Հայաստանում ֆիզիկական անձանց եկամուտների համընդհանուր հայտարարագրման համակարգի ներդրման առաջարկվող բարեփոխումը չի կարող ապահովել հայտարարված նպատակների իրագործումը. Տիգրան Ջրբաշյան

Արմինֆո. Հայաստանում ֆիզիկական անձանց եկամուտների համընդհանուր հայտարարագրման համակարգի ներդրման առաջարկվող բարեփոխումը չի կարող ապահովել հայտարարված նպատակների իրագործումը, եւ ավելի շուտ կվարկաբեկի գաղափարը եւ կհանգեցնի հարկային վարչարարության անարդյունավետության աճի:

Այդ մասին Facebook-ի իր էջում նշել է "Ամերիա" ընկերության գործընկեր, Կառավարման խորհրդատվական ծառայության ղեկավար, հայտնի տնտեսագետ Տիգրան Ջրբաշյանը։

Հիշեցնենք, որ ՀՀ կառավարությունը նոյեմբերի 17-ին հավանություն է տվել օրենսդրական նախաձեռնությանը, որը ենթադրում է Հայաստանի Հանրապետության ռեզիդենտ բոլոր քաղաքացիների եկամուտների համընդհանուր հայտարարագրման համակարգի ներդրում երեք փուլով ՝ 2023 - 2026թթ.: Նախաձեռնության շրջանակներում նախատեսվում է ներդնել համաշխարհային պրակտիկայում լայնորեն կիրառվող սոցիալական ծախսերի կամ սոցիալական վարկերի համակարգ: Մասնավորապես, հայտարարագիր ներկայացնողները հնարավորություն կստանան հարկային տարվա ընթացքում իրենց կամ իրենց ընտանիքի որոշ անդամների կողմից կատարված առողջապահության, կրթության և բնակարանային ապահովման ծախսերի չափով նվազեցնել հարկային պարտավորությունները ՝ դրանք հաստատելով հաշվարկային փաստաթղթերով։ Այսպիսով, ինչպես հավաստիացրել են Ֆինանսների նախարարությունում, համակարգը չի ենթադրում հարկվող եկամուտների շրջանակի ընդլայնում կամ քաղաքացիների նկատմամբ հարկային բեռի ավելացում եւ հետապնդում է մի շարք նպատակներ: Դա, առաջին հերթին, պայմանավորված է ֆիզիկական անձանց եկամուտների հաշվառման անձնավորված համակարգի ներդրմամբ, որպեսզի պետությունը կարողանա ավելի լավ ճանաչել իր քաղաքացիներին, բացահայտել քաղաքացիների սոցիալապես խոցելի խմբերը ՝ նրանց ավելի նպատակային աջակցության համար ։

«1. Աշխարհում ոչ մի տեղ պարտադիր չէ եկամուտ հայտարարագրելը։ Բոլոր երկրներում, որոնք իրականացրել են հայտարարագրման ցանկացած մոդել, եկամտի որոշակի մակարդակ կա, որից ներքեւ հայտարարագիր չի պահանջվում: Այս մակարդակը կապված է համակարգի արդյունավետության մակարդակի հետ, քանի որ հայտարարագրերի պատրաստման, անհրաժեշտ տեղեկատվության հավաքագրման եւ վերլուծության համար անհրաժեշտ են ծախսեր, որոնք չեն արդարացնում արդյունքը, ընդ որում, ինչպես հարկ վճարողների, այնպես էլ հարկային համակարգի ծախսերը, որն, ի դեպ, վճարվում է նաեւ հարկատուների կողմից...

2. Հայտարարագրման համակարգի ներդրումը պահանջում է քայլ առ քայլ մոտեցում, հիմնված համակարգի հնարավորության վրա տվյալների մեծ հավաքածուներ մշակելու եւ չհայտարարագրման կամ մասնակի հայտարարագրման դեպքերը հայտնաբերելու համար:

3. Եկամուտների հայտարարագրման համակարգը առաջին հերթին հիմնված է ակտիվների հայտարարագրման վրա որպես եկամուտների եւ ծախսերի մնացորդային արդյունք:

4. Երկրների մեծ մասում եկամուտների հայտարարագրումն իրականացվում է որոշ ծախսերի կրճատման տարբերակով (փաստաթղթավորված), որոնք հանվում են եկամտահարկից (հարկման բազաներ):

Ելնելով վերոգրյալից, կամփոփեմ, որ իշխանության գործադիր եւ օրենսդիր ճյուղերի հետ բազմաթիվ քննարկումների ընթացքում (ինչպես 2018-ից առաջ, այնպես էլ հետո) առաջարկվել է այս ռեֆորմն իրականացնել հետեւյալ տեսքով.

1. Իրականացումը սկսել փուլերով, բարեփոխումների փուլից, որը պետք է որոշվի, հաշվի առնելով ինչպես հարկ վճարողի օբյեկտիվ առանձնահատկությունները, այնպես էլ եկամտի չափը, այնպես էլ ելնելով տեղեկատվություն մշակելու հարկային համակարգի կարողություններից: Մասնավորապես, առաջին փուլում անհրաժեշտ է որոշել, որ հայտարարագիր ներկայացնելու պարտավորություն ունեն.

• անշարժ գույքի սեփականատերեր, որի արժեքը գերազանցում է կադաստրային արժեքի որոշակի մակարդակը (օրինակ՝ 250 մլն դրամ եւ ավելի բարձր );

• բանկային հաշիվների սեփականատերեր (ցպահանջ, ավանդ, բրոքերային), որոնց մնացորդը միագումար գերազանցում է որոշակի մակարդակը (օրինակ՝ 250 մլն դրամ եւ ավելի), ոչ ազգային արժույթով հաշիվները վերահաշվարկվում են տարեվերջի պաշտոնական դրույքաչափով, որի համար ներկայացվում է հայտարարագիրը, արժեթղթերը հաշվարկվում են շուկայական փոխարժեքով՝ նույն ամսաթվի;

• Հայաստանում գրանցված իրավաբանական անձերի սեփականատերերը (ՍՊԸ, ՓԲԸ եւ այլ ձեւեր).

• պրեմիում դասի մեքենաների սեփականատերեր (հրապարակվում է բրենդների, մոդելների, արտադրության տարեթվերի ցանկը);

• որոշակի մակարդակից բարձր գնահատված ընդհանուր արժեք ունեցող արվեստի գործերի սեփականատերեր (օրինակ՝ 250 մլն դրամից բարձր);

• ժամացույցների, զարդերի սեփականատերեր, որոնց ընդհանուր արժեքը որոշակի մակարդակից բարձր է (օրինակ՝ 250 միլիոն դրամից բարձր);

• տարվա ընթացքում եկամուտ ստացած անձինք, որի համար հայտարարագիրը գերազանցում է որոշակի գումարը մինչեւ հարկումը (օրինակ՝ 50 մլն դրամից բարձր), գումարը ներառում է ինչպես աշխատավարձի եկամուտը, այնպես էլ անշարժ գույքի տնօրինումից ստացված եկամուտը (վարձակալություն, վաճառք եւ այլն), ավանդների տոկոսներ, արժեթղթերի շահաբաժիններ եւ տոկոսներ, սեփականությունից ստացվող ակտիվներ, արվեստի վաճառքից ստացված եկամուտներ, ռոյալթիներ եւ այլն; կարեւոր է նաեւ լուծել որպես ժառանգություն ստացած գույքի հարցը:

Կարեւոր է, որ վերոնշյալ չափանիշները գործեն «կամ» սկզբունքով, այսինքն՝ առնվազն մեկ չափանիշով, ինչպես նաեւ, եթե գումարը բարձր է որոշակի արժեքից (օրինակ՝ 500 միլիոն դրամ), եթե, նույնիսկ, ոչ մի, առանձին վերցրած, չափանիշով պարտավորություն  չի ծագում:

2. Անհրաժեշտ է սահմանել այն ուղղությունները եւ հարկվող եկամուտներից հանվող ծախսերի առավելագույն չափը, մասնավորապես.

• Փաստաթղթավորված կրթության ծախսեր Հայաստանի ցանկացած ուսումնական հաստատություններում (օրինակ՝ ընդհանուր առավելագույն մակարդակը կարող է սահմանվել 2 մլն դրամ);

• բժշկական ծառայությունների փաստաթղթավորված հաստատված ծախսեր Հայաստանի ցանկացած բուժհաստատությունում, ինչպես նաեւ բժշկական ապահովագրության շրջանակում (օրինակ՝ ընդհանուր առավելագույն մակարդակը կարող է սահմանվել 2 մլն դրամ);

• Փաստաթղթավորված վճարումներ Հայաստանում բարեգործական հիմնադրամներին (սոցիալական, կրթական, արվեստի, գիտության, բանակ եւ այլն), որոնց ցանկը կարող է նախապես հրապարակվել յուրաքանչյուր տարի (օրինակ՝ առավելագույն գումարային մակարդակը կարող է սահմանվել 2 մլն դրամ);

• գույքահարկի, շահաբաժինների հարկի տեսքով վճարված փաստաթղթավորված գումարներ:

3. Պետք է սահմանվի նաեւ խնաամքի տակ գտնվող անձանց՝  միննչեւ 18 տարեկան երեխաներ, թոշակային տարիքից մեծահասակ ծնողներ, հաշմանդամություն ունեցող անձինք եւ այլն, առկայության համար նվազեցման չափը՝ (օրինակ՝ յուրաքանչյուր անձի համար տարեկան նվազագույն կենսամակարդակի չափով), ընդ որում՝տվյալ անձի տվյալների նշմամբ:

4. Պետք է սահմանել, որ վերը նշված կրճատումներից օգտվել ցանկացող անձինք կարող են հայտարարագրեր ներկայացնել կամավոր՝ անկախ 1-ին կետում նշված գործոններից:

Հետագաայում, տվյալ համակարգի բարելավմանը եւ վարչարարության արդյունավետության աճին զուգընթաց, կարելի է նվազեցնել նշված մեծության սահմանները: Ընդ որում, ամեն դեպքում կլինի որոշակի մակարդակ, որից ցածր հարկային վարչարարության արժեքը ավելի մեծ կլինի, քան ստացված հարկային էֆեկտը....

Ցավոք, չնայած այն հանգամանքին, որ  առաջարկների մի մասն ընդունվել է, մասնավորապես, փուլային ներդրման, մի շարք պահումների մասով եւ այլն, ընդհանուր առմամբ, առաջարկվող բարեփոխումը չի կարող ապահովել հայտարարվող նպատակների իրականացումը, եւ, ավելի շուտ, կվարկաբեկի գաղափարը եւ կհանգեցնի հարկային վարչարարության անարդյունավետության բարձրացման», - գրել է Տիիիգրան Ջրբաշյանը: