Երկուշաբթի, 5 Սեպտեմբերի 2022 16:55

Արմինֆո.Fitch Ratings միջազգային վարկանիշային գործակալությունը հաստատել է Հայաստանի արտարժույթով թողարկողի դեֆոլտի երկարաժամկետ վարկանիշը ("ԹԴՎ") "B+" մակարդակում' "Կայուն" կանխատեսմամբ: Դրա հետ մեկտեղ, գործակալությունը բարելավել է ՀՆԱ-ի աճի կանխատեսումը 2022 թվականի համար՝ նախկին 1,3 տոկոսից մինչեւ 6,4 տոկոս: Այս մասին հաղորդվում է Fitch Ratings-ի կայքում։

 

Հիմնական վարկանիշային գործոնները

 

Հայաստանի վարկունակության գործոնները. Հայաստանի ԹԴՎ "B+" մակարդակն արտացոլում է մեկ շնչին ընկնող եկամտի, կառավարման որակի եւ գործարար միջավայրի բարձր ցուցանիշները համադրելի երկրների համեմատ, ինչպես նաեւ մակրոտնտեսական եւ հարկաբյուջետային քաղաքականության հուսալի հիմքը եւ բարեփոխումների հաստատուն հանձնառությունը, որն ամրապնդվել Է ԱՄՀ աջակցությամբ: Այս ուժեղ կողմերին հակադրվում է արտարժույթով արտահայտված պետական պարտքի բարձր մասնաբաժինը, համեմատաբար թույլ արտաքին ֆինանսներն ու աշխարհաքաղաքական ռիսկերը։

 

Ուկրաինական հակամարտության դրական տնտեսական երկրորդային հետեւանքները. Ուկրաինայի հակամարտությունը եւ հակառուսական պատժամիջոցները մարտ աամսից հրահրել են Ռուսաստանի, Ուկրաինայի եւ Բելառուսի քաղաքացիների զգալի միգրացիա Հայաստան, ինչի արդյունքում 2022թ. առաջին կիսամյակում միջազգային այցելուների թիվն աճել է տարեկան 515% - ով: Բացի այդ, նույն ժամանակահատվածում 200% - ով ավելացել է Ռուսաստանից Հայաստան դրամական փոխանցումների ծավալը ։ Ընդ որում, միգրանտների զգալի մասը բարձր որակավորման մասնագետներ են, հատկապես, տեղեկատվական եւ հաղորդակցական տեխնոլոգիաների ոլորտում։

 

Այս միտումները տնտեսական ակտիվությունը մղել են 13% աճի 2022թ. երկրորդ եռամսյակում (2022թ. առաջին եռամսյակում 8,7% - ի դիմաց), եւ ավելի մեծ խթան կհաղորդեն ընթացիկ տարվա երկրորդ կիսամյակում: Հաշվի առնելով այս գործոնները ՝ Fitch-ը վերանայել է 2022թ. իրական ՀՆԱ-ի աճի իր կանխատեսումը, էապես բարելավելով սպասվող տեմպերը, ուշադրություն դարձնելով, որ դրամական փոխանցումները խթանում են անձնական սպառումը, իսկ արտահանման ծավալները (հատկապես Ռուսաստան) մնում են նույն մակարդակում։ Fitch-ը հաջորդ երկու տարիների համար (2023-2024թթ.) ակնկալում է Հայաստանի ՀՆԱ-ի 4,7 տոկոս միջին աճ:

 

Աշխարհաքաղաքական ռիսկերը

 

Հայաստանը զգուշավոր մոտեցում ունի ԱՄՆ-ի, Մեծ Բրիտանիայի և ԵՄ-ի հետ հարաբերություններում ՝ հակառուսական պատժամիջոցների առումով։ Մինչդեռ, իշխանությունները մտադիր են նվազեցնել ռիսկերը բանկային հատվածի համար՝ պատժամիջոցների խախտումներից խուսափելու նպատակով, պահպանվում են Ռուսաստանի հետ զգալի առեւտրային հարաբերությունները: 2022թ. առաջին կիսամյակի արդյունքներով Ռուսաստանին բաժին է ընկել Հայաստանի արտահանման 31%-ը եւ ներմուծման 36%-ը, ինչպես նաեւ ՕՈՒՆ-ի մոտ 40%-ը: Մինչեւ Ուկրաինայում հակամարտության սկսվելը Ռուսաստանից Հայաստան ստացված դրամական փոխանցումների մասնաբաժինը կազմել է 32% (այս տարվա առաջին կիսամյակի արդյունքներով այդ մասնաբաժինը արդեն գերազանցում է 60%-ը - խմբ.): Հայաստանը նաեւ կախված է բացառապես Ռուսաստանից՝ էներգամատակարարման առումով, և Ուկրաինայում հակամարտության սկզբից ի վեր սկսել է ռուսական բնական գազի ներկրման համար վճարումներ կատարել ռուբլով։ Քիչ հավանական է, որ արտահանման շուկաների դիվերսիֆիկացիան կարող է տեղի ունենալ կարճաժամկետ և միջնաժամկետ հեռանկարում։

 

Ադրբեջանի հետ հարաբերությունները վերջին ամիսներին վատացել են։ Երկու երկրների միջեւ ռազմական բախումները Լեռնային Ղարաբաղում օգոստոսին երկու կողմերի զոհերի պատճառ են դարձել, իսկ Ադրբեջանը նաեւ հաղորդել է տարածքային ձեռքբերումների մասին (Իրականում դա տարածքների օկուպացիա է - խմբ.): Սպասվում է, որ կարճաժամկետ հեռանկարում լարվածությունը բարձր կմնա, քանի որ Ադրբեջանը սկսել է Լեռնային Ղարաբաղի ավելի վաղ վտարված բնակիչների վերաբնակեցումը տարածաշրջան: Սակայն ներկայումս Fitch-ը չի ակնկալում, որ դա ավելի լայն մակրոտնտեսական հետեւանքներ կունենա:

 

Գերտաքացման ռիսկերը

 

Միգրանտների մեծ ներհոսքը եւ դրա հետ կապված պահանջարկի աճը խորացրել են գնաճային ճնշումը, ինչի արդյունքում սպառողական գների աճը հունիսին հասել է 11-ամյա առավելագույն 10,3% - ի ՝ զգալիորեն գերազանցելով թիրախային 4% շեմը (+/- 1,5 տոկոսային կետ): Անշարժ գույքի դիմաց վարձավճարը, պայմանավորված  օտարերկրացիներ կողմից պահանջարկի աճով, հունիսին բարձրացել է  տարեկան 23,4%-ով՝ ստեղծելով գնաճի բարձրացման ռիսկ: Փետրվար-հունիս ամիսներին ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ 16% - ով ամրապնդված դրամը ինչ-որ չափով զսպում է գների աճը՝ հաշվի առնելով սննդամթերքի ներկրումից շատ բարձր կախվածությունը։ Էլեկտրաէներգիայի մանրածախ գնի վրա ճնշումն ավելի սահմանափակ է, հաշվի առնելով, որ Հայաստանը 2021թ. գներով ամրագրել է Ռուսաստանից բնական գազի մատակարարումը։ Հայաստանի Կենտրոնական բանկը (ԿԲ) բարձրացրել է վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը 2022 թվականին, ընդհանուր առմամբ, 175 բազիսային կետով' մինչեւ օգոստոսյան 9,5 տոկոս, եւ, ինչպես սպասվում է, տոկոսադրույքը կնվազեցնի աստիճանաբար' մինչեւ 8,5 տոկոս՝ 2023թ. վերջին: Չնայած այն հանգամանքին, որ գնաճի թիրախավորման ռեժիմն, ընդհանուր առմամբ, վստահություն է առաջացնում, դոլարիզացման բարձր մակարդակը (բանկային հատվածի ավանդների 42%-ը և ռեզիդենտներին վարկերի 39% - ը՝ 2022թ. հուլիսի դրությամբ) որոշ չափով խոչընդոտում է դրամավարկային քաղաքականության փոխանցման մեխանիզմին։

 

Իրացվելիության արտաքին ռիսկերի նվազեցում

 

Դրամական փոխանցումների եւ այլ տրանսֆերտների զգալի աճը, ինչպես նաեւ 2022թ. առաջին կիսամյակում ԱՄՀ-ի Stand-By համաձայնագրով 35 մլն դոլարի պահուստային վարկի 415 մլն դոլարի վերջին տրանշի օգտագործումը, արժութային պահուստները հուլիսի վերջին ավելացրել են մինչեւ 3.5 մլրդ դոլարի 20-ամյա առավելագույնը, ինչը 11,4 տոկոսով ավելի է փետրվարյան մակարդակից: Սակայն Fitch-ն ակնկալում է, որ այդ միտումը կշտկվի ընթացիկ գործառնությունների հաշվի պատմականորեն բարձր դեֆիցիտի համատեքստում (CAD - ն 2012-2021թթ. ՀՆԱ-ի 5,3% միջին տարեկան ցուցանիշ): Fitch-ը կանխատեսում է, որ CAD-ն 2022 թվականին կհասնի ՀՆԱ-ի 4,8 տոկոսի, իսկ 2022-2023 թվականներին միջին տարեկան մակարդակը կկազմի 6,2 տոկոս: Հայաստանի մաքուր արտաքին պարտքի մակարդակը 2022-2024թթ. կանխատեսվում է տարեկան միջին 46,4% մակարդակում:

 

 

Արտաքին պարտատերերի հուսալի աջակցություն

 

Հայաստանը հզոր աջակցություն և տեխնիկական օգնություն է ստանում մի շարք բազմակողմ և երկկողմ վարկատուներից ։ Իշխանությունները մտադիր են ապավինել արտոնյալ փոխառությունների հոսքին ՝ 2022-2024թթ. կանխիկի բուֆեր ստեղծելու համար: Դրանք են Համաշխարհային բանկը, Ասիական զարգացման բանկը եւ Ֆրանսիական զարգացման գործակալությունը, որոնք կաջակցեն փոխառությունների ցածր արժեքին եւ կնվազեցնեն իրացվելիության ռիսկերը:

 

2022թ. պետբյուջեի դեֆիցիտի անկումը հավանական է. 2022թ. առաջին կիսամյակում հարկային մուտքերի զգալի անվանական աճը եւ կապիտալ ներդրումների թերակատարումը 2021թ. պետբյուջեի դեֆիցիտը ՀՆԱ-ի 4,6 տոկոսից 2022թ. կկրճատեն մինչեւ 3,1 տոկոս (3,5 տոկոսից ցածր ՝ պանդեմիայից հինգ տարի առաջ): Ուժեղ դրամը նվազեցնում է պարտքի սպասարկման ծախսերը և դրական է ազդում բյուջեի վրա։ Fitch-ը 2023 թվին կանխատեսում է բյուջետային դեֆիցիտի հետագա նվազում մինչև 2,6%, և մինչեւ 2,3%՝  2024 թվին: Fitch-ը ակնկալում է, որ իշխանությունները 2022 թվականին կպահեն բյուջետային կանոնների պահպանման իրենց հանձնառությունը՝ 2020 եւ 2021 թվականներին պատասխանատվությունից ազատելու մասին վերապահումն ակտիվացնելուց հետո:

 

Բարձր պարտքը արտարժույթով. Փոխարժեքի փոփոխականության ենթակա լինելու հանգամանքը պարտքի դինամիկայի համար առանցքային ռիսկն է միջնաժամկետ հեռանկարում, հաշվի առնելով, որ հունիսի վերջին համախառն կառավարական պարտքի 64,7% ապաանվանակարգվել էր արտարժույթով: Fitch-ը կանխատեսում է, որ 2022 թվականին ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ դրամի էական ամրապնդումը եւ անվանական ՀՆԱ - ի բարձր աճը կնվազեցնեն կառավարության պարտքի հարաբերակցությունը ՀՆԱ-ի նկատմամբ գրեթե 10 տոկոսային կետով՝ մինչեւ 50,5%, սակայն հետագա արժեզրկումը 2023-2024թթ. կարող է այն կրկին բարձրացնել մոտավորապես մինչեւ 54%:

 

Վարկանշային զգայունություն

 

Գործոններ, որոնք առանձին - առանձին կամ միասին կարող են հանգեցնել բացասական վարկանիշային գործողության/նվազման:

 

Մակրո. լուրջ մակրոտնտեսական շոկ՝ կապված Ռուսաստանի երկրորդային ազդեցությունների կամ Լեռնային Ղարաբաղում մարտական գործողությունների վերսկսման հետ, որը խիստ խաթարում է տնտեսական աճն ու ֆինանսական կայունությունը:

 

Արտաքին ֆինանսներ. արտաքին անհավասարակշռությունների վատթարացում կամ արտաքին ֆինանսավորման ճնշման առաջացում, որը հանգեցնում է պահուստների կտրուկ կրճատման եւ արտաքին տոկոսների բեռի ավելացման:

 

Պետական ֆինանսներ. ֆինանսական վատթարացում, որը հանգեցնում է ֆինանսավորման դժվարությունների եւ/կամ ՀՆԱ-ի նկատմամբ ընդհանուր պետական պարտքի հարաբերակցության կայուն աճի՝ միջնաժամկետ հեռանկարում:

 

Գործոններ, որոնք առանձին - առանձին կամ միասին կարող են հանգեցնել դրական վարկանիշային գործողության / բարձրացման:

 

Պետական ֆինանսներ. վստահության աճ այն բանում, որ ՀՆԱ-ի նկատմամբ ընդհանուր պետական պարտքի հարաբերակցությունը միջնաժամկետ հեռանկարում կվերադառնա կայուն նվազման, օրինակ, բյուջետային համախմբման հուսալի ծրագրի շնորհիվ:

 

Արտաքին Ֆինանսներ. արտաքին ցուցանիշների կայուն բարելավում, օրինակ, մաքուր արտաքին պարտքի մակարդակի նվազում (NXD) ավելի մոտ "BB" մեդիանին, որին նպաստում են ընթացիկ գործառնությունների  հաշվի սալդոյի բարելավումը եւ ՕՈՒՆ ներհոսքը:

 

Կառուցվածքային. աշխարհաքաղաքական ռիսկերի նկատելի և կայուն նվազում։