Շաբաթ, 27 Մարտի 2021 17:41

Արմինֆո.Fitch Ratings - ը հաստատել է Հայաստանի թողարկողի դեֆոլտի երկարաժամկետ վարկանիշը (ԹԴՎ) արտարժույթով (LTFC) "B+" մակարդակում ' "Կայուն"կանխատեսմամբ: Այդ մասին ասվում է Fitch-ի կայքում զետեղված հաղորդագրությունում։

 

Հիմնական վարկանիշային գործոնները

 

Հայաստանի ԹԴՎ "B +" մակարդակում արտացոլում է բավականին բարձր պետական եւ արտաքին պարտքը, համեմատաբար թույլ արտաքին ֆինանսները եւ աշխարհաքաղաքական լարվածությունը, որը կարող է վերաճել ռազմական հակամարտության: Դրանք հավասարակշռված են մեկ շնչին ընկնող բարձր եկամուտով, կառավարման, զարգացման և բիզնեսի վարման դյուրինության ցուցանիշներով, որոնք գերազանցում են "B" վարկանիշի միջակայքը, և ինստիտուտներով, որոնք նպաստել են կանոնակարգված քաղաքական անցումներին և դիմացել են 2020թ. համավարակի շոկին ու Ադրբեջանի հետ վեցշաբաթյա պատերազմին ։ Առկա է նաեւ մակրոտնտեսական եւ ֆիսկալ քաղաքականության ամուր հիմք եւ բարեփոխումների հուսալի հանձնառություն, որոնք ամրապնդվում են ԱՄՀ-ի պահուստային ֆինանսավորման համաձայնագրով (SBA):

 

Fitch-ն ակնկալում է, որ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի "Իմ քայլը" դաշինքը կկարողանա պահպանել մեծամասնության աշխատանքային կոալիցիան խորհրդարանում 2021թ. հունիսի 20 - ի արտահերթ ընտրություններում: Այն բանից հետո, երբ 2020թ. նոյեմբերի 9-ին Ռուսաստանի միջնորդությամբ Փաշինյանը ստորագրեց հրադադարի մասին համաձայնագիրը, որպեսզի վերջ դնի Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությանը, երկրում սկսվեց իր հրաժարականի կոչ անող զինվորականների կողմից ուժեղացված բողոքների և քաղաքական ինտերվենցիաների շրջանը: "Չնայած այն հանգամանքին, որ մենք ակնկալում ենք Փաշինյանի իշխանության պահպանումը, նրա կառավարությանն աջակցությունը նվազել է պատերազմից հետո, եւ կարող է խորացնել կառուցվածքային բարեփոխումների իրականացման եւ կոռուպցիայի դեմ պայքարի խնդիրները", - նշվում է Fitch-ի հաղորդագրության մեջ:

 

Fitch-ի կարծիքով, Ղարաբաղյան պատերազմում Հայաստանի պարտության հետեւանքները, ամենայն հավանականությամբ, կպահպանվեն, քանի որ փախստականների հոսքը Հայաստան տասնյակ հազարներով է հաշվվում, ինչպես նաեւ անհրաժեշտություն կա վերականգնել դիվանագիտական ջանքերը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի նախկինում ձախողված գործընթացի շրջանակներում: Չնայած ռուսական խաղաղապահ ուժերի ներկայությանը, լարվածությունը Լեռնային Ղարաբաղում կարող է կրկին սրվել ապառազմականացված գոտու բացակայության պատճառով ։ Պատերազմը նաև ավելի ամրապնդեց Հայաստանի կախվածությունը Ռուսաստանից անվտանգության և տնտեսական հարաբերությունների հարցերում։

 

Fitch Կանխատեսումները

Covid-19-ի կրկնակի համաճարակի եւ հակամարտությունների շոկերի ազդեցությունը հանգեցրել է նրան, որ պետական պարտքը փոխել է իր նախորդ նվազման միտումը, իսկ պետական պարտք/ՀՆԱ հարաբերակցությունը 2020թ. վերջին աճել է 13,8 տոկոսային կետով ՝ հասնելով 67,3 տոկոսի ՝ ընթացիկ "B" միջակայքից (63,8 տոկոս) առաջ անցնելով: Fitch-ը կանխատեսում է, որ պետական պարտք/ՀՆԱ հարաբերակցությունը 2021թ.վերջին կհասնի 67,6 տոկոսի գագաթնակետին, իսկ հետո աստիճանաբար կնվազի մինչև 63,5 տոկոս 2025թ. վերջին, քանի որ կառավարությունը կրկին կիրագործի իր միջնաժամկետ ֆիսկալ կանոնները և նախատեսում է այդ ցուցանիշը հասցնել 60 տոկոսի 2026թ. վերջին: 2020թ. ցնցումներից տնտեսական սպիների եւ տնտեսությանն աջակցելու ծախսերի ճնշման պատճառով ավելի թույլ աճը զսպում է պետական պարտքի ավելի արագ կրճատման ներուժը: Արտարժույթով առաջադրված պարտքը կազմում է պետական պարտքի 77% - ը ("B" միջակայք. 61%), ինչը բարձրացնում է դրամի արժեզրկման նկատմամբ երկրի խոցելիությունը:

 

Կոնսոլիդացված բյուջետային դեֆիցիտը 2019թ. ՀՆԱ-ի 0,8% - ից աճել է մինչև 2020թ. ՀՆԱ-ի 5,1% - ը (Fitch-ի կանխատեսած 7,6%), ինչը պայմանավորված է ծախսերի աճով, այդ թվում ՝ համավարակի ժամանակ տնտեսությանն աջակցելու նպատակով: 2020թ. IV եռ. բյուջեի ուղղումն ընդլայնել է պետբյուջեի դեֆիցիտը եւ վերաբաշխել ռազմական կարիքների ծախսերը, սակայն կապիտալ ծախսերի թերակատարումը սահմանափակել է 2020թ. դեֆիցիտի աճը: Fitch - ը կանխատեսում է 2021թ.պետբյուջեի դեֆիցիտի աստիճանական կրճատում մինչեւ 4 տոկոս եւ 2022թ. 2,8 տոկոս ' տնտեսության վերականգնման 2021թ. ծրագրի շրջանակներում բյուջետային աջակցության մի շարք միջոցառումների շարունակման եւ կապիտալ ծախսերի կատարման որոշակի բարելավման ակնկալիքով:

 

Պոտենցիալ լրացուցիչ հարկաբյուջետային միջոցները թույլ տնտեսության վերականգնմանն աջակցելու համար Fitch կանխատեսումների առանցքային ռիսկն են:  2021 թվականի դեֆիցիտը կֆինանսավորվի հիմնականում 2021թ. փետրվարին թողարկված 750 մլն դոլարի եվրապարտատոմսերի հաշվին, ընդ որում, ֆինանսավորման տարեկան պահանջների 71% - ն ավարտվել է փետրվարի վերջին:

 

Հայաստանը ստանձնել է ԱՄՀ-ի SBA-ի շրջանակներում պետական ֆինանսների կառավարման հետ կապված առանցքային կառուցվածքային բարեփոխումների պարտավորություն, այդ թվում ՝ միջնաժամկետ բյուջետային հետագծի պահպանման, եկամուտների մոբիլիզացման բարելավման, հարկային ռիսկերի կառավարման եւ բյուջեի կազմման արդյունավետության եւ կապիտալ ծախսերի իրականացման ուղղությամբ: Սակայն, Fitch-ի կարծիքով, տնտեսության վերականգնման ծախսերի լրացուցիչ պահանջները եւ քաղաքական աջակցության նվազումը կարող են դանդաղեցնել բարեփոխումների ծրագրի իրականացման առաջընթացը:

 

Թույլ եւ ուժեղ կողմերը

 

Արտաքին ֆինանսները Հայաստանի առանցքային թույլ կողմն են՝ հումքային ապրանքների արտահանումից բարձր կախվածությամբ (2020թ.ընթացիկ արտաքին մուտքերի 41% - ը), ինչը մեծացնում է պղնձի և թանկարժեք մետաղների գների տատանումների խոցելիությունը, ինչպես նաև օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների (ՕՈՒՆ) բավական թույլ ներհոսքի նկատմամբ ։ Զուտ արտաքին պարտքը (NXD) բարձր է ՝ ՀՆԱ - ի 55,1% - ը 2020թ. վերջի դրությամբ ("B" միջակայք՝ 32,3%), և Fitch-ը կանխատեսում է, որ 2022թ. վերջին այդ հարաբերակցությունը կաճի մինչև 62,2%։

 

Փոխարժեքի ճկունության իշխանությունների ընդհանուր հանձնառությունը հանգեցրել է նրան, որ դրամը 2020 թվականին արժեզրկվել է 9 տոկոսով ։ Հայաստանի Կենտրոնական բանկը (ԿԲ) պահպանում է իր պարտավորությունը միջամտել միայն ֆինանսական շուկաներում անկանոն ճշգրտումները կանխելու համար ՝ 2020 թվականին իրականացնելով արտարժույթի վաճառքի ինտերվենցիաներ (FX) 147 մլն դոլարի չափով (2019թ.գնման ինտերվենցիաների դիմաց՝ 566 մլն դոլարի չափով): ԱՄՀ-ի SBA-ի շրջանակներում արժութային փոխարժեքի շրջանակների լայն պահպանումը միջազգային ֆինանսական ինստիտուտների (ՄՖԻ) եւ արտաքին առեւտրային ֆինանսավորման լայն հասանելիության հիմքն է:

 

Fitch-ի գնահատումների համաձայն ՝ ընթացիկ հաշվի մնացորդը 2020 թվականին, ընդհանուր առմամբ, կայուն է մնացել,  չնայած ցնցումներին, բարելավվելով մինչեւ ՀՆԱ-ի 4,3 տոկոս դեֆիցիտը (՝ 2019թ. ՀՆԱ-ի 7,2 տոկոս դեֆիցիտի դիմաց): Դա կապված էր ապրանքների եւ ծառայությունների ներմուծման կտրուկ նվազման, ինչպես նաեւ Սփյուռքի խոշոր փոխանցումների հետեւանքով ոչ ռեզիդենտների ՝ 2020թ.2-րդ եռ.:

 

Fitch-ը կանխատեսում է, որ ընթացիկ հաշվի դեֆիցիտը 2021թ.կավելանա մինչեւ 6,1%, որին հաջորդում է 2022թ. մինչեւ 6,8% աճ ("B" միջակայքի  ՝ 4,3% միջին արժեքի դիմաց) ՝ մասնավոր սպառման եւ կապիտալ ծախսերի վերականգնման, ինչպես նաեւ Սփյուռքի հակաճգնաժամային փոխանցումների կրճատման շնորհիվ, ինչն ավելի քան կփոխհատուցի առեւտրի ավելի ուժեղ պայմանների ազդեցությունը պղնձի տասնամյա բարձր գներից: Fitch-ն ակնկալում է, որ ՕՈՒՆ-ի զուտ ներհոսքը կծածկի 2021 թվականի դեֆիցիտի միայն մեկ քառորդը, ընդ որում, ֆինանսավորման հիմնական մասը կկազմեն փետրվարյան եվրապարտատոմսերը եւ ՄՖԻ-ի փոխառությունները:

 

ՀՆԱ-ն կվերականգնի աճը

 

Երկու ցնցումները հանգեցրել են այն բանին, որ 2020թ. իրական ՀՆԱ-ն կրճատվել է 7,6% - ով ("B" միջակայք. 4,5% կրճատում), ընդ որում ամենից շատ տուժել են շինարարական հատվածն ու անշարժ գույքի շուկան, առեւտրի ոլորտն ու զբոսաշրջության հետ կապված ծառայությունները, մինչդեռ, պետական ծառայությունները, առողջապահությունն ու ֆինանսական ծառայություններն աջակցել են արտադրությանը: Fitch-ը կանխատեսում է, որ ՀՆԱ-ի իրական աճը 2021թ. կվերականգնվի մինչեւ 3,2 տոկոս եւ 2022թ. - ին կարագանա մինչեւ 4 տոկոս՝ մասամբ բազային էֆեկտների եւ էքսպանսիոնիստական քաղաքականության աջակցության շնորհիվ, հատկապես պետական ներդրումների ոլորտում: Covid-19 համավարակի շարունակվող երրորդ ալիքը, հղում անելով պաշտոնական տվյալներին, ավելի ուժեղ է եղել  2020թ. 2-րդ եռ. առաջին ալիքից, սակայն դեռեւս ցածր է 2020թ.  IV եռ. երկրորդ ալիքի գագաթնակետից: Չնայած վարակի աճող մակարդակին եւ ավելի դանդաղ, քան տարածաշրջանային գործընկերների շրջանում, պատվաստման ծրագրին, Fitch-ը չի ակնկալում զգալի տնտեսական սահմանափակող միջոցների եւ ուղեւորությունների սահմանափակումների վերականգնում:

 

Գնաճի նպատակադրման նկատմամբ ՀՀ ԿԲ-ի վստահելի մոտեցումը գնաճը պահպանել է զգալիորեն ցածր մակարդակում (միջինը հինգ տարվա ընթացքում ՝ 0,9%, պատմական "B" միջակայքի 7,3% դիմաց) և ավելի կայուն ։ Գնաճը վերջին երեք ամիսների ընթացքում արագացել է ՝ 2021թ. փետրվարին բարձրանալով մինչեւ 5,3 տոկոս, ինչը պայմանավորված էր պարենի գներով, ռուբլու փոխարժեքի անկմամբ եւ գնային սպասումների աճով: Fitch-ը կանխատեսում է, որ կարճաժամկետ գնաճը չափավոր կլինի այս տարվա երկրորդ կեսին եւ կկազմի միջինը 3,5 տոկոս 2021թ., ինչը փոքր-ինչ ցածր է 4 տոկոս նպատակային շեմից: Ի պատասխան մեծացող գնաճի՝ ԿԲ-ն բարձրացրել է հիմնական տոկոսադրույքը մինչեւ 5,5%՝ 220 դեպտեմբերից մինչեւ 2021թ. փետրվար երկու գործողություններով: Fitch-ը կանխատեսում է, որ ԿԲ-ն էլ ավելի կխստացնի քաղաքականությունը 2021թ.         ՝ գնաճը զսպելու նպատգակով:

 

Բանկային համակարգը կդիմանա 2020թ. ցնցումների հետևանքներին

 

Հայկական բանկերը լավ վիճակում են, որպեսզի դիմանան 2020 թվականի ցնցումների հետեւանքներին ։ Բանկային համակարգը լավ կապիտալացված է համեմատելի վարկանիշային անալոգների (կապիտալի համարժեքության գործակիցը հավասար է 16,6% - ին 2021թ. հունվարի վերջի դրությամբ), իսկ ակտիվների որակի վատթարացումը (չաշխատող վարկերի գործակիցը) համավարակի արդյունքում մի փոքր կխորանա (7,3% - ից 2021թ. հունվարի վերջի դրությամբ) այն պատճառով, որ իշխանությունները գերադասեցին ընդամենը երկամսյա կարճ արձակուրդ պարտքի սպասարկման համար, մինչդեռ, խնդրահարույց վարկերի ճանաչման և պահուստների ստեղծման համար ոչ մի կարգավորիչ միջոց չկիրառվեց:

 

Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության տարածաշրջանի բանկային ռիսկը սահմանափակ է. տարածաշրջանին տրամադրվող վարկերը կազմում են ՀՆԱ-ի մոտ 3% - ը (բանկային վարկերի 5,3% - ը) 2019թ. վերջին, իսկ տարածաշրջանի ավանդները գնահատվում են ՀՆԱ-ի 1%  կամ բանկային պարտավորությունների 1,5% - ը: Պետության կողմից սուբսիդավորվող բանկերի վարկավորումն օգնել է աջակցել մասնավոր հատվածի վարկավորման աճին ՝ միջինը 18,3 տոկոսով 2020թ., սակայն այդ ժամանակվանից ի վեր տեմպերը դանդաղել են մինչեւ 11,4 տոկոս 2021թ. Փետրվարին: Մակրոպրուդենցիալ ռիսկի ցուցանիշը, ըստ Fitch-ի, Հայաստանի համար կազմում է "2", ինչը ցույց է տալիս ռիսկի չափավոր մակարդակը 2019-2020թթ. դրական վարկային խզման պատճառով: Ռեզիդենտների ավանդների դոլարիզացումը բարձր է ՝ 42,3% 2020թ. վերջի դրությամբ, ինչը մասամբ արտացոլում է ոչ ռեզիդենտների կողմից արտարժույթի զգալի փոխանցումները:

 

Վարկանիշի զգայունությունը

 

Հիմնական գործոնները, որոնք կարող են անհատապես կամ միագումար հանգեցնել դրական վարկանիշային գործողության/վարկանիշի բարձրացման, հետեւյալն են:

 

- Պետական Ֆինանսներ. Պետական պարտք/ՀՆԱ հարաբերակցության վերադարձը միջնաժամկետ հեռանկարում կայուն վայրընթաց հետագիծ, օրինակ, բյուջետային կոնսոլիդացիայի հաստատապես որոշակի պլանի շնորհիվ:

 

- Արտաքին Ֆինանսներ. Արտաքին ցուցանիշների կայուն բարելավում, օրինակ, արտաքին պարտքի իջեցում, ընթացիկ հաշվի դեֆիցիտի բարելավում, կամ ՕՈՒՆ հոսքի մոտեցում "BB" միջակայքին:

 

- Կառուցվածքային. Կառուցվածքային ցուցանիշների հետագա բարելավումը, ինչպիսիք են կառավարման ստանդարտները, ինչը հանգեցնում է "BB" միջակայքի հետ մերձեցմանը եւ քաղաքական կայունության բարելավմանը:

 

Հիմնական գործոնները, որոնք կարող են անհատապես կամ հավաքականորեն հանգեցնել բացասական վարկանիշային գործողության/վարկանիշի իջեցման:

 

- Արտաքին ֆինանսներ. Արտաքին անհավասարակշռությունների վատթարացում, ինչի մասին կարող է վկայել արտաքին պարտքի ավելի բարձր մակարդակը կամ ընթացիկ հաշվի ավելի բարձր դեֆիցիտը, կամ արտաքին ֆինանսավորման ճնշման կրկնությունը, որը հանգեցնում է պահուստների նվազման եւ տոկոսային բեռի աճի:

 

- Կառուցվածքային / մակրոտնտեսական. Լեռնային Ղարաբաղի պատճառով Ադրբեջանի հետ ռազմական հակամարտության սրման վերսկսում կամ ներքաղաքական անկայունության ուժեղացում, ինչը հանգեցնում է մակրոտնտեսական եւ ֆիսկալ քաղաքականության թուլացմանը կամ նրա նկատմամբ վստահության թուլացմանը:

 

- Պետական ֆինանսներ. Միջնաժամկետ հեռանկարում պետական պարտք/ՀՆԱ հարաբերակցության կայուն վերընթաց հետագիծ, օրինակ, ֆիսկալ քաղաքականության կառուցվածքային թուլացման եւ/կամ ՀՆԱ-ի աճի հեռանկարների հետագա թուլության պատճառով: