Երկուշաբթի, 28 Հունիսի 2021 13:57

Արմինֆո.Հայաստանի կառավարությունը նախատեսում է լիովին հրաժարվել շրջանառության հարկից եւ անցնել հարկման ընդհանուր համակարգի։ Այդ մասին ասվում է ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարության մշակած Տնտեսական քաղաքականության հայեցակարգում։

 

2020 թվականի բյուջեի նախագծում պետական գանձարանի հարկային եկամուտների ավելացման սպասումներն ամրագրելով մոտ 200 մլրդ դրամ, ֆինանսական իշխանությունները հայտարարել են, որ տնտեսության 4,9% աճի պայմաններում անվանական ՀՆԱ-ն կաճի մոտ 529 մլրդ դրամով՝ 2019 թվականի վերջին սպասվող 6,566.5 մլրդ դրամից մինչև փաստաթղթում ամրագրված 7,095.1 մլրդ դրամ: Արդյունքում՝ "ՀՀ 2020 թվականի պետական բյուջեի մասին" օրենքում պետական գանձարանի կանխատեսվող հարկային մուտքերը (հարկային եկամուտներ և պետական տուրքեր) արձանագրվել են 1,602 տրլն դրամի չափով, 2019 թվականի բյուջեում ամրագրված 1,402 տրլն դրամի դիմաց։

 

Սակայն համավարակը և Արցախի պատերազմն իրենց շտկումներն են մտցրել, և 2020թ. ընթացքում կառավարությունը ստիպված է եղել երկու անգամ վերանայել փաստաթուղթը բյուջեի ծախսային մասի ավելացման ուղղությամբ։ Արդյունքում, համաձայն "2020 թվականի պետական բյուջեի կատարման հաշվետվության", ծախսերը փաստաթղթում ամրագրված 1,855 տրլն դրամի ցուցանիշը գերազանցել են 40 մլրդ դրամով՝ մինչեւ 1,895 տրլն դրամ: Միաժամանակ, պետական բյուջեի փաստացի հարկային հավաքագրումները կազմել են 1,385 տրլն դրամ' մոտ 217 մլրդ դրամով պակաս պետբյուջեում ամրագրված 1,602 տրլն դրամից:

 

Ըստ երևույթին, հասկանալով, թե ինչ ռիսկեր են պարունակում համավարակն ու պատերազմը պետական գանձարանի համար, մինչև 2020 թվականի ավարտը, Ամանորի նախաշեմին՝ դեկտեմբերի 30 - ը, Հայաստանի կառավարությունը հավանություն է տվել "Հարկային քաղաքականության խզման կրճատմանն ուղղված միջոցառումների հաստատման մասին" որոշմանը, որի շրջանակներում Էկոնոմիկայի նախարարությանը հանձնարարվել է մշակել տնտեսական քաղաքականության հայեցակարգ։

 

Այս փաստաթղթի շրջանակներում "Եկամտային քաղաքականության տրանսֆորմացիա" կոչվող հատվածում գերատեսչությունն առաջարկել է հրաժարվել շրջանառության հարկի ինստիտուտից ՝ անցում կատարելով հարկման ընդհանուր համակարգին։ Ինչպես կարծում են երկրի տնտեսական իշխանությունները, շրջանառության հարկը դարձել է ամենախոշոր դաշտը "ստվերային" գործունեություն ծավալելու համար։ Փաստաթղթի համաձայն,  2019-2020 թթ. շրջանառության հարկի գծով հավաքագրվել է շուրջ 27 մլրդ դրամ հարկ կամ պետական բյուջեի հարկային եկամուտների ընդամենը 2% - ը:

 

Ըստ փաստաթղթի հեղինակների՝ բացառություններ կարվեն միկրոձեռնարկությունների և փոքրաթիվ ոլորտների համար, որոնց նկատմամբ ԱԱՀ-ի հաշվարկման վարումը տեսականորեն դժվար  կիրառելի է (ապահովագրություն, վարկեր, բնակարանների վարձակալություն, առողջապահություն, մանր ֆերմերություն)։

 

Զուգահեռաբար, ինչը շատ կարեւոր է, Էկոնոմիկայի նախարարությունն առաջարկել է սահմանել ԱԱՀ-ի դրույքաչափի տարբեր միջակայք (0%, 5%, 10%, 20%): Օրինակ, ծառայությունների ոլորտում (բացառությամբ առեւտրի) կարող են սահմանվել ավելի ցածր դրույքաչափեր ՝ հաշվի առնելով ԱԱՀ-ով հարկվող ապրանքների ցածր տեսակարար կշիռը՝ նրանց կողմից գնվող ապրանքների ընդհանուր ծավալում։ Միաժամանակ, փաստաթղթում առաջարկվում է խստացնել կարգավորումները միկրոձեռնարկատիրության համար, մասնավորապես, տնտեսվարող սուբյեկտների համար սահմանափակել ֆիզիկական անձանց համար ապրանքների եւ ծառայությունների վաճառքի ծառայությունների բիզնես վարելու շրջանակները եւ սահմանել 5 հազար դրամ եկամտահարկ վճարող աշխատողների առավելագույն քանակ՝ 2 - 3 աշխատակից:

 

Միաժամանակ, 2015-ին ՀՀ կառավարությունը "Շրջանառության հարկի մասին" ՀՀ օրենքում և հարակից օրենքներում փոփոխությունների և լրացումների փաթեթ է մտցրել՝ տարեկան շրջանառության առավելագույն շեմը 58.35 մլն դրամից հասցնելով 115 մլն դրամի։ Առաջարկվող որոշումը կապված է եղել ապրանքների գնման գործարքների պարտադիր փաստաթղթավորման պահանջի հետ, որոնք հիմնական առիթ են դարձել փոքր եւ միջին բիզնեսի ներկայացուցիչների դժգոհության համար:

 

Ինչպես հաղորդվել է, եթե գործող օրենքով նախատեսված է ապրանքների գնման գործարքի փաստաթղթավորման պահանջ, որի պայմաններում առեւտրային գործունեությունից շրջանառության հարկը հաշվարկվում է 1 տոկոսի չափով, ապա այդ դեպքում փաստաթղթային ձեւակերպման պահանջը դառնում է ոչ պարտադիր: Դրա փոխարեն առաջարկվում էր հաշվարկել ընդհանուր շրջանառության հարկի 5-տոկոսանոց դրույքաչափը, որը կարելի է նվազեցնել ապրանքների ձեռք բերման փաստաթղթավորված գործարքների ընդհանուր ծավալի 4% - ով ' անմիջական վաճառքի/վերավաճառքի նպատակով: Ընդ որում, օրենքով սահմանվել է, որ առեւտրային գործունեություն իրականացնող անձանց համար հաշվարկվող շրջանառության հարկը չի կարող պակաս լինել հարկվող օբյեկտի 1.5% - ից: Էկոնոմիկայի նախկին նախարար Կարեն Ճշմարիտյանն այն ժամանակ պարզաբանել էր, որ դա պարզեցված հարկի նորացված տարբերակն է, որի դեպքում հարկի գումարը հաշվարկվում է ընդհանուր ապրանքաշրջանառության 5 տոկոսի չափով։

 

Սակայն 2016 թվականի հոկտեմբերի հարկային օրենսգիրքը սահմանել է վերադարձ է նախկին նորմին։ Արդեն 2018 թվականի փետրվարին ֆինանսական իշխանությունները վստահ հայտարարել են, որ 2019 թվականի հունվարի 1-ից չհարկվող տարեկան շրջանառությունը 115 մլն դրամից (238 հազար դոլար) նվազել է մինչեւ 58.35 մլն դրամ (120 հազար դոլար): Ինչպես հայտարարել են ՀՀ ֆինանսների նախարարությունում, ԱԱՀ-ի գծով պետական գանձարանի տարեկան չստացած եկամուտները գնահատվում են 400 մլրդ դրամ: Ֆինանսների նախարարությունը հայտարարել է, որ 2015 թվին կառավարությունը գնաց տարեկան շրջանառության առավելագույն չհարկվող շեմի բարձրացման՝ 58.35 մլն դրամից մինչեւ 115 մլն դրամ փորձնական կարգով՝  տնտեսավարող սուբյեկտների հարկային վարքագծի փոփոխման ակնկալիքով։ Սակայն իրականում բիզնեսը հավատարիմ է մնացել հին քաղաքականությանը՝ ցույց չտալ  իրական շրջանառությունը։

 

Բացի այդ, հեղինակների մտահղացմամբ, նվազեցնելով շեմը, վերացվում է տնտեսվարող սուբյեկտների շահագրգռվածությունը ՝ բիզնեսը մասերի բաժանել, որպեսզի տեղավորվեն սահմանված շրջանակներում։

 

Նույնիսկ, հունիսի 15-ի "թավշյա" հեղափոխությունից հետո Հայաստանի կառավարությունը՝ ի դեմս Ֆինանսների նախարարության, մերժեց ԱԱՀ չհարկվող տարեկան շրջանառության շեմը ներկայիս 58,35 մլն դրամից մինչեւ 115 մլն դրամ բարձրացնելու օրենսդրական նախաձեռնությունը։ Ինչպես այն ժամանակ հայտարարել էր ֆինանսների նախարար Ատոմ Ջանջուղազյանը, տոնավաճառներում առեւտրային գործունեություն իրականացնող հարկատուների հաշվետվությունների վերլուծության արդյունքում 785 տնտեսվարող սուբյեկտներից 770-ի մոտ (98%) միջին տարեկան ցուցանիշը կազմել է 3,7 մլն դրամ: Սա, ըստ նախարարի, ցույց է տալիս, որ անգամ ԱԱՀ չհարկվող շրջանառության շեմի իջեցման պայմաններում նրանց տարեկան շրջանառությունը կարող է աճել 25-28 անգամ և շարունակել մնալ "ռիսկային խմբից դուրս"։ Իսկ շեմը 115 մլն-ի հասցնելու դեպքում, ֆինանսների նախարարության ամենահամեստ հաշվարկներով, բյուջեի տարեկան կորուստները հարկային մուտքերի առումով գնահատվել են շուրջ 11,7 մլրդ դրամ։

 

Սակայն, քանի որ նոր իշխանությունը խոստացել է վերադառնալ 115 մլն դրամի նախկին չհարկվող շեմին, ՓՄՁ-ներին աջակցելու նպատակով, արդեն 5 ամիս անց, 2018 թվականի նոյեմբերին ՀՀ ֆինանսների նախարարությունն առաջարկել է 2020 թվականի հունվարի 1-ից վերադառնալ 115 մլն դրամի և միայն այն հարկատուների համար, ովքեր մինչև փոփոխությունների ուժի մեջ մտնելը չեն գերազանցել սահմանված 58,35 մլն դրամի նշաձողը։

 

Թվում է, թե ամեն ինչ վերադառնում է ի շրջանս յուր: Փորձագետների կարծիքով,  հարկման ընդհանուր համակարգի կիրառումը, որը նախատեսում է ԱԱՀ, էապես կբարձրացնի հարկային վարչարարության ծախսերը եւ, որպես հետեւանք, կոռուպցիոն ռիսկերը, ինչը դժվարությամբ կփոխհատուցի հարկային հավաքագրումների ավելացմանն ուղղված կառավարության ակնկալած էֆեկտը: