ACBA Բանկ. հրապարակայնություն եւ զարգացման նոր պարադիգմ

Արմինֆո. Ընթացիկ տարում Հայաստանի խոշորագույն բանկերից մեկը' ACBA Բանկը, հանդես է եկել շուկայում չափազանց լուրջ հայտով: Բանկը կուտակված շահույթի հաշվին իր կանոնադրական կապիտալն ավելացրել է 30 մլրդ դրամից մինչեւ 50 մլրդ դրամ, իսկ սեպտեմբերի կեսերին հայտարարել է իր բաժնետոմսերի բաց և ազատ բաժանորդագրության մասին' 7.5 մլրդ դրամ ընդհանուր գումարի:

Սա աննախադեպ դեպք է երկրի բանկային համակարգի պատմության մեջ,  երբ երկար տարիներ իր ներկայիս բաժնետերերին կայուն բարձր շահույթ բերող բանկը որոշել է իր կապիտալը բացել հասարակայնության առջեւ: Նման մոտեցման անհրաժեշտությունը կապված էր պարադիգմի փոփոխության հետ, պայմանավորված  Բանկը զարգացման նոր մակարդակ դուրս բերելու ձգտումով, որը թելադրված էր շուկայական մրցակցության պայմաններով, որտեղ, ինչպես հայտնի է, գոյատևում են ուժեղագույնները ։ Բանկի հանրային շուկա դուրս գալու գործընթացի մասին ԱրմԻնֆո-ի տնտեսական մեկնաբանը խնդրել է պատմել բանկի ֆինանսական տնօրեն Ստյոպա Զաքինյանին:

Պատմեք, խնդրեմ, ի՞նչ իրադարձություններ են նախորդել IPO դուրս գալուն, եւ ի՞նչ խթաններ են բանկին դրդել այդ, փաստորեն, աննախադեպ որոշմանը:

Մեզ համար գլխավոր խթանը զարգացման հավակնոտ և երկարաժամկետ ռազմավարությունն է։ Պետք է նայել առաջ և ոչ մի դեպքում չհանգչել ձեռք բերված հաջողության դափնիների վրա կամ էլ, ավելի վատ, սկսել տեղում դոփել։ Մենք հասկանում ենք, որ ոչինչ չփոխելով մենք կարող ենք բախվել, այսպես կոչված, աճի հիվանդությունների, եւ դրանցից խուսափելու համար պետք է փոխել զարգացման պարադիգմը։ Սա ոչ թե, պարզապես, ռեբրենդինգ է, որի միջով բանկը հաջողությամբ անցել է, սա զարգացման փիլիսոփայության փոփոխություն է, որը հիմնված է լիակատար թափանցիկության եւ բաց հրապարակային միջավայրում աշխատանքի սկզբունքների վրա, որը մեզ թելադրում է զարգացման նոր հետաքրքիր եւ հեռանկարային մոդել:

Ինչպես գիտեք, այս տարի բանկն իր կանոնադրական կապիտալն ավելացրել է 30 մլրդ-ից մինչև 50 մլրդ՝ կուտակված չբաշխված շահույթի հաշվին։ Դրանով իսկ, կանոնադրական կապիտալի չափով բանկը դուրս է եկել երկրորդ տեղ, եւ բաժնետոմսերի բաժանորդագրության հաջող անցկացումից հետո մենք այդ ցուցանիշով դուրս կգանք առաջին տեղ:

Բանկի ողջ կանոնադրական կապիտալն այսօրվա դրությամբ բաղկացած է 5 մլն բաժնետոմսից, այսինքն ՝ յուրաքանչյուր բաժնետոմսի համար 10 հազար դրամ անվանական գնով: 5 մլն բաժնետոմսերի 92.05% փաթեթը պատկանում է "ԱԿԲԱ – Ֆեդերացիա" ՓԲԸ-ին, որը, որպես հոլդինգային ընկերություն, միավորում է գյուղատնտեսական կոոպերատիվներ երկրի 10 մարզերում (հատուկ մոդել, որը Բանկի բաժնետիրական կառուցվածքը ձևավորել է դեռևս 1996 թ. դրա ստեղծման ժամանակ - խմբ.), 5%-ը պատկանում է "ՍԱԿԱՄ Ինտ." ընկերությանը, որը մտնում է ֆրանսիական "Կրեդի Ագրիկոլ" ֆինանսական խմբի մեջ, եւ 3 տոկոսը պատկանում է բանկի աշխատակիցներին եւ նրա հետ փոխկապակցված "ԱԿԲԱ-Լիզինգ" վարկային ընկերությանը: Վերջին հանգամանքի վրա կուզենայի ուշադրություն հրավիրել։ Հենց այս տարի մենք իրականացրեցինք կապիտալում բանկի և լիզինգային ընկերության աշխատակիցների մասնակցության ծրագիրը, որն աննախադեպ էր իր մասշտաբներով։ Բոլոր այն աշխատակիցներին, ովքեր բանկում երեք տարվա աշխատանքային ստաժ ունեին, հնարավորություն է ընձեռվել դառնալ բանկի բաժնետեր, իսկ" ԱԿԲԱ-ֆեդերացիան" կապիտալում իր բաժնեմասից բաժնետոմսեր է հատկացրել է 1116 աշխատակցի: Այսինքն, մինչ հրապարակայնության գործընթաց սկսելը մենք որոշեցինք, առաջին հերթին, խթանել աշխատակիցներին, ներգրավել նրանց կապիտալում եւ դրանով ամրապնդել կորպորատիվ ընդհանրության եւ արդյունքի համար պատասխանատվության զգացումը:

Դուք հայտարարել եք 500 հազար հատ բաժնետոմսերի հրապարակային թողարկման մասին, բայց ոչ թե անվանական գնով, այլ ավելի բարձր՝ մեկ բաժնետոմսի դիմաց 15 հազար դրամով։ Ինչպե՞ս է ձևավորվել այդ գինը։

Մեկ բաժնետոմսի անվանական արժեքը 10.000 դրամ է, բայց դրա հաշվեկշռային արժեքն այսօրվա դրությամբ  շուրջ 15000 դրամ է, քանի որ ընդհանուր կապիտալի կառուցվածքում, ոչ թե կանոնադրական, այլ՝ հենց ընդհանուր, հաշվի առնելով չբաշխված շահույթը և գլխավոր պահուստը, իսկ դա շուրջ 22.5 մլրդ դրամ է, ակցիայի գինը կազմում է հենց 14 500, և մինչև տարեվերջ, մեր հաշվարկներով, այդ ժամանակ նոր կուտակված շահույթի հաշվին հավասար կլինի 15000 դրամի՝ մեկ բաժնետոմսի դիմաց:

Ես այնպես հասկացա, որ դուք մտադիր եք տարին փակել ավելի քան 80 մլրդ դրամ ընդհանուր կապիտալով, որի կառուցվածքում 57,5 մլրդ բաժին կհասնի կանոնադրական կապիտալին։ Սա մեծ թիվ է, թեեւ, եթե անկեղծ ասենք, նոր թողարկման ծավալը նման թվի համեմատ, ինձ մեծ չի թվում:

Ես համաձայն եմ ձեզ հետ։ Բայց այստեղ հարցը ոչ թե քանակն է, այլ, եթե կարելի է այսպես ասել,  կապիտալի կառուցվածքի որակը։ Այն, որ հայտարարված բաց թողարկումը ընկերության հրապարակայնության առաջին քայլն է։

Ես հասկանում եմ ձեզ։ Դուք գնացել եք այլ ճանապարհով, քան մյուս բանկերի մեծ մասը, որոնք վերաձևակերպվել են բաց բաժնետիրական ընկերությունների, բայց, իրականում, ինչպես և նախկինում, դա արել են, այսպես կոչված, "խարիսխային" ներդրողների և իրենց արդեն հին բաժնետերերի հաշվարկով, հիմնականում՝ նրանց, ովքեր արդեն տիրապետում էին բաժնետոմսերի մեծամասնական, հիմնական փաթեթներին։ Ըստ երեւույթին, այդ պատճառով նման բանկերի եւ ընկերությունների բաժնետոմսերը միայն անվանապես նշված է բորսայում, եւ դրանցով գործարքներ տեղի չեն ունենում:

Գնահատական չեմ տա նման փորձերի շարժառիթներին, կասեմ միայն, որ մենք այլ մոտեցում ունենք այդ գործընթացի նկատմամբ։ Մենք ուժեղացնում ենք բանկի կապիտալը հենց նոր հրապարակային սխեմայով հետագա զարգացման նպատակով:  Ահա՝ նայեք, զուտ ֆինանսական առումով, Բանկի կապիտալի համարժեքության (բավարարության – խմբ.) նորմատիվը նախորդ տարվա վերջի դրությամբ կազմել է 16,3 տոկոս ՝ միանգամայն լավ արդյունք, որը համապատասխանում է երկրի բանկային համակարգի միջին ցուցանիշին՝ ընդհանուր առմամբ: Մենք այժմ սկսել ենք կապիտալի ուժեղացման գործընթացը, որպեսզի հետագայում ավելի շատ վարկային ծանրաբեռնվածություն ստանձնենք և, միաժամանակ, հնարավորություն ունենանք պահպանել կապիտալի համարժեքության բարձր մակարդակը։ Դա՝ առաջին հերթին: Երկրորդը, բանկի զարգացման ռազմավարական ծրագիրը ենթադրում է ևս 3.5 մլն բաժնետոմսի թողարկման (լրացուցիչ թողարկման) հնարավորություն։ Դրանով իսկ բանկի հիմնական բաժնետեր "ԱԿԲԱ - Ֆեդերացիայի" մասնաբաժինն աստիճանաբար  կկրճատվի։

Կանոնադրական կապիտալի ի՞նչ մասնաբաժնից բանկի հիմնական բաժնետերը՝ ի դեմս "Ֆեդերացիայի", համաձայն կլինի բաժանվել, ի վերջո: Կամ հարցը հակառակն է. որքանո՞վ բանկը կարող է բացվել հասարակայնության համար:

Ամեն ինչ կախված կլինի, եթե կարելի է այդպես արտահայտվել, առավելագույն հրապարակայնության անցման գործընթացի հաջողությունից։   Կարող եմ ասել, որ հասարակության համար կապիտալի բացման գործընթացում մենք չենք ենթադրում հին մեծամասնական բաժնետերերի մասնակցություն բաժնետոմսերի բաժանորդագրությանը, եւ բանկի երկարաժամկետ ռազմավարության համաձայն, վերջին հաշվով, առայժմ խոսք կարող է գնալ բանկի կապիտալի մինչեւ 40-45% "բացման" մասին: Բայց ես կրկին ուզում եմ վերապահում անել. բաժնետոմսերի նոր թողարկումների հնարավորությունը կախված կլինի մեր հետագա զարգացման տեմպերից: Եթե կապիտալը հետ մնա զարգացումից, մենք կգնանք լրացուցիչ թողարկումների: Առայժմ, բացի 5 մլն բաժնետոմսից, մենք կանոնադրության մեջ գրանցել ենք ևս 3.5 մլն բաժնետոմսերի տեղաբաշխման հնարավորություն։ Հետագայում ժամանակը ցույց կտա: Սակայն, գուցե եւ դրա անհրաժեշտությունը չլինի, եթե մենք գեներացնենք բարձր շահույթ, եւ ներքին ռեսուրսները մեզ թույլ տան ավելացնել կապիտալը: Բայց մեր նպատակը ոչ միայն կապիտալն ավելացնելն է, այլև հնարավորինս ավելի բաց լինելը։ Չէ որ մենք պետք է ցուցակվենք Հայաստանի ֆոնդային բորսայում (AMX)։

Այո, դա կարեւոր ընթացակարգ է ցանկացած հրապարակային ընկերության համար: Ե՞րբ եք նախատեսում ցուցակման ընթացակարգ անցնել (բորսայական սակարկություններին թույլատրված արժեթղթերի բորսային ցուցակում արժեթղթերի ներառման ընթացակարգ - խմբ.):

Մեր նպատակն է հայտնվել Abonds բորսայական հարթակում: Դրա համար բաժնետոմսերի առնվազն 15 տոկոսը պետք է գտնվի բաց շուկայում։ Ներկայիս թողարկումից հետո, որի տեղաբաշխման ժամկետները կավարտվեն մեկ ամիս անց, այդ մակարդակը, հաշվի առնելով մեր աշխատակիցների բաժնետոմսերը, կհասնի 12% - ի, եւ մենք կկարողանանք գրանցվել Bbonds բորսային հարթակում: Երբ ավարտենք տեղաբաշխումը, Կենտրոնական բանկում կգրանցենք նոր կանոնադրություն նոր կապիտալով, նոր բաժնետերերին կգրանցենք Կենտրոնական դեպոզիտարիայում, ապա կդիմենք բորսա ցուցակման ընթացակարգ անցնելու համար: Ըստ մեր ծրագրերի, մենք կհասցնենք դա անել մինչեւ տարեվերջ։ Այսինքն, մեր բաժնետոմսերի սեփականատերերն արդեն կկարողանան գործարքներ իրականացնել երկրորդային կազմակերպված շուկայում։ Արդեն որոշվել է մեր բաժնետոմսերի շուկա ստեղծողը: Նա հայտնի է, մենք արդեն ընտրել ենք նրան՝ "Դայմեյշն ինվեսթմենթս" ընկերությունը, տեղական ներդրումային ընկերություն է, որը պատրաստ է ձեռք բերել որոշակի պորտֆել՝ շուկայում բաժնետոմսերի իրացվելիությունն ապահովելու համար։ Եթե շուկան ակտիվ լինի, եւ երկրորդ շուկա ստեղծողի անհրաժեշտություն լինի, ապա մենք կընտրենք այն: Կրկնում եմ, մենք շատ հետաքրքրված ենք մեր բաժնետոմսերի իրական լիկվիդային շուկայով։ Մենք ընդհանրապես շատ շահագրգռված ենք, որ շուկայում ակտիվանա բաժնեմասային թղթերի առեւտուրը, այդ թվում ՝ ոչ բանկային ընկերությունների, եւ մեր բանկի բաժնետոմսերը լինեն այդ շուկայի բաղկացուցիչ մասը։

Այո, բայց, ցավոք, առայժմ դա տեղի չի ունենում, եւ դուք, փաստորեն, բացում եք շուկան, եւ պետք է հուսալ, որ ձեզ կհետեւեն այլ բանկեր եւ ընկերություններ:

Մեր երկրում, ցավոք, ավանդաբար, երբ ընկերությունն աճում է, նրա սեփականատերերը փնտրում են նոր գործընկերներ, այն դեպքում, երբ կարող են դուրս գալ բաց շուկա IPO-ի միջոցով եւ դրանով իսկ լրացուցիչ ռեսուրսներ ներգրավել զարգացման համար: Չէ  որ երկրի տնտեսությանը հարկավոր են այլընտրանքային ներդրումային գործիքներ, քանի որ բացի անշարժ գույքից և պետական պարտատոմսերից ու փոքր քանակությամբ կորպորատիվ պարտատոմսերից՝ այլ բան չկա: Բայց վերջիններն էլ ցածր իրացվելիություն ունեն: Մեզ անհրաժեշտ է կառուցել շուկա, նրա ենթակառուցվածքը եւ դուրս բերել նոր գործիքներ, հատկապես, բաժնեմասային արժեթղթեր, եւ մենք հուսով ենք, որ շուկայում մենակ չենք լինի:

Ավելին, մեր բանկը պատրաստ է լինել տեղաբաշխող խոշոր ընկերությունների համար։ Մեր գնահատականներով՝ շուկա կարող են դուրս գալ խոշոր մասնավոր կլինիկաները, ռեստորանային ցանցերը, ապրանքների հեռանկարային արտադրողները։ Եվ կարևոր է, որ դրա հետ կսկսի ձևավորվել ներդրումային միջավայր, ենթակառուցվածք, շուկայում կհայտնվեն տեղական նոր ինստիտուցիոնալ ներդրողներ։

Ես մինչեւ հանդիպումը նայել եմ ձեր ֆինանսական ցուցանիշները, եւ, չնայած այն հանգամանքին, որ տնտեսության վիճակը դեռեւս այնքան էլ բարենպաստ չէ, եւ երկիրը չի վերականգնվել կորոնաճգնաժամից եւ պատերազմից հետո, այնուամենայնիվ, ինչպե՞ս եք գնահատում շուկայի արձագանքը երկրորդային շուկայում բանկի բաժնետոմսերի գնին: Արդյո՞ք կա վստահություն, որ ազատ շուկան դրական կարձագանքի բանկի բաժնետոմսերի 15 000 դրամ հաշվեկշռային արժեքին, եւ բաժնետոմսերը կգնանշվեն իրենց հաշվեկշռային արժեքից բարձր: Հասկանալի է, որ շուկան կառավարում է առաջարկի եւ պահանջարկի օրենքը, բայց, այնուամենայնիվ, կա՞ն ինչ-որ կանխատեսվող հաշվարկներ:

Իմ տեսակետն, անշուշտ, սուբյեկտիվ է, քանի որ ես ներկայացնում եմ Բանկը եւ նրա ֆինանսական տնօրենն եմ։ Սակայն, ես կարծում եմ, որ ազատ շուկայում բաժնետոմսերի գինը պետք է ավելանա։ Բայց դա զուտ սուբյեկտիվ գնահատական է։ Իհարկե, դուք ճիշտ եք, առաջարկի եւ պահանջարկի մակարդակը կանխատեսել չափազանց բարդ է, բայց բանկի կանխատեսվող ցուցանիշների եւ, հատկապես, կապիտալի շահութաբերության մակարդակի եւ կանխատեսվող շահույթի շրջանակներում մենք ենթադրում ենք մեր բաժնետերերին շահաբաժինների պարտադիր վճարում: Օրինակ, անցած տարվա արդյունքներով, չնայած շատ բարդ տարվան, մենք 2.5 մլրդ դրամի շահաբաժիններ ենք վճարել։ Կարծում եմ, որ հաջորդ տարի եւս մենք այդ տեմպերը առնվազն կպահպանենք, եւ ավելին, շահույթի այն մասը, որը  չի գնա շահաբաժիններին, մնում է բանկում եւ, որպես արդյունք, կավելացնի բաժնետոմսերի հաշվեկշռային արժեքը: Այսինքն, բաժնետոմսերի գնի բաղադրիչներից մեկը՝ հաշվեկշռային արժեքը, անընդհատ կաճի: Թեեւ, իհարկե, մենք պետք է, առաջին հերթին, կողմնորոշվենք առաջարկի եւ պահանջարկի մակարդակին:

Բայց պահանջարկը, իհարկե, կապված է ինչպես բանկի շահութաբերության, այնպես էլ եկամտաբերության կորստի ռիսկի նվազեցման հետ:

Իհարկե, միջին-երկարաժամկետ առումով դրանք փոխկապակցված են։ Մեր բիզնես ծրագրով մենք կանխատեսում ենք առաջիկա 5 տարիների ընթացքում կրկնապատկել բանկի վարկային պորտֆելը։ Դա այնքան էլ հավակնոտ ծրագիր չէ, դա ընդամենը 15 տոկոս տարեկան աճ է։ Մենք դա ապացուցել ենք, քանի որ նախորդ 5 տարիներին մեր վարկային պորտֆելը, փաստորեն, կրկնապատկվել է։ Այսինքն, աճի այդ տեմպերը եղել են։ Ավանդային բազայի առումով՝ այս պորտֆելը աճել է երեք անգամ, այժմ ենթադրում ենք այն աավելացնել առնվազն երկու անգամ: Արդյունքում՝ մենք պետք է 2 անգամ ավելացնենք նաեւ բանկի շահույթը։ Եթե մենք, ռազմավարության համաձայն, կարողանանք բարձրացնել աշխատանքի արդյունավետությունը, զսպելով ծախսերը և, միաժամանակ, ավելացնելով եկամտաբերությունը, ապա կարձանագրենք շահութաբերության լավագույն արդյունքներ։ Եվ այս բիզնես-ծրագրի համաձայն, կապիտալի շահութաբերությունը (ROE) կբարձրացնենք մինչեւ 15%: Ուզում եմ նշել, որ վերջին 5 տարիներին մենք գեներացված շահույթից 57% վճարել ենք որպես շահաբաժին։ Այս "պատմությունը" կարող է լինել բավականին գրավիչ պոտենցիալ ներդրողների համար:

Որքանո՞վ են ձեր կանխատեսումները սինխրոնիզացվում երկրի մակրոտնտեսական վիճակի հետ։ ԿԲ-ն բարձրացնում է տոկոսի հաշվարկային դրույքը՝ դրանով իսկ դիմակայելով գնաճային գործընթացներին, որոնք բխում են, հիմնականում, արտաքին գործոններից։ Սա է հիմնական անորոշությունը դրամային գործիքների հետ աշխատելիս։

Համաձայն եմ, բայց մենք ակնկալում ենք անվանական ՀՆԱ-ի էական աճ։ Իսկ բանկերը, ինչպես հայտնի է, իրենց գործունեության մեջ ավելի շատ իրենց օգտին օգտագործում են անվանական ՀՆԱ-ի աճի ցուցանիշները։ Եթե տնտեսությունն անվանական արտահայտությամբ առնվազն 10 տոկոսով աճում է, ապա մենք էլ զուգահեռաբար աճելու ենք։  Այստեղ շատ կարեւոր է նվազեցնել գործառնական ծախսերը՝ բանկինգի տեխնոլոգիաներում, ապրանքների թվայնացման մեջ ներդրումների հաշվին: Միջին եւ երկարաժամկետ կտրվածքով այդ ներդրումները կփոխհատուցվեն: Հաշվի առնելով այս ամենը՝ մենք կբարձրացնենք մեր բիզնեսի շահութաբերությունը եւ ակնկալում ենք արդյունքներ, որոնք գերազանցում են վերջին 5 տարիների ընթացքում արձանագրված արդյունքները, հաշվի առնելով այնպիսի գործոններ, ինչպիսիք են լոքդաունը, պատերազմը, ինչպես նաեւ 2016 թվի համակարգային ճգնաժամը: Այսպես, 2020 թվականի արդյունքներով մեր բանկի զուտ տոկոսային եկամուտները կազմել են ընդհանուր եկամուտների 78% - ը, առեւտրային պորտֆելում կատարված ներդրումների 13% - ը եւ ոչ տոկոսային եկամուտներից 9% - ը: Վերջիններիս մասնաբաժինը, անշուշտ, պետք է ավելացնել, թեեւ դա միանգամայն ընդունելի ցուցանիշ է զարգացող երկրների բանկերի համար։

Վերակազմավորվելով իրական հրապարակային ընկերության՝ բանկը պետք է փոխի որոշ գործընթացներ և ընթացակարգեր, ներդնի կորպորատիվ կառավարման նոր ստանդարտներ: Դուք պատրա՞ստ եք դրան։

Անշուշտ, այս հարցին էլ մենք մեծ նշանակություն ենք տալիս։ Ի վերջո, քանի որ մենք բացում ենք կապիտալը հասարակայնության առջեւ, շատ կարեւոր է արմատապես ուժեղացնել բանկի կորպորատիվ կառավարման մակարդակը: Եվ մենք աշխատում ենք ինչպես Բանկային վերահսկողության բազելյան կոմիտեի, այնպես էլ OECD - ի (տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպություն - խմբ.) լավագույն ստանդարտների,  փորձի, սկզբունքների ներդրման համար։ Սա ոչ թե մեկանգամյա գործընթաց է, այլ՝ փուլային։ Որպես առաջին քայլ՝ մենք մտադիր ենք ավելացնել բանկի խորհրդում անկախ տնօրենների թիվը։ Այժմ մենք աշխատում ենք կորպորատիվ կառավարման ներքին օրենսգրքի վրա, որի կարեւոր բաղադրիչն է լինելու նոր մինորիտար բաժնետերերի շահերի պաշտպանությունը ։ Խորհրդին կից ստեղծվելու են հանձնաժողովներ։ Ընդ որում, դրանց ղեկավարները պետք է լինեն անկախ տնօրեններ։ Կան հանձնաժողովներ, որտեղ բոլոր անդամները պետք է լինեն անկախ։ Եվ այսպես, աստիճանաբար, որքան մեր բանկը դառնա ավելի բաց, այնքան ավելի շատ անկախ տնօրեններ պետք է ներգրավվեն բանկի խորհրդում։

Հաջողություն եմ մաղթում և շնորհակալություն հարցազրույցի համար: