Հայկական բանկերի շահույթն աճում է՝ վարկավորման արգելակման ֆոնին

Արմինֆո. Հայաստանի բանկերի շահույթը շարունակում է աճել պրոգրեսիվ տեմպերով՝ տնտեսության վարկավորման լուրջ արգելակման ֆոնին։ Հայաստանի բանկերի զուտ շահույթը 2023 թվականի առաջին եռամսյակում աճել է 3,4 անգամ ՝ տարեկան 2,2 անգամ աճի դեպքում, հասնելով 70 մլրդ դրամի (180 մլն դոլար) արտարժույթով եւ արժեթղթերով գործարքների հաշվին ՝ վարկավորման արգելակման ֆոնին։

ԱրմԻնֆո-ի պատրաստած Հայաստանի բանկերի Էքսպրես ռենքինգի 31.03.2023 թ. տվյալներով՝ վարկային ներդրումների և այլ վարկերի ծավալը տարեկան աճն էլ ավելի է դանդաղել՝ 5%-ից մինչեւ 2,4%՝ թույլ առաջ անցնելով մինչև 4,3 տրիլիոն դրամ (11,1 մլրդ դոլար), ընդ որում, շարունակում է ապահովվել մանրածախ վարկերով, այլ ոչ թե՝ կորպորատիվ վարկերով։ Ընդ որում, կտրուկ աճել են բանկերում (հիմնականում արտասահմանյան) նոստրո հաշիվների միջոցները՝ 8%-ից մինչև 36%, և արժեթղթերում ներդրումները՝ 18,2%-ից մինչև 39%, որոնց ծավալը 2023թ. ապրիլի 1-ին գրեթե հավասարվել է, հասնելով, համապատասխանաբար, 1.9 տրլն և 1.8 տրլն դրամի ($5 մլրդ և $4.7 մլրդ)։

Արդյունքում՝ տոկոսային եկամուտների տարեկան 23% աճը (հիմնականում արժեթղթերով գործառնություններից)՝ մինչև 168.4 մլրդ դրամ, ուղեկցվել է ոչ տոկոսային եկամուտների ավելի համեստ, 11% աճով՝ մինչև 64.5 մլրդ դրամ։ Եվ եթե տոկոսային եկամուտներն աճել են արժեթղթերի հաշվին, ապա ոչ տոկոսային եկամուտների աճը շարունակում է պահպանվել արտարժույթով գործարքների, ինչպես նաև դրամական փոխանցումների և քարտային գործարքների միջոցով: Սակայն միայն առաջին եռամսյակում տոկոսային եկամուտներն աճել են ընդամենը 2%-ով, իսկ ոչ տոկոսային եկամուտները նվազել են գրեթե 2 անգամ։

Որպես համեմատություն հիշեցնենք, որ 2021 թվականին շահույթը ցույց է տվել տարեկան 17% անկում (եռամսյակային 10,3 անգամ աճի դեպքում), որը գրանցվել է տոկոսային եկամուտների և ծախսերի (9-10%) և ոչ տոկոսային եկամուտների և ծախսերի (2-4%) համարժեք աճի արդյունքում։ Ընդ որում, միայն 2021թ. առաջին եռամսյակում զուտ շահույթն աճել է 10,3 անգամ՝ 8 բանկերի կողմից լուրջ շահույթի ելքով վնասի զրոյացման հաշվին, ինչն ապահովվել է նրանց կողմից ծախսերի զգալի կրճատման միջոցով։ Արդյունքում, ընդհանուր առմամբ, շուկայում տոկոսային եկամուտների եռամսյակային անփոփոխությունն ուղեկցվել է ոչ տոկոսային եկամուտների 31% անկմամբ, ինչին զուգահեռ նկատվել է տոկոսային ծախսերի 2% աճ և ոչ տոկոսային ծախսերի 10% նվազում:

Արդյունքում՝ ակտիվները, որոնց վերընթաց դինամիկայի հիմնական աղբյուր են դարձել արժեթղթերով գործառնություններն ու բանկերում նոստրո հաշիվների միջոցները, տարեկան աճն արագացրել են 8 տոկոսից մինչեւ 18 տոկոս՝ հասնելով 8.5 տրլն դրամի (21.8 մլրդ դոլար): Դրանց կառուցվածքում վարկային ներդրումների դոմինանտը մեկ տարվա ընթացքում նվազել է 58,1%-ից մինչև 51% (2021 թվականի 60,3% - ի դիմաց), ինչին զուգահեռ , նկատելիորեն աճել է արժեթղթերում ներդրումների մասնաբաժինը՝ 18,5% - ից մինչև 21,8%, իսկ բանկերում նոստրո հաշիվներում միջոցների մասնաբաժինը՝ 19,2% - ից մինչև 22,8% (2021 թվականի 16,3% - ի և 19% - ի դիմաց) ։

Դրան զուգահեռ, ընդհանուր պարտավորությունների տարեկան աճն արագացել է՝ 5,7% - ից մինչեւ 16,7% (եռամսյակի 0,1% լճացման դեպքում)՝ հասնելով 7,1 տրլն դրամի (18,2 մլրդ դոլար)։ Դրանց կառուցվածքում 70.9% - ը կամ 5.02 տրիլիոն դրամը բաժին է ընկնում հաճախորդների հանդեպ պարտավորություններին, իսկ 25.2% - ը կամ 1.8 տրլն դրամ' բանկերի և այլ կազմակերպությունների նկատմամբ ունեցած պարտավորություններին (հաշվի առնելով կորպորատիվ պարտատոմսերի տեղաբաշխումից ներգրավումները), առաջինների տարեկան աճի 8.6%-ից մինչև 32.1% արագացման, իսկ երկրորդների դինամիկայի վատթարացման' 1.3% աճից մինչև 10.4% անկման դեպքում:

Հաճախորդների հանդեպ պարտավորությունների բարձր աճը, ԱրմԻնֆո-ի հետ փոխկապակցված AmRating վարկանշային գործակալության վերլուծաբանների կարծիքով, բացատրվում է Ռուսաստանից, Ուկրաինայից և, մասամբ, Բելառուսից Հայաստան ժամանած ռելոկանտների կողմից բազմաթիվ հաշիվների բացմամբ, որոնք երկիր են տեղափոխել իրենց կապիտալներն ու բիզնեսը: Հենց մեծ թվով ռելոկանտների (ըստ գնահատականների՝ 108-110 հազար մարդ) առկայությունն է, որ հայկական բանկինգի առաջնահերթությունները ավանդական վարկավորումից "տեղափոխել" է քարտային եւ արտարժութային գործառնություններին: Ընդ որում, վերջիններիս հաշվին, փոխարժեքի բարձր անկայունության ֆոնին, Հայաստանի ֆինանսական հատվածը սկսել է գերշահույթ ստանալ, որը միաժամանակ ապահովվում էր ոչ ռեզիդենտների համար սահմանված քարտերի եւ հաշիվների բացման բարձր սակագներից ստացված եկամուտներով, ինչպես նաեւ ֆինանսական գործարքների միջնորդավճարների ընդհանուր աճով:

Զուտ շահույթի նման թռիչքն էապես ավելացրել է կուտակված շահույթը՝ տարեկան 69,4% - ով ,մինչև 557,3 մլրդ դրամ ($1,4 մլրդ), ինչն, իր հերթին, ավելացրել է նաև բանկային համակարգի ընդհանուր կապիտալը 24,8% - ով ՝ մինչև 1.4 տրիլիոն դրամ (3.5 մլրդ դոլար), մինչդեռ, մեկ տարի առաջ աճի տեմպերն ավելի համեստ էին, համապատասխանաբար, 15.7 և 20.4 տոկոս։

Հարկ է նշել, որ ընդհանուր կապիտալի աճն ինչ-որ չափով աջակցվել է նաև տարեկան կտրվածքով 5 բանկերի կողմից իրենց կանոնադրական հիմնադրամների համալրմամբ, սակայն վերջիններիս զուսպ աճը մեծապես դանդաղեցրել է շուկայում կանոնադրական կապիտալի գումարային մեծության տարեկան աճը ՝ 29,5%-ից մինչեւ 6%՝ առաջ մղելով մինչև 732.7 մլրդ դրամ ($1.9 մլրդ)։ Ի դեպ, 2022 թվականի նոյեմբերից բանկային հատվածում հայտնվել է նոր մասնակից՝ FastBank-ը, որը մինչ այդ Հայաստանի ֆինանսական շուկայում գործում էր որպես Fast Credit Capital ունիվերսալ վարկային ընկերություն, որը բանկային նորմատիվներին համապատասխանելու համար իր կանոնադրական կապիտալն ավելացրել է մինչև

30.1 մլրդ դրամ՝ դրանով իսկ ապահովելով ընդհանուր կապիտալի մինչև 51.8 մլրդ դրամ աճը (պահանջվող նվազագույնը ՝ 30 մլրդ դրամ)։ Արդյունքում՝ շուկայի միագումար ընդհանուր կապիտալի կառուցվածքում կանոնադրական կապիտալի դոմինանտը նվազել է 63% - ից մինչև 53,4%, իսկ կուտակված շահույթի մասնաբաժինն աճել է  30%-ից մինչև 41%:

Հատկանշական է, որ տարեկան կտրվածքով բանկերին հաջողվել է պահպանել նաև նորմատիվային ցուցանիշների աճը։ Այսպես, հիմնական կապիտալի համարժեքության նորմատիվը (N1/1 min 9%) շուկայում միջին հաշվով աճել է 23,9% - ից մինչեւ 29,2%, ընդհանուր կապիտալի համարժեքության նորմատիվը (N1/2 min 12%) ՝ 25,4% - ից մինչեւ 30,5%, ընդհանուր իրացվելիության նորմատիվը (N2/1 min 15%) ՝ 34,6% - ից մինչեւ 37,6%, ընթացիկ իրացվելիության նորմատիվը (N2/2 min 60%) ՝ 152,5% - ից մինչեւ 174.2%: Դրան զուգընթաց, բանկերին հաջողվել է բարձրացնել կարճաժամկետ (LCR min 100%, N2/3) և երկարաժամկետ (NSFR min 100%, N2/4 ) իրացվելիության նոր նորմատիվների արդյունքները, համապատասխանաբար, 307,5% և 151,1% - ից մինչև 328,6% և 154,2%: Բացի այդ, 2022 թվականի կեսերին ներդրվել են ևս երկու նորմատիվներ (N5/1 max 10% և N5/2 max 5%), որոնք կոչված են զսպել հիփոթեքային վարկերի ռիսկերը, որոնք այս տարվա առաջին եռամսյակում, համապատասխանաբար, 1,95% և 1,6% - ից բարձրացել են մինչև 1,97% և 7,8%։

2023թ. I եռամսյակի արդյունքներով ակտիվների գծով առաջատար 5-յակում են Արդշինբանկը, Ամերիաբանկը, Հայբիզնեսբանկը, ԱԿԲԱ Բանկը և Ինեկոբանկը, վարկային ներդրումների գծով ՝ Ամերիաբանկը, Արդշինբանկը, Հայբիզնեսբանկը, ԱԿԲԱ Բանկը և Ինեկոբանկը, արժեթղթերում ներդրումների գծով՝ Արդշինբանկը, Ամերիաբանկը, Արմսվիսբանկը, Հայբիզնեսբանկը և Կոնվերս Բանկը, հաճախորդների հանդեպ պարտավորությունների գծով ՝ Արդշինբանկը, Ամերիաբանկը, Հայբիզնեսբանկը, ԱԿԲԱ Բանկը և Կոնվերս Բանկը, ընդհանուր կապիտալի գծով՝ Ամերիաբանկը, Արդշինբանկը, Հայբիզնեսբանկը,  ԱԿԲԱ Բանկը և Ինեկոբանկը:

2023թ. առաջին եռամսյակի զուտ շահույթի մակարդակով առաջատար է դարձել Արդշինբանկը՝ 2-րդ հորիզոնական մղելով Ամերիաբանկին, 3-րդ հորիզոնականում  մնացել է Ինեկոբանկը, 4-րդ հորիզոնականն զբաղեցրել է ԱԿԲԱ Բանկը, իսկ 5-րդ հորիզոնական է բարձրացել Կոնվերս Բանկը:

Կանոնադրական կապիտալը տարեկան կտրվածքով համալրել են հինգ բանկեր՝ Ինեկոբանկը (22,4% - ով), Արարատբանկը (16,6% - ով), Էվոկաբանկ-ը (15% - ով), Հայէկոնոմբանկը (3,7% - ով) և Ամերիաբանկը (0,1% - ով), ինչի հետ մեկտեղ նախորդ տարվա վերջից հայտնվել է նոր մասնակից՝ Fast Bank-ը՝ 30.1 մլրդ դրամ կանոնադրական կապիտալով: Սակայն կանոնադրական կապիտալով առաջատար 5-յակը շարունակում է գլխավորել Հայբիզնեսբանկը, երկրորդ հորիզոնականը զբաղեցնում է ՎՏԲ-Հայաստան Բանկը, իսկ 3-րդ, 4 - րդ և 5-րդ հորիզոնականներում ամրապնդվել են ԱԿԲԱ Բանկը, Ամերիաբանկը և Արդշինբանկը:

Նշենք, որ Հայաստանում 2022 թվականի նոյեմբերին նոր մասնակցի հայտնվելուց հետո՝ ՝ ի դեմս FastBank-ի, արդեն գործում է 18 բանկ, որոնց թվում են HSBC (Մեծ Բրիտանիա), ՎՏԲ (ՌԴ), Mellat (Իրան), Byblos Bank (Լիբանան) արտասահմանյան բանկերի դուստրերը։ Միջազգային ինստիտուցիոնալ ներդրողները՝ ի դեմս Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկի (ՎԶԵԲ) և Ասիական զարգացման բանկի (ԱԶԲ), ներկա են միայն Ամերիաբանկի կապիտալում: