կարծում են գործակալության վերլուծաբանները, ցածր տոկոսադրույքները, մարժայի էական նվազումը եւ տոկոսային եկամուտների թույլ աճը զսպում են Roa եւ ROE գործակիցների ՝ բարձր մակարդակի դուրս գալու սպասումները. բանկային համակարգի ակտիվների (ROA) շահութաբերությունը 2020 թվականի առաջին կիսամյակի արդյունքներով նվազել է մինչեւ 1,4 տոկոս, իսկ կապիտալի շահութաբերությունը (ROE) ՝ մինչեւ 9,4 տոկոս: 2020 թվականին այս ամենը բարդանում է կորոնավիրուսի մոլեգնած համաճարակի տնտեսական եւ սոցիալական հետեւանքներով՝ ստեղծված իրավիճակից դուրս գալու ժամկետների անորոշ կանխատեսումներով, իսկ համաճարակի կանխատեսվող ալիքաձեւ ընթացքը կարող է վատթարացնել նույնիսկ 2021 թվականին տնտեսության վերականգնման հեռանկարները:

 

Բազելյան պահանջները ԿԲ-ն զուսպ է կատարում՝ բուֆերների պահպանման համար

 

Բազել III-ի պահանջների համաձայն,  արդեն 2020 թվականից պետք է ուժի մեջ մտնեին մի շարք նոր նորմատիվներ, բայց էպիդեմիոլոգիական ճգնաժամը շտկումներ մտցրեց դրանց ներդրման ժամկետներում։ Ավելին, ԿԲ-ն այդ նորամուծություններին շատ զուսպ է վերաբերվել՝ նոր նորմատիվային դաշտ անցնելու սահունությունն ապահովելու նպատակով՝ ելնելով իրացվելիության եւ կապիտալի ձեւաավորված  բուֆերների  պահպանման շահերից։ Այսպես, 2020 թվից, 12-ամյա ընդմիջումից  հետո (այն ժամանակ min 8% մակարդակ), կրկին ուժի մեջ է մտել հիմնական կապիտալի բավարարության նորմատիվը, որը մայիսից իջեցվել է  նվազագույն 10%-ից մինչեւ 9%, որը գործարկվել է ընդհանուր կապիտալի բավարարության նորմատիվի min 12% մակարդակին համահավասար: Բազելի պահանջներին համապատասխան ներդրված կապիտալի նորմատիվի հակացիկլային հավելավճարը (կապիտալի հակացիկլային բուֆեր-ԱԲԿ) ըստ ռիսկի կշռված ակտիվների 0% - ի չափով թողնվել է այդ մակարդակում: Եվ ԿԲ-ն այս որոշումը կայացնելիս առաջնորդվել է ֆինանսական համակարգի վրա կորոնավիրուսի տարածման հնարավոր բացասական հետեւանքները մեղմելու, ինչպես նաեւ Հայաստանի տնտեսության վարկավորման գործընթացի շարունակականությանը նպաստելու նպատակով: Բացի այդ հավելավճարից նախատեսվում էր ևս երկու հավելավճարի ներդրում՝ կապիտալի բավարարության պահպանման համար հավելավճար (0,5% ՝ մինչև 2,5% փուլային բարձրացմամբ) և հավելավճար  համակարգային նշանակություն ունեցող բանկերի համար (0,5% ՝ տարեկան 1,5% աճով)։ Այսպիսով, Կենտրոնական բանկը բանկերին համապատասխան ազդանշաններ է տվել ձեւավորված կապիտալի բուֆերների օգտագործման վերաբերյալ ՝ բանկային գործառնությունների իրականացման շարունակականությունն ապահովելու, սթրեսային իրավիճակներին դիմակայելու եւ տնտեսական անկման փուլում վնասները կլանելու համար: Նմանատիպ գործիքներ են կապիտալի բուֆերները, որոնք սահմանվել են ի լրումն կապիտալի համարժեքության նորմատիվների եւ նախատեսված են սթրեսային ժամանակաշրջանին բնորոշ ռիսկերի զսպման համար (այդ թվում ' համակարգային): Բացի այդ, ԿԲ-ն բանկերի կողմից տնտեսության իրական հատվածի ֆինանսավորման անխափան իրականացման համար հետաձգել է Բազել III-ի կողմից սահմանված իրացվելիության երկու նոր նորմատիվների ' իրացվելիության ծածկույթի նորմատիվի (LCR) եւ զուտ կայուն ֆինանսավորման նորմատիվի (NSFR) ներդրման ժամկետը, որոնք ուժի մեջ կմտնեն 2021թ. հունվարից: Ընդ որում, սովորական ռեժիմով շարունակում են գործել բանկերի իրացվելիության ռիսկը կարգավորող ընդհանուր եւ ընթացիկ իրացվելիության նորմատիվները համապատասխանաբար min 15% եւ 60%:

 

 2020թ. հուլիսի 1-ի դրությամբ  բանկային շուկայում ընդհանուր կապիտալի համարժեքության մմմիջին մակարդակը կազմել է 27,13%, ինչը ցածր է տարեկան վաղեմության ցուցանիշից (28,88%), իսկ հիմնական կապիտալի բավարարության մակարդակը կազմել է 27,56% (ս.թ. ապրիլի 1-ի 30,6% - ի դիմաց): Ընդհանուր իրացվելիության միջին մակարդակը բանկային շուկայում կազմել է 31,05%, իսկ ընթացիկ իրացվելիությանը' 167,72%, եւ երկու դեպքում էլ տարեկան վաղեմության ցուցանիշների հետ համեմատությունն արձանագրում է նվազում համապատասխանաբար 31,94% եւ 172,88% - ով:

 

Իսկ տնտեսության վերաբերյալ կանխատեսումները գնալով ավելի բացասական են դառնում

 

Համաշխարհային բանկը հունիսի 8-ին թարմացրել է գլոբալ տնտեսական հեռանկարների կանխատեսումը՝ 2020 թվականի համար երկրներիի ՀՆԱ-ի սպասումները սրբագրելով անկման ուղղությամբ, մասնավորապես, Հայաստանի համար կանխատեսելով ՀՆԱ-ի 2,8% անկում, իսկ նրա հարեւան եւ ԵԱՏՄ երկրների համար՝ ավելի ծանրակշիռ անկում: Ընդ որում, Ռուսաստանի համար ՀԲ-ն կանխատեսում Է 2020 թվականին ՀՆԱ-ի 6% անկում, Վրաստանի համար՝ 4,8%, իսկ ԱՄՆ-ի եւ եվրոգոտու տնտեսությունների գծով կանխատեսվող անկումն ավելի բարձր է, համապատասխանաբար, 6,1% եւ 9,1%: Նոր կանխատեսումը հաշվի է առել կորոնավիրուսի համաճարակի շուրջ ստեղծված իրավիճակը եւ դրա հետ կապված խափանումները ծառայությունների աշխատանքում եւ մատակարարման շղթաներում: "Այս ազդեցությունն առավել լուրջ կլինի այն երկրներում, որոնք մեծապես կախված են զբոսաշրջությունից եւ հումքային ապրանքների արտահանումից, կապիտալի ներհոսքից, ինչպես նաեւ այն երկրներւմ, որոնք խորապես ինտեգրված են արժեքի ստեղծման  գլոբալ շղթաներում: Լիարժեք ֆինանսական ճգնաժամի առաջացման վտանգը կարող է թուլացնել օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների եւ դրամական փոխանցումների ներհոսքը, որոնցից վերջինը պայմանավորված կլինի ընդունող երկրներում գործազրկության աճով", - կանխատեսում Է ՀԲ-ն: 

 

ՀՀ կենտրոնական բանկը, որն ավելի վաղ 2020թ. ՀՆԱ-ի աճի դանդաղում էր կանխատեսում մինչեւ 0,7 տոկոս, հունիսին վերանայել է այդ կանխատեսումը 4%-ով անկման ուղղությամբ (2019թ. 7,6%  աճից), առավելագույն անկում ակնկալելով շինարարական հատվածում 11,2%, ինչպես նաեւ ծառայությունների ոլորտում՝ 4,3% - ով, արդյունաբերական հատվածում ՝ 2,2% - ով, եւ ագրոհատվածում՝ 0,4% - ով: ՀՀ ԿԲ - ն զուգահեռ վատթարացրել է մի շարք մակրոտնտեսական ցուցանիշների անկման կանխատեսումը. արտահանման գծով՝ 12-15%-ով (2019թ. 10,3%  աճից), ներմուծման գծով ՝ 15-17%-ով (2019թ. 9,1% աճից), մասնավոր փոխանցումների ներհոսքի գծով՝ 22-25%-ով (2019թ. 9,7%  աճից), ՀՆԱ նկատմամբ ընթացիկ հաշվի դեֆիցիտի գծով՝ 6-7% - ով, ՀՆԱ-ի նկատմամբ բյուջեի դեֆիցիտի հարաբերակցության գծով՝ մինչև 5% խորացում (2019թ. 1 տոկկոսից), գործազրկության գծով՝ 20,4% (2019թ. միջին տարեկան 18,9%-ից):

 

Հաշվի առնելով այն փաստը, որ դրամական փոխանցումների առյուծի բաժինը Հայաստան է գալիս Ռուսաստանից (54%-ը ՝ 2019թ., արտաքին առեւտրային շրջանառությամբ առաջատարը նույնպես Ռուսաստանն է (27-28%-ը ՝ 2019թ. արտահանման եւ ներմուծման գծով), ներդրումների առումով առաջնությունը նույնպես Ռուսաստանինն է (34,3% - ը ՝ ընդհանուր ծավալում եւ 65,2% ՝ ՕՈՒՆ-ի ծավալում), հետեւաբար, որպես ռեցիպիենտ երկիր, Հայաստանը հատկապես ցավագին կտանի դոնոր երկրներում տնտեսական իրավիճակի վատթարացումը, քանի որ վերջինն սպառնում է հարվածել տարբեր ուղղություններից՝ միաժամանակ: