Արդյո՞ք դրամի արժեւորումը բարիք է Հայաստանի համար. Վարդան Արամյան

Արմինֆո.Եթե դրամի արժևորումը որոշող գործոնները ժամանակավոր լինեն, ապա Հայաստանը կբախվի զգալի դժվարությունների։ Այս մասին "5-րդ ալիքին" տված հարցազրույցում հայտարարել է հանրային ֆինանսների գծով միջազգային խորհրդատու, ՀՀ ֆինանսների նախկին նախարար Վարդան Արամյանը։

Արամյանի խոսքով, չնայած այն հանգամանքին, որ "ամերիկացին" ամրապնդում է իր դիրքերը, ազգային արժույթի արժևորման միտում է դիտվում աշխարհի շատ երկրներում, ինչպիսիք են ՌԴ-ը, Բելառուսը, Բրազիլիան, Մեքսիկան:

"Հայկական դրամի արժեւորումն, առաջին հերթին, պայմանավորված է ՀՀ արտաքին առեւտրի կառուցվածքային փոփոխություններով", - նշում է փորձագետը: Այսպես, արևմտյան պատժամիջոցների արդյունքում Ռուսաստանը ստիպված էր անցնել ռուբլով առևտրի, ինչը, բնականաբար, ազդել է Հայաստանի հետ առևտրի վրա։ "Ռուսական արտահանումը Հայաստան կազմում է մոտ 1,3 մլրդ դոլար: Միայն գազի դիմաց Հայաստանը ՌԴ-ին վճարում է տարեկան մոտ 460-480 մլն դոլար։ Ստացվում է, որ այդ իրադարձությունների ֆոնին հսկայական միջոցներ են ազատվել", - նշել է նա։

Երկրորդ գործոնը, որը որոշում է ազգային արժույթի փոխարժեքի բարձրացումը, առնչցում է ռուս-ուկրաինական սրացման ֆոնին այցելուների զգալի աճին՝  2,7 անգամ (միայն ՌԴ - ից ՝ ավելի քան 4 անգամ): Նրանց ձեռքներին կամ ռուբլի է, կամ՝ դոլար, որոնք փոխանակվում են հայկական դրամով՝ մեծացնելով տեղական արժույթի նկատմամբ պահանջարկը։ Բացի այդ, աճել են նաև ԱՄՆ-ից և ՌԴ-ից փոխանցումների ծավալները։

Ընդ որում, ինչպես կարծում է Հայաստանի ֆինանսների նախարարության նախկին ղեկավարը, այս իրավիճակում միանշանակ դրական կամ բացասական գնահատական տալ չի կարելի։ Հարցն անհրաաաժեշտ է դիտարկել գործընթացի բոլոր «շահառուների» տեսանկյունից։

Այսպես, դրամի դիրքերի ամրապնդումը լավ է սպառողների համար, քանի որ զսպում է ներմուծվող ապրանքների գները։ Ոչ արտահանելի հատվածի և ներմուծողների համար նույնպես բարենպաստ իրավիճակ է ստեղծվել, նրանց դոլարային ծախսերը կրճատվում են, իսկ քանի որ վերջիններիս վաճառքը դրամով է, նրանք դրանից շահում են։

Իսկ ահա արտահանողների համար, ընդհակառակը, դա վատ է, քանի որ վերջիններիս եկամուտները զգալիորեն կրճատվում են՝ դրամային ծախսերի աճի ֆոնին։ Եվ նրանց ընդամենը 30% - ն է (ՌԴ արտահանողներ) համեմատաբար բարենպաստ վիճակում, քանի որ դրամը ռուբլու նկատմամբ չի աճել։

Ինչպես կարծում է Վարդան Արամյանը,  եթե դրամի արժևորումը որոշող գործոնները շարունակական բնույթ չկրեն, ապա երկիրը կբախվի զգալի դժվարությունների (օրինակ՝ ինչպես 2008-2009թթ., երբ ՀՀ-ն արձանագրել է գրեթե 14% անկում)։ Մասնավորապես, եթե այցելուներն «իրենց դրամապանակներով» ժամանակավորապես գտնվում են ՀՀ-ում կամ էլ Հայաստանը դիտարկում են որպես տարանցիկ երկիր, ապա նրանց հեռանալուց հետո մենք հակառակ պատկեր կունենանք։

Այս իրավիճակում, ըստ փորձագետի, կարելի է հետագայում ևս ամրապնդել դրամը՝ դրանով իսկ փակելով ՀՆԱ – ում տրաբերությունը (փաստացի ՀՆԱ-ի և պոտենցիալ ՀՆԱ-ի տարբերությունը), և հավասարակշռություն ապահովելով, կամ էլ վարելով ստերիլիզացման քաղաքականություն՝ գնելով դոլարային աավելցուկներ, միաժամանակ պետական պարտատոմսերի թողարկման ճանապարհով շուկայից դրամներ դուրս մղելով, որպեսզի փողի ավելցուկով գնաճային սպասումները չնուցվեն։ Արամյանն ավելի շատ հակված է երկրորդ սցենարին, չնայած, որ այն որոշակի իմաստով հակասում է գնաճի նպատակադրման հայեցակարգին։ Սակայն դա թույլ կտա որոշակիորեն մեղմել դրամի արժեւորման տեմպերը, ԿԲ-ն լրացուցիչ պահուստներ  կկուտակի և ավելի լավ կնախապատրաստվի այն բանին, որ դրամի արժևորումը որոշող գործոնները, այնուամենայնիվ, կրում են խիստ ժամանակավոր բնույթ։ Ֆինանսական իշխանությունների նշված վարքագիծը կպաշտպանի նաև Հայաստանի տնտեսության արտահանման ուղղվածություն ունեցող հատվածը և թույլ չի տա, որ այն հայտնվի 2000-ականների առաջին տասնամյակի իրավիճակում, նշում է հանրային ֆինանսների գծով միջազգային խորհրդատուն ։

Նշենք, որ ՀՀ ԿԲ տվյալներով, ֆիզիկական անձանց փոխանցումների զուտ ներհոսքի տարեկան աճը 2022թ. հունվար - ապրիլ ամիսներին արագացել է' 80%-ից հասնելով 94%-ի եւ գերազանցելով 394.3 մլն դոլարը, ինչին մեծապես նպաստել է Ռուսաստանից դրամական փոխանցումների մի քանի անգամ ավելացումը, մինչդեռ, մեկ տարի առաջ նույն ժամանակահատվածում որպես աճի դրայվեր հանդես էին գալիս ԱՄՆ-ից փոխանցումները: Մասնավորապես, ֆիզիկական անձանց Հայաստան փոխանցումների ներհոսքի տարեկան աճը 2022թ. հունվար-ապրիլ ամիսներին արագացել է մինչև 60,2%' 2021թ. հունվար-ապրիլ ամիսների 29,1% - ից' կազմելով 918.6 մլն դոլար: Ընդ որում, Ռուսաստանից Հայաստան փոխանցումների ներհոսքը 2022թ. հունվար-ապրիլին կտրուկ արագացրել է տարեկան աճը 9,4% - ից մինչեւ 2,2 անգամ՝ հասնելով 471,6 մլն դոլարի: Իսկ Ռուսաստանից փոխանցումների զուտ ներհոսքը տվյալ ժամանակահատվածում կազմել է 306,1 մլն դոլար՝ տարեկան աճի կտրուկ արագացմամբ՝ 5,2% - ից մինչեւ 3,2 անգամ: Իսկ ԱՄՆ-ից ֆիզիկական անձանց փոխանցումների ներհոսքը Հայաստան 2022թ. հունվար-ապրիլին տարեկան աճը զգալիորեն դանդաղեցրել է՝ 2 անգամից մինչեւ 20%՝ կազմելով 199.1 մլն դոլար, ինչը դիտվել է նաեւ ԱՄՆ - ից փոխանցումների զուտ ներհոսքի դինամիկայի գծով. աճի կտրուկ դանդաղում՝ 3 անգամից մինչեւ 5.8%՝ ապահովելով 115.2 մլն դոլար ծավալ:

Ներհոսքում Ռուսաստանի մասնաբաժինը 2022թ. հունվար-ապրիլին հասել է 51,3%-ի՝ 2021թ. հունվար-ապրիլի  37,9%-ից (2019թ. հունվար-ապրիլին 51% - ի դիմաց), իսկ ԱՄՆ-ի մասնաբաժինը ներհոսքում, ընդհակառակը, 28,9%-ից նվազել է մինչեւ 21,7% (2019թ. հունվար-ապրիլին 15,3%-ի դիմաց):