Մասնագետներ. Հայաստանի գիտական ոլորտի ֆինանսավորումն անհրաժեշտ է զգալիորեն ավելացնել,  առնվազն՝ 50 տոկոսով

Արմինֆո.Հայաստանի գիտական ոլորտի ֆինանսավորումը պետք է զգալիորեն ավելացնել, առնվազն՝ 50 տոկոսով։ Այդ կարծիքին են տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտի մի շարք ընկերությունների ղեկավարներ։ Ելույթ ունենալով փետրվարի 8-ին կայացած մամուլի ասուլիսում՝ նրանք մատնանշել են գիտության կարեւոր դերը ՏՏ ոլորտի համար:

Մասնավորապես, Robomart ընկերության համահիմնադիր և տեխնոլոգիաների գծով տնօրեն Տիգրան Շահվերդյանի խոսքով ՝ Հայաստանի անվտանգությունն ու տնտեսական վերելքը պահանջում են հզոր գիտական ներուժի կիրառում ։ Գիտական ոլորտի զարգացումն ապահովելու համար մասնավոր ընկերությունների ղեկավարները ներկայացրել են իրենց առաջարկությունները "Գիտության եւ կրթության մասին" օրենքի նախագծի վերաբերյալ, որը շրջանառության մեջ է Հայաստանի խորհրդարանում:

Նախաձեռնության գլխավոր խնդիրներից մեկը պետք է լինի երիտասարդության շրջանում գիտական գործունեության գրավչության ձևավորումը։ Այսօր, Շահվերդյանի համոզմամբ, երկրում գիտական միտքը, հիմնականում, կենտրոնացած է սահմանային տարիքի գիտնականների խմբի շուրջ, եւ օբյեկտիվ չէ նրանցից բեկումնային լուծումներ ակնկալել, հատկապես՝ տեղեկատվական տեխնոլոգիաների մասով: Դրա համար անհրաժեշտ է ներգրավել երիտասարդներին, իսկ դրա համար գիտական գործունեությունը պետք է գրավիչ դառնա ։ Բացի այդ, նախատեսվում է Սփյուռքի ներկայացուցիչներին ներգրավել մի շարք գիտական ծրագրերում։ Անհրաժեշտ է նաեւ մի փոքր շեղվել հիմնարար գիտությունների ոլորտում հետազոտություններից՝ դեպի կիրառական գիտությունները:

EarlyOne-ի եւ Limetech-ի հիմնադիր եւ գլխավոր տնօրեն Գեւորգ Սաֆարյանն, իր հերթին, նշել է գիտության ֆինանսավորման ծավալների առնվազն 50%  ավելացման անհրաժեշտությունը: Այս գործընթացը պետք է իրականացվի աստիճանաբար: Մասնավորապես, օրենսդրական մակարդակով անհրաժեշտ է ամրագրել մինչեւ 2024 թվականը ՀՆԱ-ի 4% - ի սահմաններում գիտության ֆինանսավորման ծավալների հասնելու դրույթը: 2022 թվականին նախատեսել հատկացումների մինչեւ 2 տոկոս, իսկ 2023 թվականին ՝ ՀՆԱ - ի մինչեւ 3 տոկոս աճ: Մինչ այդ անհրաժեշտ է անցկացնել մի շարք միջոցառումներ։ Մասնավորապես, հետազոտություններ կատարել առկա ռեսուրսների գնահատման ուղղությամբ։ Գիտության զարգացման ծրագիրը պետք է համահունչ լինի երկրի զարգացման առաջնահերթություններին։ Արդյունքում՝ անհրաժեշտ կլինի ստեղծել համակարգ եւ ձեւավորել զարգացման հստակ մեթոդաբանություն, որը հնարավորություն կտա բարձրացնել գիտական գործունեության արդյունավետությունը, իսկ զարգացման վերջնական ծրագիրը կազմելուց հետո կողմնորոշվել ֆինանսավորման ուղղությունների հարցում: Գևորգ Սաֆարյանը կարևորել է տեխնոլոգիական տրանսֆերի կիրառումը, որը գիտությունը կապի արտադրության հետ: Որպեսզի գիտնականների կողմից ստեղծվող գիտական նոր մշակումներն իրենց կիրառությունը գտնեն արտադրության մեջ։

Գիտության առեւտրայնացումը անհրաժեշտ է իրականացնել արդիական կարգով։ Նախաձեռնությունը պաշտպանել է նաև առաջատար տեխնոլոգիաների ձեռնարկությունների միությունը, որի ղեկավար Րաֆֆի Քասարջյանը կարևորել է գիտության կարեւոր դերը տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտի զարգացման գործում: Միության ռազմավարության համաձայն ՝ մինչեւ 2025 թվականը գերակայությունը տրվում է գիտությանը, որը կարող է մեծ շահաբաժիններ տալ։ Դրա համար անհրաժեշտ է կողմնորոշվել բիզնես - պետություն - գիտություն կապի հարցում՝ երկրի համար ընդհանուր խնդիրները լուծելու նպատակով։ Ներկայում,  Քասարջյանի համոզմամբ, գլխավոր խնդիրը մարդկային ռեսուրսի առկայությունն է։ ՏՏ ոլորտի 21-30% աճ ապահովելու համար կարևոր է, որ լավագույն ուսանողները, ովքեր ավարտում են բուհերը, մինչև տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտի ձեռնարկություններում աշխատանքի ընդունվելը անցնեն գիտաշխատողի ճանապարհ։ Այդ ճանապարհը երկարաժամկետ հեռանկարի տեսանկյունից կարող է շատ ավելի մեծ շահաբաժիններ բերել, քան կարճաժամկետ հեռանկարում։ Պետությունը պետք է ներգրավված լինի այդ գործընթացներում, այլ ոչ թե, պարզապես, ֆինանսավորման աղբյուր։

Ի հաստատումն վերոնշյալի՝ Krisp ընկերության համահիմնադիր և ղեկավար Արտավազդ Մինասյանը նշել է, որ իր ղեկավարած ընկերությունը լուրջ հաջողությունների է հասել գիտական հետազոտությունների շնորհիվ։ Գործունեության մեկնարկից մեկ տարի անց ստացվել է մի տեխնոլոգիա, որը ճանաչվել է աշխարհում լավագույններից մեկը։ Չորս տարի առաջ ստեղծված ընկերությունն այսօր արդեն 120 մլն դոլար արժե: Ընկերության օրինակը, ինչպես նշել է Արտավազդ Մինասյանը, վկայում է այն մասին, թե ինչպես կարելի է գիտական մտքի կիրառմամբ լուրջ հաջողությունների հասնել ձեռնարկատիրական գործունեության մեջ: "Հուսով եմ, որ Հայաստանում գիտությունը զարգացում կունենա, ինչը բարենպաստ ազդեցություն կունենա տնտեսության և երկրի զարգացման վրա"։

Ավելի վաղ ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի եւ սպորտի նախարարությունը ներկայացրել էր "Բարձրագույն կրթության եւ գիտության մասին" օրինագծում եւ հարակից օրենքներում առանցքային փոփոխությունները, որոնք հավանության են արժանացել 2020 թվականի դեկտեմբերի 3-ի կառավարության նիստում: Մեծ բացասական արձագանք է առաջացրել, մասնավորապես, օրենքի այն կետը, որով նախատեսվում է ոչ թե բուհի ռեկտորի կամ գիտական հաստատության տնօրենի (կոլեկտիվի կողմից) ընտրություն, այլ այդ կազմակերպությունների ղեկավարի նշանակում պետության կողմից՝ մինչեւ 5 տարի ժամկետով: Դրա հետեւանքով գիտնականներն ու հասարակական գործիչները մտավախություն ունեն, որ նոր օրենքը ոտնահարում է բուհերի ինքնակառավարման իրավունքները, ակադեմիական եւ հետազոտական ազատության երաշխիքները: