Երկուշաբթի, 18 Ապրիլի 2022 18:15

Արմինֆո. Հայաստանի տնտեսությունը 2022 թվականին կարող է նահանջել մինչեւ բացասական ցուցանիշներ՝ չնայած տարեկան բյուջեում ամրագրված 7 տոկոս ցուցանիշին։ Այդ մասին ասվում է "Լույս" հիմնադրամի վերլուծական խմբի "Նոր ճգնաժամի շեմին։ 2022թ. Ռուսաստանի նկատմամբ կիրառվող սանկցիաների հնարավոր ազդեցությունը Հայաստանի տնտեսության վրա" հետազոտությունում։

 

"Լույս" հիմնադրամի վերլուծաբանները փաստաթղթում մանրամասն վերլուծել են Ռուսաստանի եւ Հայաստանի միջեւ տնտեսական կապերը, շոկերի փոխանցման ուղիները, գնահատել են 2014 թվականի ուկրաինական իրադարձությունների կապակցությամբ ՌԴ-ի նկատմամբ արեւմտյան երկրների կողմից կիրառված տնտեսական պատժամիջոցների, ինչպես նաեւ 2022 թվականի նոր պատժամիջոցների հնարավոր հետեւանքները ՀՀ-ի համար: Ինչպես նշել է խմբի համակարգող, հիմնադրամի հոգաբարձուների խորհրդի անդամ, հանրային ֆինանսների միջազգային խորհրդատու, Հայաստանի ֆինանսների նախկին նախարար Վարդան Արամյանը, ստացված գնահատականները համադրելի են ինչպես ՀՀ ԿԲ-ի, այնպես էլ ԱՄՀ  ու ՀԲ  կողմից ստացված գնահատականների հետ (ռուսական տնտեսության 5% անկման դեպքում ՀՀ տնտեսության աճը կկազմի 1,6%)։ Դիտարկվել է ռուսական տնտեսության զարգացման երեք սցենար. լավատեսական՝ 7%, բազային՝ 11% և հոռետեսական՝ 15% (բոլոր դեպքերում ՝ բացասական դինամիկա)։ Տվյալ դեպքում Հայաստանի տնտեսության անկման հնարավորությունը գնահատվում է 1.3% աճի և 3% անկման սահմաններում։ Իսկ միջնաժամկետ հեռանկարում ռուսական տնտեսության շոկի արդյունքում Հայաստանի տնտեսությունը կկորցնի իրական ՀՆԱ-ի նախաճգնաժամային ներուժը։ Միևնույն ժամանակ, Հայաստանի տնտեսական աճի դանդաղումը որոշող հիմնական գործոններից մեկը՝ արտահանումը, Ռուսաստանից դրամական փոխանցումները, օտարերկրյա ուղղակի ներդրումները զգալի կորուստներ կկրեն։

 

Ինչպես ասվում է վերլուծության մեջ, պատմականորեն Ռուսաստանի հետ տնտեսական կապերը զգալի դեր են խաղում ՀՀ տնտեսության զարգացման գործում, իրենց արտացոլումը գտնելով ՀՀ տնտեսական կյանքի այնպիսի ոլորտներում, ինչպես՝  արտաքին առևտուրը, դրամական փոխանցումները, օտարերկրյա ներդրումները և զբոսաշրջությունը: Ռուսաստանը Հայաստանի խոշորագույն առևտրային գործընկերն է ։ 2021 թվականի դրությամբ արտահանումը Ռուսաստան կազմել է արտահանման ընդհանուր ծավալի 28% - ը, իսկ Ռուսաստանից ներմուծումը՝ ներմուծման ընդհանուր ծավալի 33% - ը։ Ֆիզիկական անձանց դրամական փոխանցումների մաքուր ներհոսքում Ռուսաստանից փոխանցումները կազմում են մոտ կեսը, ինչը պայմանավորված է սեզոնային աշխատողների մեծ ներհոսքով դեպի Ռուսաստան և Ռուսաստանում հայկական մեծ համայնքի առկայությամբ: Ռուսաստանից ներդրումները կազմում են Հայաստանում օտարերկրյա ներդրումների մոտ 40 տոկոսը ։ Բացի այդ, Հայաստանը մեծ թվով ռուս զբոսաշրջիկներ է ընդունում, ինչի արդյունքում 2021 թվականին զբոսաշրջությունից ստացված եկամուտների 40 տոկոսը բաժին է ընկնում ռուս զբոսաշրջիկներին մատուցվող ծառայություններին։

 

Այնուամենայնիվ, ինչպես նշել են հիմնադրամի փորձագետները, Ռուսաստանից ընդհանուր տնտեսական կախվածությունը տարիների ընթացքում թուլացել է: Դիտարկելով այնպիսի ցուցանիշներ, ինչպիսիք են արտահանումը ՌԴ, Ռուսաստանից դրամական փոխանցումների զուտ ներհոսքը, Ռուսաստանից օտարերկրյա ներդրումների զուտ ներհոսքը, ինչպես նաև զբոսաշրջության ոլորտի գեներացվող միջոցները, պարզվել է, որ 2014-2021թթ. (և հատկապես ցնցումների տարիներին) Ռուսաստանից կախվածությունը նվազման միտում է ունեցել, և եթե 2014թ. նշված խողովակներով Հայաստանը Ռուսաստանից ստացել է մոտ 1,9 մլրդ ԱՄՆ դոլար, ապա 2021 թվականին այդ թիվը կրճատվել է մոտ 200 մլն դոլարով՝ մինչև 1,7 մլրդ դոլար ։ Ընդ որում, եթե նախկինում այդ միջոցների առյուծի բաժինը կազմում էին դրամական փոխանցումները, ապա այժմ Ռուսաստանից կախվածությունը դիվերսիֆիկացվել է, հատկապես մեծ դեր է խաղացել արտահանումը ։ Մասնավորապես, վերը նշված համալիր ցուցանիշի (արտահանում + դրամական փոխանցումներ + օտարերկրյա ներդրումներ + զբոսաշրջություն) տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում 2014 թվի 17 տոկոսից կրճատվել է մինչեւ 12 տոկոս՝ 2021 թվին։

 

Միաժամանակ, 2014-2021 թվականներին Հայաստանը դարձել է ավելի կախյալ ռազմավարական նշանակություն ունեցող որոշ մթերքների (ցորեն, գարի, եգիպտացորեն, հիմնականում Ռուսաստանից ներկրվող, հիմնականում Ուկրաինայից ներկրվող թռչնամիս) ներմուծումից ։ Այս պայմաններում վատագույն սցենարի շրջանակներում տեղի ունեցած ցնցումների պայմաններում ՀՀ տնտեսության դիմակայության ունակությունը կպահպանվի միայն այս տարվա ընթացքում։ Ընդ որում, 2014 թվականի համեմատությամբ 2021 թվականին զգալիորեն նվազել են ցորենի, գարու եւ եգիպտացորենի ինքնապահովման ցուցանիշները՝ 48,7 տոկոսից մինչեւ 24,4 տոկոս, 95,1 տոկոսից մինչեւ 74,4 տոկոս եւ 27,9 տոկոսից մինչեւ 8 տոկոս, համապատասխանաբար:

 

"Դիտարկված երեք սցենարներով մակրոտնտեսական ցուցանիշների վատթարացումը հանգեցնում է պետական բյուջե հարկային մուտքերի էական կորստի։ 2022 թվականին հիմնական (բազիսային) սցենարի դեպքում հարկային եկամուտների կորուստը կկազմի մոտ 93 մլրդ դրամ, լավատեսական սցենարի դեպքում ՝ մոտ 72 մլրդ դրամ, իսկ հոռետեսական սցենարի դեպքում ՝ շուրջ 127 մլրդ դրամ ։ Իսկ միջնաժամկետ հեռանկարում պետական գանձարանի հարկային մուտքերի կորուստները աստիճանաբար կմեծանան։ Երեք սցենարով արձանագրվում է ֆիսկալ իրավիճակի զգալի վատթարացում՝ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության պարտքային բեռի էական ավելացում և անկայունության ռիսկերի բարձրացում, քանի որ պարտք/ՀՆԱ հարաբերակցության ցուցանիշը կարող է բարձր մնալ ՀՀ ֆիսկալ կանոններով սահմանված 60% շեմից և, նույնիսկ, գերազանցել պարտքի կայունության ընդունված 70% ռիսկային շեմը ։ Արդյունքում Հայաստանի կառավարությունը բախվում է "ֆիսկալ տարածքի" լուրջ սահմանափակման", - ասվում է փաստաթղթում։

 

Հիմնադրամի վերլուծաբաններն առանձնացրել են տնտեսական քաղաքականության հետևյալ առանցքային ուղղությունները: Այսպես, հաշվի առնելով շոկի բնույթը, այդ շոկին հակազդելու գործում առանցքային դեր պետք է խաղա հարկաբյուջետային քաղաքականությունը (որպես հիմնական ամորտիզատոր), որի օպերատիվ և նպատակային արձագանքն անհրաժեշտ կլինի արտաքին աշխարհի կողմից ՀՀ տնտեսության ակտիվության վրա բացասական տնտեսական ազդեցությունների մեղմացման համար ։ Ընդ որում, նրանք կոչ են անում հաշվի առնել, որ ի տարբերություն համավարակի ժամանակաշրջանի, այս անգամ Հայաստանն էապես սահմանափակված է ՀՀ կառավարության առանց այն էլ բարձր պարտքային բեռով, ինչպես նաև նրանով, որ մենք լրացուցիչ ճնշում ենք ունենալու առաջարկի գնաճի վրա, ինչի արդյունքում ԿԲ-ն, ձգտելով խարսխել ապագա գնաճային սպասումները, կբարձրացնի տոկոսադրույքները: Սակայն, մյուս կողմից, բարձր տոկոսադրույքները վնաս են հասցնում տնտեսության վարկավորմանը և հանգեցնում են միջնաժամկետ հեռանկարում տնտեսական աճի դանդաղման։ Հետևաբար, այս իրավիճակում առաջանում է ստագֆլյացիայի ռիսկ( բարձր գնաճ + տնտեսական անկում), դրա չեզոքացման համար էապես մեծանում է դրամավարկային և հարկաբյուջետային քաղաքականության համակարգման անհրաժեշտությունը, իսկ կառավարությունը պետք է ավելի ագրեսիվ լինի ՝ բացառելով սպառողական շուկաներում որոշակի ոլորտներում գնային չարաշահումները, դրանով իսկ ԿԲ-ին կօգնի արդյունավետորեն պայքարել աճող գնաճային սպասումների դեմ։ Հակառակ դեպքում՝ ԿԲ-ն ստիպված կլինի բարձրացնել տոկոսադրույքները (կամ ավելի երկար պահպանել ընթացիկ մակարդակը), ինչը նույնպես կհարվածի տնտեսական ակտիվությանը։

 

Կարճաժամկետ հեռանկարում Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը պետք է պահպանի տնտեսական ներուժը եւ մեղմացնի սոցիալական լարվածությունը։ Մասնավորապես, թիրախային գործիքները պետք է օգտագործել, առաջին հերթին, արտահանողներին (հատկապես Ռուսաստան արտահանման համեմատաբար մեծ դերով), սեզոնային աշխատավորներին և սոցիալապես խոցելի խմբերին աջակցելու համար։ Ավելին, հաշվի առնելով սահմանափակ ֆիսկալ հնարավորությունները, անհրաժեշտ է շատ արագ վերանայել 2022 թվականի բյուջեի ծախսային գերակայությունները, նշել են փաստաթղթի հեղինակները:

 

Միջնաժամկետ հեռանկարում, արդեն շոկի հաղթահարումից հետո, հնարավոր կլինի կենտրոնանալ ֆիսկալ կայունության ամրապնդման վրա, նշել են հիմնադրամի փորձագետները: Մասնավորապես, հարկ կլինի ֆիսկալ կոնսոլիդացիա իրականացնել ավելի արագ տեմպերով, քան նախատեսվում էր, ինչպես նաև քննարկել ՀՀ կառավարության ծրագրի նպատակների վերանայման հարցը ՝ ուշադրությունը կենտրոնացնելով, հիմնականում, տնտեսության ներուժի ամրապնդման միջոցների վրա։ Ընդ որում, հատուկ ուշադրություն պետք է դարձվի տնտեսության կայունության բարձրացմանը, ինչը թույլ կտա բոլոր ուղղություններով (արտահանման նոր շուկաների նվաճում, բարձր ավելացված արժեքով արտադրությունների դերի բարձրացում, զբոսաշրջության ոլորտի աճ, աշխարհագրական դիվերսիֆիկացիա, ՕՈՒՆ դիվերսիֆիկացիա), էներգակիրներից կախվածության նվազեցում, ռազմավարական ապրանքների ինքնապահովման բարձրացում, դրամային պարտքի մասնաբաժնի բարձրացում եւ այլն), որպեսզի բավարար ռեսուրսներ կուտակվեն ապագա ցնցումներն ավելի արդյունավետ հաղթահարելու համար:

 

Նշենք, որ Հայաստանի կառավարությունը՝ ի դեմս ֆինանսների նախարար Տիգրան Խաչատրյանի, բազմիցս հայտարարել է, որ նույնիսկ հարկային եկամուտների կրճատման պայմաններում պետական գանձարանը չի նախատեսում կրճատել պետբյուջեի ծախսերը, եւ դրանք ամբողջությամբ կիրագործվեն նոր վարկերի ներգրավման միջոցով: