Երկուշաբթի, 6 Փետրվարի 2023 23:06

Արմինֆո.Այն օրը, երբ ռուս ռելոկանտներն իրենց փողերով հետ վերադառնան, Հայաստանի տնտեսական աճը փուչիկի պես կպայթի։ Այդ մասին ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ զրույցում հայտարարել է  տնտեսագետ Սուրեն Պարսյանը

 

Երբ փողը շատ է

 

2004-2008թթ. նախաճգնաժամային լի տարիներին միայն բանկային համակարգի միջոցով Հայաստան  մուտք են գործել ավելի քան 5,3 մլրդ դոլար դրամական փոխանցումներ: Արդյունքում՝ 2002 - 2007թթ. Հայաստանի տնտեսությունն արձանագրել է, համապատասխանաբար,  12,9%, 14%, 10,5%, 13,9%, 13,2%, 13,7%, երկնիշ աճ: Հայաստանի տնտեսության անկումն սկսվել է 2008 թվին. սկզբում երկնիշ աճի տեմպերը նվազել են մինչեւ միանիշ 6,8 տոկոս, իսկ հետո 2009 թվին արձանագրվել է տնտեսության երկնիշ անկում։ Եվ միայն դրանից հետո կառավարությունը խոստովանեց, որ պատճառը ոչ միայն ճգնաժամն է, այլ նաև երկնիշ աճի ապահովումը մի շարք ոչ արտահանման ճյուղերի և արտերկրից ստացված դրամական փոխանցումների հաշվին։

 

2022 թվականին Հայաստանը "գերազանցել է" ինքն իրեն.  մասնավոր փոխանցումների ներհոսքը հասել է պատմականորեն առավելագույն նշաձողին՝  5.2 մլրդ դոլար (ներկայիս մակարդակը 2.3 անգամ գերազանցել է նախկին ամենաբարձր ներհոսքը՝  2013 թվականի 2.3 մլրդ դոլարը)։

 

"2022 թվականի տնտեսական ակտիվությունը Հայաստանում, ըստ նախնական տվյալների, կազմել է 14,2% ։ Եվ եթե 2000-ականներին տնտեսության աճը կապված էր շինարարության ոլորտում արտաքին ներդրումների հետ, ապա ներկայիս աճը պայմանավորված է ռելոկանտների և դրամական փոխանցումների ներհոսքով։ Այսպես, 14,2% ակտիվությունն ապահովվել է, հիմնականում, առևտրի և ծառայությունների ոլորտներով (համապատասխանաբար՝ 17% և 28,2%), և այս երկու ոլորտները միասին կազմում են տնտեսական աճի մոտ 12%-ը", - նշել է Պարսյանը։

 

Բացի այդ, աճել է նաև շինարարության ոլորտը (12,5% - ով)՝ հիմնականում առաջնային շուկայում հիփոթեքի գծով եկամտահարկի վերադարձման ծրագրի հաշվին, որը դեռ գործում է։ Ավելի պակաս չափով աճել է արդյունաբերական հատվածը՝ 7,8% - ով։ Իսկ ահա ագրոհատվածին հաջողվել է, ընդամենը, անկումից դուրս գալ մինչեւ լճացման 0,4 տոկոս։

 

"Այսպիսով, ներկայիս աճը չի ամրապնդվում լուրջ տնտեսական հիմքերով, եւ խիստ ժամանակավոր բնույթ է կրում, եւ հենց որ "ռելոկանտներ - կապիտալ" շղթան կտրվի, Հայաստանը մեկ տարում երկնիշ անկում գրանցելու ռիսկի է դիմում՝ ինչպես դա արդեն եղել է 2009 թվին", - կարծում է տնտեսագետը:

 

Ցավալին այն է, որ, ինչպես նշել է փորձագետը, եթե այսօր աճի պտուղներից օգտվում են շատ սահմանափակ թվով մարդիկ՝ բանկային համակարգը, հյուրանոցները, ռեստորանները եւ խոշոր ներկրողները, անկումը կհարվածի բնակչության բոլոր շերտերին, բայց ամենից շատ՝ անապահովներին, քանի որ դա կհանգեցնի դրամի արժեզրկման եւ գնաճի։

 

Սահնակն ամռանը նախապատրաստեք

 

Սուրեն Պարսյանը համոզված է, որ "երկնքից թափվող փողերը" ոչ մի կերպ չէին կարող օգնել Հայաստանի տնտեսությանը մեծացնելու ներուժը և աճը դարձնել ներառական, քանի որ տնտեսական ցուցանիշների համար բարենպաստ այս ժամանակահատվածում Հայաստանի կառավարությունը պետք է գործուն քայլեր ձեռնարկեր անվտանգության բարձիկների ձևավորման համար, բայց՝ չի արել: Արդյունքում, ըստ նրա, այսօր Հայաստանում դիտվում է տնտեսության դեգրադացիա։

 

"Կառավարությունն, առաջին հերթին, պետք է Հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ նախաձեռներ։ Երբ նախանցյալ տարի համաշխարհային շուկայում մետաղների գները սկսեցին աճել, իշխանությունները Հարկային օրենսգրքում օրենսդրական փոփոխությունների միջոցով լրացուցիչ հարկային եկամուտներ ապահովեցին պետական բյուջեի համար։ Մոդելն արժեր կիրառել նաև ֆինանսաբանկային համակարգի նկատմամբ, ինչը թույլ կտար հարկել բանկերի գերշահույթները (ՀՀ առևտրային բանկերը 2022 թվականին արձանագրել են 255,6 մլրդ դրամի զուտ շահույթ, ինչը մոտ 3 անգամ ավելի է, քան նախորդ տարի -խմբ.) և միջոցներն ուղղել պետական գանձարան՝ վատ եղանակի ժամանակ տնտեսության իմունիտետը բարձրացնելու համար։ Բացի այդ, իշխանությունները պետք է ավելի շատ ուշադրություն դարձնեին արդյունաբերության ոլորտին, իսկ Էկոնոմիկայի նախարարությունը, մասնավորապես, դադարեցներ անգործությունը , քանի որ վարկերի սուբսիդավորմամբ հնարավոր չէր լուծել ցածր մրցունակության և լոգիստիկայի հետ կապված խնդիրները", - ասել է փորձագետը:

 

Նրա խոսքով, հայտարարելով արտահանման գրեթե 80 տոկոս աճի մասին, պատասխանատու անձինք մի տեսակ լռեցին, որ ցուցանիշն ապահովվել է, հիմնականում, վերաարտահանման հաշվին։ Իրականում, "Վերին Լարս" անցակետում առկա խնդիրների պատճառով հայ արտահանողները հսկայական վնասներ են կրել մայիսին, հունիսին և հոկտեմբերին, իսկ կառավարության հայտարարած Փոթի-Կովկաս նավահանգիստ լաստանավային անցման հնարավորությունն այդպես էլ մնացել է օդում կախված։ Սննդի արդյունաբերության ոլորտը նույնպես անկում է ապրում։ Դրամի հիպերարժեւորումը (մոտ 20%) և էներգակիրների բարձր գները տեղական արտադրությունը դարձրել են անմրցունակ ներմուծվող արտադրանքի նկատմամբ։ Արդյունքում՝ 2022 թվականի ընթացքում ամրապնդվել է ներմուծողների «կապը» սուպերմարկետների հետ, և այժմ վերջիններս ներկրվող ապրանքը գերադասում են տեղականից ։ Արդյունքում՝ տեղական արտադրությունը մեթոդաբար դուրս է մղվում շուկայից։

 

Մինչդեռ, ինչպես նշել է տնտեսագետը, ոչ կառավարությունը, ոչ ԿԲ-ը չեն նախապատրաստվում "իքս" ժամին։ Ընդհակառակը, կառավարությունը վստահությամբ խոսում է 2023 թվին ՀՆԱ-ի առնվազն 7 տոկոս աճ ապահովելու հնարավորության մասին, նույնիսկ 2022 թվի բարձր բազայի հիման վրա ԿԲ-ն իր կանխատեսումներում ավելի զգուշավոր է (4,6 տոկոս), բայց վստահեցնում է, որ արդեն մեկ տարվա ընթացքում գնաճը կվերադառնա թիրախային 4 տոկոսի։ "Բայց արդեն 3 տարի անընդմեջ ԿԲ-ն խոստանում է վերադարձ նվիրական 4%-ին՝ գումարած/հանած 1,5% շեղումով: Նման կանխատեսումներով Կենտրոնական բանկը մոլորության մեջ է գցում ինչպես բնակչությանը, այնպես էլ բիզնեսին՝ նրան հղելով սխալ ազդակներ", - նշում է Պարսյանը։

 

Այսպիսով, ինչպես կարծում է փորձագետը, հեշտ փողերը, իրականում, թուլացրել են տնտեսության ներուժը։ Արդյունքում՝ այսօր Հայաստանում ստեղծվել է 2009 թվականին բավականին նման իրավիճակ։

 

Մենք գորշ գայլից չենք վախենում.

 

Բոլոր հիմքերը կան՝ մտածելու, որ 2023 թվականին Հայաստանը կապահովի ՀՆԱ-ի առնվազն 7 տոկոս աճ, հունվարի 10-ին մամուլի ասուլիսի ժամանակ հայտարարել է ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը։ Կառավարության ղեկավարն խոստովանել է տարբեր բնույթի ռիսկերի առկայությունը՝ անվտանգային եւ այլ։ Սակայն, ինչպես նշել է նա, ինքնիշխան Հայաստանի նկատմամբ Ադրբեջանի սեպտեմբերյան ագրեսիան ցույց տվեց, որ դա կարող է այդքան բացասական ազդեցություն չունենալ ՀՆԱ-ի աճի վրա. հոկտեմբեր-նոյեմբեր ամիսներին հանրապետությունում արձանագրվել են տնտեսական բարձր ցուցանիշներ։

 

"Հայաստանի կառավարությունը կողմնորոշվում է այն ենթադրությամբ, որ ռուսաստանցի ռելոկանտները դեռ կմնան հանրապետությունում", - նշել է փորձագետը: Ընդ որում, ըստ Պարսյանի, չի կարելի միանշանակ պնդել, որ Ուկրաինայի շուրջ ձգձգվող հակամարտությունը «ձեռնտու է» ՀՀ տնտեսությանը։ "Ռուս-ուկրաինական հարաբերությունների սրումը թե դրական, թե բացասական ազդեցություն է ունենում ՀՀ տնտեսության վրա։ Մի կողմից՝ ունենք դրամական միջոցների ներհոսք, իսկ մյուս կողմից՝ ՌԴ - ում նվազում է պահանջարկը Հայաստանի մի շարք ապրանքների նկատմամբ՝ ռուսաստանցիների գնողունակության անկման պատճառով։ Այսինքն, ՌԴ տնտեսության վիճակը ազդում է ՀՀ տնտեսության վրա։ Պարզապես, այս փուլում դեռեւս գերակշռում է դրական ազդեցությունը", - պարզաբանել է Պարսյանը։

 

Միևնույն ժամանակ, տնտեսագետը չի կիսում այն համոզմունքը, որ անվտանգության ոլորտի ռիսկերը կառավարելի են և չեն կարող որոշիչ բացասական ազդեցություն ունենալ տնտեսական աճի տեմպերի վրա: <2022 թվականի սեպտեմբերի էսկալացիան մեծ ազդեցություն չունեցավ ՀՀ տնտեսական աճի վրա, քանի որ սեպտեմբերին ՌԴ-ում հայտարարվեց մասնակի զորահավաք, որի արդյունքում Հայաստանում ավելացավ ինչպես ռելոկանտների թիվը, այնպես էլ փոխանցումների ծավալը. հենց հոկտեմբերին գրանցվեց դրամական փոխանցումների ամենամեծ ցուցանիշը՝  615 մլն դոլար, ինչը փոխհատուցեց հնարավոր տնտեսական կորուստները: Վարչապետը լռեց այդ պահի մասին։ Այսինքն, Փաշինյանի կառավարությունը չպետք է յուրացնի աճի ապահովման դափնիները. այդ աճի հետ կառավարությունը որևէ առնչություն չունի", - ամփոփել է Սուրեն Պարսյանը։