Նախկին վարչապետը ՀՀ վիճակագրական կոմիտեին կասկածում է ՀՆԱ աճի ցուցանիշների շահարկման համար

Արմինֆո.Հայաստանի իշխանությունները շատ են գովերգում վերջին տարիներին ՀՀ տնտեսական զարգացման բարձր տեմպերը։ Սակայն Հայաստանի տնտեսության երկարաժամկետ իրական աճի տեսանկյունից ՀՆԱ-ի ընթացիկ աճը բացարձակապես ոչինչ չի նշանակում։ Նման կարծիք է հայտնել ՀՀ նախկին վարչապետ (1993-1996 թթ.), տնտեսագիտության դոկտոր Հրանտ Բագրատյանը:

Հիշեցնենք, որ վիճակագրական տվյալների համաձայն, Հայաստանում տնտեսական ակտիվության տարեկան աճը 2022թ. հունվար-դեկտեմբերին արագացրել է մինչև 14,2% (2021թ. 5,8% - ից)՝ գերազանցելով, նույնիսկ, նախաքովիդյան 2019թ. 7,8% աճը: ՀՆԱ-ի աճը հասել է 12,6% - ի ՝ զգալիորեն գերազանցելով ոչ միայն 2021թ. 5,7%-ը, այլև նախաքովիդյան 2019թ. 7,6% - ը ՝ հասնելով 8,497 տրլն դրամի (19,5 մլրդ դոլար): 2022 թվականին ՀՆԱ-ի աճի դրայվերներն են, առավելապես, ծառայությունների ոլորտը՝ 28,2%, առևտրի հատվածը՝ 17%, էներգահամալիրը՝ 16,1%, և շինարարության ոլորտը՝ 12,5%, եւ փոքր-ինչ պակաս չափով՝  արդյունաբերական հատվածը՝ 7,9%։ Ընդ որում, ագրոհատվածին հաջողվել է անկումից հասնել 0,4 տոկոս աճի։ Բնակչության մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ն 2021թ. 4669 դոլարից հասել է 6569 դոլարի՝ 2022թվականին:

Մեկնաբանելով Հայաստանի 2018-2022 թվականների սոցիալ-տնտեսական զարգացման մակրոտնտեսական արդյունքները՝ Բագրատյանը նշում է, որ, նախ, ՀՆԱ-ի պաշտոնական աճը 2018-2022 թվականներին կազմել է ընդամենը 26,5 տոկոս, իսկ միջին տարեկան աճը՝ 4,7 տոկոս։ Մինչդեռ վերջին 4 հնգամյա ծրագրերի ընթացքում 2003-2007թթ. միջին տարեկան աճը կազմել է 13%, 2008 - 2012թթ.՝ 1%, 2013 - 2017թթ.՝ 3,5%: " Այսինքն, այդ ի՞նչ հաջողոթյան մասին է խոսքը։ Նկատենք, որ 2018-2022թթ. (այն է՝ փաշինյանական իշխանության տարիներին) տնտեսական աճի արագացում չկա"- գրել է տնտեսագետը Facebook-ի իր էջում, նշելով, որ աճի տեմպերով ՀՀ-ն զիջում է 1-ին հնգամյակին և շատ չնչին առավելություն ունի 3-րդի նկատմամբ (4.7%-ը 3.5-ի համեմատ)։ Ընդ որում, Բագրատյանի ասելով, 3-րդ հնգամյակի համեմատ այդ 1% լրացուցիչ աճի համար հսկայական ռեսուրներ են ծախսվել։

Երկրորդ, ինչպես նշում է տնտեսագետը, աճի ճյուղային կառուցվածքը վատն է. Այն, հիմնականում, ապահովվել է ծառայությունների ոլորտի՝հատկապես ֆինանսական ու ապահովագրական գործունեության հաշվին (տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում 8%՝ գրեթե հավասարվել է գյուղատնտեսությանն ու մշակող արդյունաբերությանը)։ «Պետք է նշել նաև հանքագործության ու խաղերի սրընթաց աճը (բացառուըյամբ 2022թ.), որոնց տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում հասել է համապատասխանաբար 3.8 և 2.7%-ի», - նշել է նախկին վարչապետը։

«2022-ին առաջին անգամ ՀՀ պատմության մեջ բանկերի ընդհանուր ակտիվները (սրանք, որպես կանոն, տրված վարկերն են) հավասարվել են ՀՆԱ-ին։ 2018-2022թթ դրանք գրեթե կրկնապատկվել են. 4364 մլրդ դրամից (2017թ) հասնելով 8390 մլրդ դրամի (2022թ)։ Այս վարկերը դեռ վերադարձնել է պետք։ Ծառայությունների տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում հասել է 64%-ի։ Առաջին հայացքից վատ չէ։ Սակայն նման բարձր տեմպերով ֆինանսական ոլորտի ու խաղերի աճը, ավելի շուտ, մակրոտնտեսական սխալ քաղաքականության, քան թե օբյեկտիվ դինամիկայի արդյունք է։ Հատկանշական է, որ կառավարության կողմից այդքան շատ գովերգած շինարարության աճն իրականությանը չի համապատասխանում. 2022թ., օրինակ, կատարվել է 578 մլրդ. դրամի շինարարություն։ Դա ավել է, քան 2021-ին, բայց շատ ավելի պակաս է քան 2007-ին (772 մլրդ դրամ) կամ 2008-ին (903 մլրդ դրամ)։ Եթե հաշվի ենք առնում գնաճի գործոնն, ապա 2008-ին 2 անգամ ավել շինարարություն է եղել, քան 2022-ին։ Այս թվերն (ինչպես 2022-ի, այնպես էլ 2008-ի) այսօրվա իշխանությունների կողմից են հրապարակված։

Երրորդ, աճի որակը վատն է, կայունություն չկա։ Այսօր մեկ էլ տեսար աճում է շինարարությունը, վաղը ՏՏ-երի ոլորտը, մյուս օրը հանքարդյունաբերությունը և այլն։ Միջազգային շուկայում ՀՀ տնտեսական մասնագիտացման գործակիցն ընկնում է։ Վարչապետի ու կառավարության անդամների սիրելի զբաղմունքն է նոր արտադրամասերի բացման ժապավեն կտրելը։ Բայց դեպքերի մեծ մասում մի կարճ ժամանակ հետո դրանք փակվում են։ Մինչդեռ ամեն մի աճի համամր ռեսուրս է ծախսվում։ Արդյունքում, նման կարգի իրադարձությունները տվյալ տարում ՀՆԱ աճ են բերում, իսկ գալիք ժամանակաշրջանում ՀՆԱ բազայից դուրս են թռչում։ Այստեղ ԱՎԾ-ն վարպետորեն օգտագործում է ազգային հաշիվների համակարգի թերությունը ընթացիկ աճի բարձր տեմպեր մոգոնելու և երկարաժամկետ հատվածում կումուլյատիվ աճը արժեզրկելու առումով։

Չորրորդ, աճի միջազգային համեմատությունները միշտ ի վնաս Հայաստանի են։ Այսպես, ըստ ԱՎԾ-ի ՀՀ-ն միշտ ունեցել է տնտեսական աճի ավելի բարձր տեմպեր, քան ՌԴ-ն կամ Վրաստանը։ 1990-2022թթ. ՀՀ տնտեսական աճի ինդեքսը կազմել է 243.8% (1990=100-ի), իսկ Վրաստանինը՝ 118.4%։ Բայց ահա բնակչության 1 շնչին ընկնող ՀՆԱ ցուցանիշով ՀՀ-ն 2021թ ՀԲ տվյալներով ուներ 4966$ Վրաստանի 5023-ի ու Ադրբեջանի 5388-ի դիմաց։ Սա այն դեպքում, երբ 1990-ի ԽՍՀՄ վիճակագրական պարբերականով բնակչության 1 շնչին ընկնող ազգային եկամտի ցուցանիշով (այն ժամանակ ՀՆԱ չէր հաշվարկվում) ՀՀ-ն (2945 ռուբլի) առաջ է ևՎրաստանից (2760 ռուբլի), և Ադրբեջանից (2130 ռուբլի)։

Մենք աճի տեմպերի առումով ավել ենք նաև ՌԴ-ից։ Բայց իրականում բնակչության 1 շնչին ընկնող ՀՆԱ ծավալով չենք կարողանում մոտենալ ՌԴ ցուցանիշին։ Այս բոլորը լուրջ հիմքեր են տալիս մտածելու, որ ՀՀ ԱՎԾ-ն ընթացիկ մանիպուլյատիվ աճի տեմպեր է մոգոնում՝ փորձելով դրանք չեզոքացնել երկարաժամկետ հատվածում տնտեսական աճի բազային մեծությունը նվազեցնելու «մեթոդաբանությամբ», - եզրափակել է տնտեսագիտության դոկտորը՝ խոստանալով շարունակել իր դիտարկումները։