Ուրբաթ, 27 Նոյեմբերի 2020 15:56

Արմինֆո.Հայաստանի բանկային համակարգում արագացել է չաշխատող վարկերի աճը։ Այսպես, NPL-ի մասնաբաժինը վարկային պորտֆելում 3-րդ եռամսյակում աճել է  8,3% - ից մինչեւ 9%, իսկ ակտիվներում հասել է 6,1%՝ նախորդ տարի արձանագրված, համապատասխանաբար, 9%-ի եւ 5,9%-ի դիմաց:

Դա դիտվել է վարկային ներդրումների 13,5 տոկոսից մինչեւ 21,4 տոկոս եւ ակտիվների 14 տոկոսից մինչեւ 16,5 տոկոս տարեկան աճի արագացման ֆոնին՝ երկու դեպքում էլ եռամսյակային դանդած աճի պայմաններում (վարկերը՝ 3,2 տոկոսից մինչեւ 5,9 տոկոս, ակտիվները՝ 1,5 տոկոսից մինչեւ 4,8 տոկոս):

 

Այս ցուցանիշները բերվում են 30.09.2010թ. դրությամբ ֆինանսական հաշվետվությունների հիման վրա   ԱրմԻնֆո-ի պատրաստած Հայաստանի բանկերի ֆինանսական վարկանիշից, որոնցում առկա է վարկային ռիսկի ներկայացման նոր ձևաչափ (ըստ IFRS9-ի), որն ամբողջությամբ չի արտացոլում վարկային պորտֆելի որակի և թունավոր փոխառությունների առկայության իրական պատկերը (NPL): Բայց ԱրմԻնֆո ԼԸ-ը բանկերից պահանջում է անհրաժեշտ տվյալներ, որոնք թույլ են տալիս հաշվարկել ժամկետանց վարկերի ընդհանուր ծավալը եւ, հետեւաբար, դրանց մասնաբաժինը վարկային պորտֆելում եւ բանկերի ակտիվներում:

 

Թունավոր վարկերի արագացած աճը, իր հերթին, կրճատել էէ շահույթը: Այսպես, զուտ շահույթը, 9 ամիսների արդյունքներով կազմելով 58.6 մլրդ դրամ ($119.9 մլն), կրճատվել է 0.9% - ով (նախորդ տարվա 14.2% աճի դիմաց), ինչը դիտվել է ժամկետանց վարկերի ծավալի 20.3% աճի ֆոնին (եռամսյակային աճի 10.1%-ից  մինչեւ 13.1% արագացման դեպքում): Եվ դա ուղեկցվում էր հաշվետու եռամսյակում առողջ (ստանդարտ) վարկերի մեծության 3,5%  աճի թույլ փորձով (II եռամսյակում 0,5% անկումից)՝ տարեկան 9,1% աճի դեպքում, որը, ամենայն հավանականությամբ, առավելապես ապահովվել էր վարկային արձակուրդների ժամանակ (մարտի 13-ից մինչեւ հունիս) պայմանագրերի վերակնքման եւ 1-ին եւ 2-րդ հակաճգնաժամային պետական ծրագրերին ակտիվ մասնակցության հաշվին:

 

Թունավոր սպառողական վարկերը կկկտրուկ աճել են

 

NPL-ի մոտ 55%-ը բաժին է ընկնում կասկածելի եւ անհուսալի ռիսկի խմբերին, ընդ որում,  վերջին խումբը մնում է գերիշխող: Ըստ ճյուղեր՝ ժամկետանց վարկերի ավելի քան 35%-ը բաժին է ընկնում սպառողական վարկերին (հաշվի առնելով հիփոթեքը)՝ չաշխատող վարկերի ծավալի 45,3% տարեկան աճով, առողջ վարկերի 19,7% - ով աճի դեպքում: Ընդ որում, չաշխատող սպառողական վարկերի գրեթե կեսը կուտակվել է կասկածելի եւ անհուսալի խմբերում, առավելապես՝ վերջինում:

 

NPL մասնաբաժնի գծով երկրորդ տեղում է առեւտրի հատված, որտեղ կուտակվել է չաշխատող վարկերի ավելի քան 20% - ը, դրանց ծավալի 3% տարեկան անկումամբ, բաայց առողջ վարկերի 21,1% աճի դեպքում:

 

NPL մասնաբաժնով Երրորդ տեղն զբաղեցնում են ագրովարկերը՝ ավելի քան 11%, չաշխատող վարկերի 7,8% տարեկան աճով, առողջների աճի մինչև 22,1%ն արագացման դեպքում։ Այնուհետեւ NPL-ի բաժնեմասով հետեւում են արդյունաբերական հատվածի վարկերը՝ մոտ 10%, դրանց ծավալի 5,4% տարեկան անկմամբ' առողջ վարկերի ավելի ակնհայտ անկման դեպքում (13,6%): Փոքր-ինչ ցածր է NPL մասնաբաժինը հանրային սննդի եւ ծառայությունների ոլորտի վարկերում, դրանց ծավալի 16,1% տարեկան անկման  եւ առողջ վարկերի 6,5% համեստ աճի դեպքում: Ըստ NPL մասնննաբաժնի դրանց հաջորդում են շինարարության ոլորտի վարկերը՝ ծավալի 2,2% տարեկան անկմամբ՝ւ առողջ վարկերի 39,1% աճի դեպքում:

 

Այդ նույն ոլորտները գերակշռում են նաև վարկային ներդրումների ծավալով. սպառողական վարկերը՝

 28,2%, առեւտրի ոլորտը' 17,3%, արդյունաբերական հատվածը' 14,7%: Հիփոթեքին բաժին է ընկնում 11%: Հանրային սննդի/ծառայությունների ոլորտի վարկավորման մասնաբաժինը կազմել է 6,8%, ագրոհատվածի և շինարարության ոլորտի մասնաբաժինը' 5,3-6,2%:

 

Սպառողական վարկերի ծավալի տարեկան աճը դանդաղել է 35,2%-ից մինչեւ 23%,  հիփոթեքի աճի 40,3% - ից մինչեւ 36,3%  չնչին դանդաղման դեպքում: Հանրային սննդի/ծառայությունների ոլորտի վարկավորման աճը կտրուկ դանդաղել է՝ 24,3%-ից մինչև 8,6%, առևտրի հատվածւոմ աճն արագացել է 11%- ից մինչև 18,1%, իսկ արդյունաբերական հատվածում դինամիկան վատթարացրել է՝ 18% աճից  մինչեւ 9% անկում: Ներդրումների աճի  տեմպերի կտրուկ արագացում է դիտվել նաեւ շինարարության ոլորտում՝ 3 տոկոսից մինչեւ 34,3 տոկոս,  ագրոհատվածում՝ 2,5 տոկոսից մինչեւ 19,6 տոկոս: Ընդ որում, ՓՄՁ վարկավորման ծավալների աճի տեմպը  շարունակում են նվազել՝ 13,7%-ից մինչեւ 6,6%:

 

Հայաստանի բանկերի միագումար վարկային պորտֆելը մինչեւ 2020թ. հոկտեմբերի 1-ը հասել է 4.3 տրլն դրամի ($8.7 մլրդ), իսկ ակտիվները' 6.3 տրլն դրամի ($12.9 մլրդ), և առաջինների տարեկան աճի առավել արտահայտված արագացումը երկրորդի աճի նվազ նկատելի արագացման պայմաններում աավելացրել է  ակտիվներում վարկերի մասնաբաժինը՝ նախորդ տարվա 65.1%-ից մինչև 67.8%:

 

Շահույթը սկսել է նվազել պորտֆելի թունավորության ճնշման տակ

 

AmRating ազգային վարկանիշային գործակալության վերլուծաբանները նշում են, որ ըստ IFRS9-ի նոր հաշվետվություններին անցնելու կապակցությամբ բանկային համակարգի թափանցիկությունը զգալիորեն նվազել է վարկերի որակի կառուցվածքի, մասնավորապես, պորտֆելի  ըստ ռիսկի խմբերի դասակարգման "քողարկման" հաշվին:

 

Անկախ վերլուծաբանների շրջանում առավել մտահոգություն է հարուցում բանկերի հուսալիությունը գնահատելու համար առավել սարսափելի եւ վտանգավոր հոդվածի՝ անհուսալի վարկերի բացակայությունը նոր ձեւաչափում, ինչի վրա կարգավորողը՝ ի դեմս ՀՀ ԿԲ-ի, աչք է փակում է։ Որպես հետեւանք՝ վերը նշված 55%, որը բաժին է ընկնում կասկածելի եւ անհուսալի ռիսկի խմբերին, չի բացահայտում պորտֆելների «վտանգավորության» ամբողջական պատկերը: Սակայն, չնայած դրան, անհուսալի վարկերի "զանգվածային" ներկայության մասին խոսում է վարկավորման տոկոսային  եկամուտների զուսպ աճը (ընդ որում, եռամսյակում՝ համեստ) եւ շահույթի նվազումը: Սա հաստատել է ավելի վաղ վերլուծաբանների արտահայտած այն ենթադրությունը, որ վարկային արձակուրդներից հետո հաշվեկշիռներից անհուսալի փոխառությունների դուրսգրման գործընթացը կշարունակվի՝ դրանով իսկ ճնշելով բանկային հատվածի շահութաբերության մակարդակը:

 

Վերլուծաբաններն այն ժամանակ կանխատեսում էին, որ այդ գործընթացը կշարունակվի, առնվազն, մինչեւ այն պահը, երբ կսկսի կիրառվել առավելագույն պարտքային բեռի գործակիցը, որը կոչված է բացառելու վարկառուների վերավարկավորվածությունը՝ վարկային պորտֆելի զոուգընթաց իրական առողջացմամբ:

 

Առայժմ, ըստ գործակալության վերլուծաբանների, ցածր տոկոսադրույքները, մարժայի էական նվազումը եւ տոկոսային եկամուտների թույլ աճը զսպում են Roa եւ ROE գործակիցների բարձր մակարդակի դուրս գալու սպասումները. 2020 թվականի 9 ամիսների արդյունքներով բանկային համակարգի ակտիվների (ROA) շահութաբերությունը նվազել է մինչեւ 1,3 տոկոս, իսկ կապիտալի (ROE) շահութաբերությունը՝ մինչեւ 8,9 տոկոս: 2020 թվականին այս ամենը բարդանում է կորոնավիրուսի համավարակի տնտեսական եւ սոցիալական հետեւանքներով՝ ստեղծված իրավիճակից դուրս գալու ժամկետների անորոշ կանխատեսումներով: Իսկ աշնանը մեծ թափով մոլեգնած վիրուսի երկրորդ ալիքը՝ ԼՂՀ-ի դեմ ադրբեջանա-թուրքական ագրեսիայի եւ ռազմական դրության հետեւանքներով հանդերձ, հարցականի տակ է դրել նույնիսկ 2021 թվականին տնտեսության վերականգնման հեռանկարները։ Վերլուծաբանների ենթադրությամբ, տնտեսությունը, լավագույն դեպքում, կարող է աճի հասնել 2022 թվականին, եթե ֆինանսական հատվածին հաջողվի դիմակայել ճգնաժամին առանց շոշափելի կորուստների։

 

ԿԲ-ն առայժմ  զուսպ է վերաբերվում Բազելյան պահանջներին

 

ԿԲ-ն այս ֆոնին նախընտրում է առայժմ զուսպ վերաբերվել Բազել III-ի պահանջներին, ինչի մասին վկայում է նաեւ III եռամսյակում կապիտալի նորմատիվին հակացիկլիկ հավելավճարի պահպանումը (կապիտալի հակացիկլիկ բուֆեր-ԱԲԿ) ռիսկայնությամբ կշռված ակտիվների 0% - ի մակարդակում: Այդ որոշումը կայացնելիս ԿԲ-ն առաջնորդվել է ֆինանսական համակարգի վրա կորոնավիրուսի եւ ռազմական դրության հնարավոր բացասական հետեւանքները մեղմելու, Հայաստանի տնտեսության վարկավորման գործընթացի շարունակականությանը նպաստելու նպատակով:

 

Բացի այդ հավելավճարից, նախատեսվում էր նաեւ 2020 թվականից ներդնել եւս երկու հավելավճար ՝ կապիտալի բավարարության պահպանման համար հավելավճար եւ համակարգային նշանակություն ունեցող բանկերի համար հավելավճար: Բայց ՀՀ ԿԲ-ն այս փուլում նախընտրեց զերծ մնալ այդ նորամուծություններից, որպեսզի ապահովվի նոր նորմատիվ դաշտ անցնելու հարթությունը՝ ի շահ ձևավորված կապիտալի և իրացվելիության բուֆերների պահպանման։ Ընդ որում, 2020 թվից, 12-ամյա ընդմիջումից հետո (այն ժամանակ min 8% մակարդակով), կրկին ուժի մեջ է մտել հիմնական կապիտալի բավարարության նորմատիվը, որը մայիսին իջեցվել է  նվազագույն 10% - ից մինչեւ 9%, որը  գործարկվել է գործող ընդհանուր կապիտալի համարժեքության նորմատիվին հավասար min 12% մակարդակում:

 

Այսպիսով, կարգավորիչը բանկերին համապատասխան ազդանշաններ է տվել ձեւավորված կապիտալի բուֆերների օգտագործման վերաբերյալ ' բանկային գործառնությունների իրականացման անընդհատությունը ապահովելու համար, սթրեսային իրավիճակներին դիմակայելու եւ երկարատեւ տնտեսական անկման (ռեցեսիայի) վիճակում վնասների կլանումը կանխելու համար: Նմանատիպ գործիքներ են կապիտալի բուֆերները, որոնք սահմանվել են ի լրումն կապիտալի համարժեքության նորմատիվների եւ նախատեսված են սթրեսային ժամանակաշրջանին բնորոշ ռիսկերի զսպման համար (այդ թվում ' համակարգային):

 

Բացի այդ, ԿԲ-ն բանկերի կողմից տնտեսության իրական հատվածի ֆինանսավորման անխափան իրականացման համար հետաձգել է Բազել III-ի կողմից սահմանված իրացվելիության երկու նոր նորմատիվների ' իրացվելիության ծածկույթի նորմատիվի (LCR) եւ զուտ կայուն ֆինանսավորման նորմատիվի (NSFR) ներդրման ժամկետը, որոնք պետք է ուժի մեջ մտնեն 2021թ. հունվարից: Ընդ որում, սովորական ռեժիմով շարունակում են գործել բանկերի իրացվելիության ռիսկը կարգավորող ընդհանուր եւ ընթացիկ իրացվելիության նորմատիվները համապատասխանաբար min 15% եւ 60%:

 

2020թ. հոկտեմբերի 1-ի դրությամբ  բանկային շուկայում ընդհանուր կապիտալի բավարարության միջին մակարդակը կազմել է 25,67%, ինչը մեկ տարվա վաղեմության ցուցանիշից ցածր է (28,9%), իսկ հիմնական կապիտալի համարժեքության մակարդակը կազմել է 24,24% (հուլիսի 1-ի 27,56% եւ. ապրիլի 1-ի 30,6% - ի դիմաց): Ընդհանուր իրացվելիության մակարդակը բանկային շուկայում կազմել է միջինը 31,32%, իսկ ընթացիկ իրացվելիությանը' 161,09%, եւ երկու դեպքում էլ տարեկան վաղեմության ցուցանիշների հետ համեմատությունն արձանագրում է նվազում, համապատասխանաբար, 31,99% եւ 174,07% - ով:

 

Տնտեսության հեռանկարների կանխատեսումները ավելի բացասական են դարձել

 

Համաշխարհային բանկը (ՀԲ), Եվրոպայի և Կենտրոնական Ասիայի տնտեսության զարգացման հեռանկարների հոկտեմբերին նորացված կանխատեսման մմմմեջ, Հայաստանի ՀՆԱ - ի գծով 2020 թվականի ակնկալիքները վատթարացրել է ավելի մեծ անկման ուղղությամբ ՝ 6,3%-ով, ավելի վաղ կանխատեսվող 2,8% - ի և 2019թ.փաստացի 7,6% - ի դիմաց:

 

Ըստ ճյուղերի՝  2020թ.համար Հայաստանի ՀՆԱ-ն Համաշխարհային բանկի կողմից կանխատեսվում է. ագրոհատվածի 1,7% աճ  (2019թ. փաստացի 2,6% - ի անկումից), ընդ որում, արդյունաբերական հատվածն ու ծառայությունների ոլորտը կհայտնվեն համապատասխանաբար 2,4% և 9,9% անկման վիճակում (2019թ. փաստացի 7,1% և 10,4% աճի դիմաց):

 

Հայաստանի հիմնական առևտրային գործընկեր հանդիսացող Ռուսաստանի գծով ՀԲ - ն կանխատեսում է 2020 թվականին  ՀՆԱ 5% անկում՝ ավելի վաղ սպասվող 6% - ի և 2019թ. փաստացի 1,3%-ի աճի դիմաց:

 

Համաշխարհային բանկի զեկույցում նշվում է. "COVID-19 համմավարակը համաշխարհային տնտեսությունը ամենախոր ռեցեսիայի է հասցրել՝ վերջին ութ տասնամյակների ընթացքում։ Ձեւավորվող շուկայական տնտեսություն ունեցող երկրներում եւ Եվրոպայի ու Կենտրոնական Ասիայի զարգացող երկրներում ՀՆԱ-ն, ինչպես սպասվում է, 2020 թվականին կկրճատվի 4,4 տոկոսով: Ամենից շատ տուժել են եվրագոտու կամ Ռուսաստանի հետ ծանրակշիռ առեւտրական կամ արտադրական-իրացման կապեր ունեցող երկրները, ինչպես նաեւ այն երկրները, որոնք խիստ կախված են զբոսաշրջությունից կամ էներգակիրների ու մետաղների արտահանումից: Աղքատության գծից՝ օրական 3,2 մլն դոլարի չափով, գնահատականները ենթադրում են, որ եւս 2,2 մլն մարդ կարող է աղքատության մեջ ընկնել ձեւավորվող շուկայական տնտեսություն ունեցող երկրներում եւ տարածաշրջանի զարգացող երկրներում, իսկ աղքատության օրական 5,5 դոլար գծի դեպքում, որը սովորաբար օգտագործվում է միջինից բարձր եկամուտ ունեցող երկրներում, այդ թիվը կարող է հասնել 6 միլիոնի":

 

Արժույթի միջազգային հիմնադրամը (ԱՄՀ) Հայաստանի վերաբերյալ 2020 թվականի նոյեմբերյան կանխատեսման մեջ կանխատեսում է ՀՆԱ-ի ավելի քան 7 տոկոս անկում՝ նշելով. «Հայաստանի տնտեսությունը խիստ տուժել է համավարակից եւ 1990-ականներից ի վեր վատթարագույն զինված առճակատումից: Այդ ցնցումները հանգեցրել են ներքին պահանջարկի եւ առաջարկի խախտման, եւ խորացել է արտահանման եւ զբոսաշրջության եկամուտների, դրամական փոխանցումների կտրուկ կրճատմամբ եւ կապիտալի հոսքերի որոշ չափով թուլացմամբ: Վերականգնման վերաբերյալ անորոշությունը բարձր է, սակայն աճը, ԱՄՀ-ի կանխատեսումներով, համեստ կմնա 2021 թվականին, իսկ հետո կարագանա այդ ցնցումների եւ դրանց հետ կապված տնտեսական սպիների հետեւանքներին տնտեսության աստիճանական ադապտացմանը զուգընթաց:  Արտաքին իրադարձությունների, անորոշ տնտեսական եւ քաղաքական իրադրության, տարածաշրջանային բարձր լարվածության, համաճարակի ինտենսիվության եւ տեւողության հետ կապված կարճաժամկետ բացասական ռիսկերը հավասարակշռվում են համավարակից հետո ավելի արագ վերականգնման, ավելի սահմանափակ սպիացման եւ բարեփոխումների ավելի արագ իրականացման պոտենցիալ դրական հետեւանքներով":

 

ՀՀ կենտրոնական բանկը դեռ սեպտեմբերին վերանայել է 2020 թվականի ՀՆԱ - ի կանխատեսումը ՝ ակնկալելով ավելի մեծ անկում՝ 6,2 տոկոսով՝ ավելի վաղ կանխատեսվող 4 տոկոսի դիմաց։ 2020թ. նորացված ԿԲ-ի ճյուղային կանխատեսման մեջ վատթարացել են ակնկալիքները շինարարության ոլորտի ավելի մեծ անկման ուղղությամբ ՝ մինչեւ 18,7% (նախկին 11,2% - ից), ծառայությունների ոլորտները ՝ մինչեւ 6,1% (նախկին 4,3% - ից), գյուղատնտեսությունը ՝ մինչեւ 1,1% (նախկին 0,4% - ից), իսկ արդյունաբերական ոլորտի անկումը կկազմի 2% (նախկինում կանխատեսվող 2,2% - ի դիմաց): Մասնավոր ներդրումների անկման կանխատեսումը ԿԲ-ն իջեցրել է մինչեւ 20 տոկոս (նախկին 14,7 տոկոսից): ՀՀ ԿԲ - ն նաև 2020թ. - ի արտահանման և ներմուծման կանխատեսումը նվազեցրել է 29-32% - ով ՝ ներմուծման ավելի վաղ սպասվող 15-17% անկման, արտահանման ՝ 12-15% - ով, և 2019 թ. - ի փաստացի աճի ՝ համապատասխանաբար 9.1% և 10.3% - ով: ՀՀ ԿԲ-ն փոքր-ինչ բարելավել է մասնավոր փոխանցումներիանկման 2020թ.կանխատեսումը մինչև 19-22% (նախկինում սպասվող 22-25% - ից):

 

Հաշվի առնելով այն փաստը, որ դրամական փոխանցումների առյուծի բաժինը Հայաստան է գալիս Ռուսաստանից (54%-ը ՝ 2019թ.), արտաքին առեւտրային շրջանառությամբ առաջատարը նույնպես Ռուսաստանն է (27-28%-ը ՝ 2019թ. արտահանման եւ ներմուծման գծով), ներդրումների գծով նույնպես առաջատարը Ռուսաստանն է (34,3% ՝ ընդհանուր ծավալով եւ ՕՈՒՆ 65,2%  ծավալով), հետեւաբար, որպես ռեցիպիենտ երկիր, Հայաստանը ցավոտ կտանի դոնոր երկրների տնտեսությունների անկումը, ընդ որում՝ Ռուսաստանի տնտեսական իրավիճակի 2020թ. կանխատեսվող վատթարացումը հատկապես բացասաբար կանդրադառնա Հայաստանի վրա, քանի որ ճնշման սպառնալիքի տակ են հայտնվում երկրի հիմնական մակրոտնտեսական ցուցանիշները։