Արմինֆո.Արժույթի միջազգային հիմնադրամը (ԱՄՀ) 2021 թվականին Հայաստանի համար կանխատեսում է ՀՆԱ-ի 1 տոկոս աճ՝ 2022 թվականին մինչեւ 3,5 տոկոս արագացմամբ: Այս մասին նշվում Է Նաթան Փորթերի գլխավորությամբ հիմնադրամի թիմի կողմից Հայաստանի իշխանությունների հետ վիրտուալ քննարկումների արդյունքներն ամփոփող ԱՄՀ-ի հաղորդագրությունում, որոնք վերաբերում են վերջին տնտեսական իրադարձություններին, ապագայի հեռանկարներին եւ քաղաքական առաջնահերթություններին։
Տնտեսության վերականգնումը ձգձգվում է
Քննարկումների ավարտին Ն. Փորթերը հայտարարել է. "Վերականգնումն, ամենայն հավանականությամբ, ձգձգվում է: Չնայած տնտեսության վերականգնման տեմպերի վերաբերյալ անորոշությանը ՝ ԱՄՀ-ի կանխատեսումը պահպանողական է։ Գնաճը, մեր կանխատեսումներով, գագաթնակետին կհասնի 2021 թվականի առաջին կեսին, իսկ հետո տարեվերջին կնվազի մինչեւ 4 տոկոս ՝ ներմուծման պարենային գնաճի եւ արժույթի վերջին արժեզրկման ժամանակավոր ազդեցության անհետացմամբ:
Ընթացիկ հաշվի դեֆիցիտը 2021 թվականին կաճի մինչեւ ՀՆԱ-ի մոտ 5 տոկոս՝ տնտեսական ակտիվության եւ ներմուծման աստիճանական վերականգնմանը զուգընթաց: Սպասվում է, որ պահուստները կմնան բավարար, ինչին կնպաստեն ս.թ. սկզբին թողարկված եվրապարտատոմսերը։ Աճի կարճաժամկետ ռիսկերը կապված են սպասվածից ավելի արագ պատվաստումների ծավալման հետ, մինչդեռ, վարակի լրացուցիչ ալիքները, համաշխարհային բարձր ֆինանսական անկայունությունը, առեւտրային լարվածությունը կհետաձգեն վերականգնման եւ կմեծացնեն արտաքին ճնշումը:
Քաղաքականության մոտակա առաջնահերթությունները
Նրա խոսքով, քաղաքականության մոտակա առաջնահերթությունները խոցելի տնային տնտեսությունների (ներառյալ Լեռնային Ղարաբաղի տեղահանված բնակիչների) պաշտպանությունն է, ծրագրված կապիտալ ծախսերի արագացումը եւ լայնածավալ պատվաստումների արագացումը՝ տնտեսական վերականգնմանն աջակցելու համար: Ն. Փորթերը կարծում է, որ այդ հոդվածները պետք է առաջնահերթ լինեն 2021 թվականի ծախսերի առկա փաթեթի շրջանակներում:
"2021 թվականի բյուջեի ՀՆԱ-ի 5,25 տոկոս դեֆիցիտը պատշաճ կերպով հավասարակշռում է քաղաքական աջակցության անհրաժեշտությունը ՝ կառավարական պարտքի ընդունելի մակարդակ ապահովելու համար։ Առանց էական նոր մակրոտնտեսական ցնցումների՝ ընթացիկ ծախսերի հետ կապված ցանկացած այլ նախաձեռնություն պետք է հաշվի առնվի հաստատված բյուջետային փաթեթի շրջանակում՝ առաջնահերթությունների փոփոխման ճանապարհով", - նշել է նա։
Նայելով առաջ
Ն. Փորթերը հայտարարել է. "Կարեւոր է, որպեսզի Հայաստանը պահպանի ուժեղ միջնաժամկետ ֆիսկալ հիմքը, հարկային բազայի ընդլայնման միջոցառումների ապահովմամբ, ինչպիսիք են շրջանառության եւ բնապահպանական հարկի բարեփոխումները, ինչպես նաեւ եկամտահարկի մասին հայտարարագրերը եւ ընթացիկ ծախսերի սահմանափակումը՝ պարտքի ընդունելի մակարդակ ապահովելու իշխանությունների կողմից սահմանված նպատակով: Դա թույլ կտա 2026 թվականի վերջին ՀՆԱ-ի նկատմամբ պետական պարտքի հարաբերակցությունը իջեցնել 60% նշաձողից ցածր։ Այդ միջոցառումները վճռորոշ նշանակություն ունեն սոցիալական եւ հեռանկարային բնույթի ապագա առաջնահերթ ծախսերի համար բավարար տարածք ապահովելու համար": Նա խորհուրդ է տվել շարունակել աշխատանքը ֆիսկալ բազայի ամրապնդման ուղղությամբ, ներառյալ ֆիսկալ ռիսկերի մոնիթորինգի ընդգրկման ընդլայնումը, շինարարության պատրաստ պետական ներդրումային նախագծերի կոնվեյերի ստեղծումը եւ ՊԵԿ հարկային օրենսդրության պահպանման ռազմավարության իրականացումը:
Մասնագետը կարծում է, որ պետական ներդրումների կառավարման համակարգի ամրապնդումը գերակա խնդիր է կարճաժամկետ և միջնաժամկետ որակական աճ ապահովելու համար: "Եվ, չնայած այն բանին, որ մշակման փուլում գտնվող գերակա նախագծերը պետք է առաջ տարվեն առանց հապաղելու, անհրաժեշտ են երաշխիքներ պետական ներդրումային որոշումների համարժեք գնահատումն ապահովելու համար։
Մասնավորապես, գնումները, նախագծերի կառավարումը, բոլոր նախագծերի իրականացումն ու հսկողությունը պետք է լինեն արդյունավետ, թափանցիկ եւ իրավահավասար բոլոր նախագծերի եւ մատակարարների համար", - պարզաբանել է Ն.Փորթները։
Դրամավարկային քաղաքականությունը մնում է համարժեք
Հայաստանի Կենտրոնական բանկը (ԿԲ) 2020թ. նախապես տոկոսադրույքը բարրձիարցել է 100 բազիսային կետի (բ. կ.) եւ եւս 25 բ.կ.-ով 2021թ. փետրվարին, կանխատեսելով գնաճի աճ պարենի համաշխարհային գների կտրուկ աճի եւ դրամի արժեզրկման պատճառով: ԿԲ-ն պետք է շարունակի ուշադիր հետևել գնաճի կանխատեսմանը և պատրաստ լինի ըստ անհրաժեշտության սրբագրել իր դրամավարկային քաղաքականությունը՝ թույլ տալով փոխարժեքին լինել ամորտիզատոր։ Թեեւ ֆինանսական հատվածում լարվածության ոչ մի նշան չկա, համավարակի լիակատար ազդեցությունը դեռ շարունակվում է, ինչն ընդգծում է վերահսկողական մարմինների մշտական զգոնության անհրաժեշտությունը՝ միջոցներ ձեռնարկելու դեպքում։ Չնայած չաշխատող վարկերի մինչեւ 7,3% հունվարյան աճին՝ բանկերը մնում են լավ կապիտալացված եւ իրացվելի:
Հայաստանում ավելի արագ ներառական աճի համար անհրաժեշտ է արագացնել պետական կառավարման հետագա ամրապնդմանն ուղղված կառուցվածքային բարեփոխումները, բարելավել գործարար միջավայրը եւ ֆինանսավորման հասանելիությունը, ինչպես նաեւ ընդլայնել տնտեսական ինտեգրումը:
ԱՄՀ-ն իր կանխատեսումն ամփոփում է հիմնական երեք կետերով.
1.Հայաստանի տնտեսությունը կսկսի վերականգնվել 2021 թվականին COVID-19 համավարակի եւ 2020թ. վերջի ռազմական գործողությունների հետեւանքներից հետո: 2. Քաղաքականության առաջնահերթ խնդիրն է աջակցել տնտեսական վերականգնմանը, այդ թվում լայնածավալ պատվաստումներին արագ հետեւելու, նախատեսված պետական ներդրումների ժամանակին իրականացման եւ խոցելի տնային տնտեսությունների պաշտպանության ճանապարհով: 3. Ուժեղ քաղաքականության պահպանումը եւ ֆիսկալ եւ կառուցվածքային բարեփոխումների առաջ մղումը առաջիկա ամիսներին վճռորոշ նշանակություն կունենան վստահության ամրապնդման եւ երկարաժամկետ եւ ներառական վերականգնմանն աջակցության համար:
ԱՄՀ-ն նշում է, որ Հայաստանի ՀՆԱ անկումը 2020թ. կազմել է 7,6% (առավելապես ծառայությունների ոլորտի և առևտրային հատվածի ծավալների անկիման պատճառով)' արտացոլելով COVID-19 համավարակի և ռազմական գործողությունների ազդեցությունը:
Տարեկան գնաճը 2020 թվականին (դեկտեմբերը՝ 2019թ. Դեկտեմբերի համեմատ) կազմել է 3,7 տոկոս ՝ 2021թ. մարտին արագանալով մինչև տարեկան 5,8 տոկոս՝ պարենային վերջին գլոբալ գնաճի և դրամի արժեզրկման ֆոնին։ Բյուջեի դեֆիցիտը 2020 թ. աճել է մինչեւ ՀՆԱ-ի մոտ 5.5%, որն արտացոլում է խոցելի ֆիրմաներին եւ տնային տնտեսություններին պետական աջակցության ազդեցությունը եւ ավելի բարձր առողջապահական ծախսերը: Պետական պարտքը մինչեւ 2020 թվականը հասել Է ՀՆԱ-ի գրեթե 63,5 տոկոսի։ Ընթացիկ հաշվի դեֆիցիտը 2020 թվականին կրճատվել է մինչեւ ՀՆԱ-ի 3,1 տոկոսը: Համախառն պահուստները, չնայած որոշակի կրճատմանը, մնում են համարժեք:
Հիշեցնենք, որ Համաշխարհային բանկի 2021 թվականի կանխատեսման համաձայն, Հայաստանում սպասվում Է ՀՆԱ-ի 3,4 տոկոս աճ, նախկինում սպասվող 3,1 տոկոսի եւ 2020թ. փաստացի 7,6 տոկոս անկման համեմատ: ՀԲ-ն նաեւ 2021 թվականի համար կանխատեսում է Հայաստանից ապրանքների եւ ծառայությունների արտահանման 8,7 տոկոս աճ, իսկ ներմուծման գծով ' 8,3 տոկոս աճ, 2020թ.արտահանման 3,9 տոկոս եւ ներմուծման 17,7 տոկոս փաստացի անկման դիմաց: 2021թ ընթացիկ հաշվի դեֆիցիտը Հայաստանի համար ՀԲ-ն կանխատեսում է ՀՆԱ-ի 4,8% - ը: ՀՀ պետական պարտքի գծով 2021թ. ՀԲ-ն կանխատեսում է մինչև ՀՆԱ 70,8% աճ (2020թ. փաստացի 67,3% - ից): ՀՆԱ-ի նկատմամբ պետբյուջեի դեֆիցիտի հարաբերակցությունը, ՀԲ-ի կանխատեսմամբ, 2021 թվականին կկազմի 5,3 տոկոս (2020թ. փաստացի 5,1 տոկոսի դիմաց):
Fitch ընկերության կանխատեսմամբ՝ Հայաստանի ՀՆԱ իրական աճը 2021 թվականին կկազմի 3,2 տոկոս, իսկ միջին տարեկան գնաճը ՝ 3,5 տոկոս:
ԵԱԶԲ - ի կանխատեսումը բազային սցենարով կանխատեսում է 2021 թվականին Հայաստանի ՀՆԱ-ի 3,8 տոկոս աճ եւ 4,8 տոկոս գնաճ:
Հայաստանի Կենտրոնական բանկը, 2021 թվականին կանխատեսվող ՀՆԱ-ի 1,4 տոկոս աճին զուգահեռ, կանխատեսում է արտահանման 1-3 տոկոս աճ եւ ներմուծման 2-4 տոկոս անկում: Ընթացիկ հաշվի դեֆիցիտի հարաբերակցությունը ՀՆԱ-ի նկատմամբ 2021 թվականին, ԿԲ կանխատեսմամբ, կլինի 2-4% - ի սահմաններում։ Պետբյուջեի դեֆիցիտի հարաբերակցությունը ՀՆԱ-ի նկատմամբ 2021 թվականին կկազմի 5,3 տոկոս։
Հայաստանի 2021 թվականի պետական բյուջեում ամրագրված է ՀՆԱ 3.2 տոկոս աճ եւ 4 տոկոս գնաճ (+/-1.5): Պետբյուջեի համաձայն ՝ ՀՆԱ-ի նկատմամբ կառավարության պարտքի հարաբերակցությունը կլինի 60 տոկոսից բարձր։
Մի քանի անգամ առավել լավատեսական կանխատեսում է հայտնել ՀՀ էկոնոմիկայի նախարար Վահան Քերոբյանը։ Նա կարծում է, որ Հայաստանի տնտեսության աճը 2021 թվականին կարող է հասնել երկնիշ ցուցանիշի։