Հայկական բանկերի շահույթի աճը կտրուկ դանդաղել է

Արմինֆո. Հայաստանի բանկերի շահույթի աճը կտրուկ դանդաղել է՝ տնտեսության վարկավորման շարունակական լուրջ արգելակման ֆոնին։ Այսպես, Հայաստանի բանկերի զուտ շահույթը 2023թ. առաջին կիսամյակում աճել է տարեկան 24,8% - ով (2022թ. նույն ժամանակահատվածում 2,8 անգամ աճի դիմաց)՝ հասնելով 73,6 մլրդ դրամի (367,8 մլն դոլար), ընդ որում, նաև եռամսյակային աճի խիստ արգելակմամբ՝ 3,4 անգամից հասնելով, ընդամենը, 5,2% - ի։

ԱրմԻնֆո-ի հետ փոխկապակցված AmRating վարկանիշային գործակալության (CRA) վերլուծաբանների կարծիքով, շահույթի աճի տեմպերի էական նվազման այս միտումը, ամենայն հավանականությամբ, կշարունակվի, քանի որ տնտեսության վարկավորումը նախկինի պես շարունակում է տեղապտույտը, իսկ արտարժույթով գործառնություններն այն ծավալը, որոնք կատարվել են անցյալ տարի ռելոկանտների կողմից, արդեն հազիվ թե կանխատեսվի: Այսպիսով, բանկերի եկամտի հիմնական աղբյուրը կմնան ծառայությունների դիմաց վճարները և միջնորդավճարները:

ԱրմԻնֆո-ի պատրաստած՝ Հայաստանի բանկերի էքսպրեսս ռենքինգի 30.06.2023թ. տվյալների համաձայն, վարկային ներդրումների և այլ փոխառությունների ծավալի տարեկան աճի որոշակի արագացումը՝ 1% - ից մինչև 14,3%, մինչև 4,5 տրիլիոն դրամ (11,7 մլրդ դոլար) առաջխաղացումով, շարունակում է աջակցվել մանրածախ վարկերով, այլ ոչ թե՝ կորպորատիվ վարկերով: Ընդ որում, դանդաղել են բանկերի (հիմնականում արտասահմանյան) նոստրո հաշիվների միջոցները՝ 19%-ից մինչեւ 14,5% - ի, իսկ արժեթղթերում ներդրումների աճը, ընդհակառակը, արագացել է՝ 11,6%-ից մինչեւ 28,8% - ի, որոնց ծավալը 2023թ. հուլիսի 1-ին գրեթե հավասարվել է՝ հասնելով, համապատասխանաբար, 1,8 տրլն և 1,7 տրլն դրամի ($4,8 մլրդ և $4,5 մլրդ)։

Վերլուծաբանների կարծիքով, արդյունքում, տոկոսային եկամուտների  24% տարեկան աճը՝ մինչև 347.4 մլրդ դրամ, ուղեկցվել է ոչ տոկոսային եկամուտների 32.1% անկմամբ՝ մինչև 128.6 մլրդ դրամ, մինչդեռ, մեկ տարի առաջ ապրոգրեսիվ աճ էին գրանցել ոչ տոկոսային եկամուտները, որոնք աճել էին 3.5 անգամ ' տոկոսային եկամուտների ընդամենը 7.7% համեստ աճի դեպքում: Եվ, եթե տոկոսային եկամուտներն առավելապես աճել են արժեթղթերով գործարքների, իսկ ավելի պակաս՝ վարկավորման հաշվին, ապա ոչ տոկոսային եկամուտների նվազումը տեղի է ունեցել արտարժույթով գործարքների, ինչպես նաև դրամական փոխանցումների և քարտային գործառնությունների արգելակման պատճառով։

Արդյունքում՝ ակտիվների տարեկան աճն արագացել է՝ 7%-ից մինչեւ 17,2%՝ հասնելով 8,5 տրլն դրամի (22 մլրդ դոլար) ։ Դրանց կառուցվածքում վարկային ներդրումների դոմինանտը մեկ տարվա ընթացքում նվազել է ՝ 54,7%-ից մինչև 53,3% (2021 թվականի 57,9% - ի դիմաց), ինչին զուգընթաց աճել է արժեթղթերում ներդրումների մասնաբաժինը՝ 18,6% - ից մինչև 20,5%, իսկ փոքր-ինչ նվազել է բանկերում նոստրո հաշիվներում միջոցների մասնաբաժինը ՝ 22,2% - ից մինչև 21,7% (2021 թվականի 17,8% - ի և 19,9% - ի դիմաց)։

Դրան զուգահեռ, ընդհանուր պարտավորությունների տարեկան աճը արագացել է՝ 4,2%-ից մինչեւ 15,8% - ի (եռամսյակի 0,3% անկման դեպքում)՝ հասնելով 7,1 տրլն դրամի (18,3 մլրդ դոլար)։ Դրանց կառուցվածքում 72.3% - ը կամ 5.1 տրլն դրամը բաժին է ընկնում հաճախորդների հանդեպ պարտավորություններին, իսկ 24.3% - ը կամ 1.7 տրլն դրամը բաժին է ընկնում բանկերի եւ այլ կազմակերպությունների հանդեպ պարտավորություններին (հաշվի առնելով կորպորատիվ պարտատոմսերի տեղաբաշխումից ներգրավումները), առաջինների տարեկան աճի 9.2% - ից մինչեւ 29.4% արագացմամբ եւ երկրորդների անկման 6.1% - ից մինչեւ 10.2%  խորացմամ:

AmRating-ի վերլուծաբանների կարծիքով, հաճախորդների հանդեպ պարտավորությունների շարունակական աճը բացատրվում է դեռեւս անցյալ տարվանից ռելոկանտների (հիմնականում Ռուսաստանից) կողմից բացված բազմաթիվ հաշիվների առկայությամբ, որոնք Հայաստան տեղափոխվելով այստեղ տեղափոխեցին իրենց կապիտալն ու բիզնեսը: Հենց այդ ժամանակ մեծ թվով ռելոկանտների առկայությունը (ավելի քան 110 հազար մարդ) "փոխեց" հայկական բանկինգի առաջնահերթությունները՝ ավանդական վարկավորումից դեպի քարտային եւ արտարժութային գործառնություններ։ Ընդ որում, վերջիններիս հաշվին, փոխարժեքի բարձր անկայունության ֆոնին, Հայաստանի ֆինանսական հատվածն անցյալ տարի ստացել է եռամսյակային գերշահույթ, որը, միաժամանակ, պահպանվել է ոչ ռեզիդենտների համար սահմանված քարտերի եւ հաշիվների բացման բարձր սակագներից ստացված եկամուտներով, ինչպես նաեւ ֆինանսական գործարքների միջնորդավճարների ընդհանուր աճով: Սակայն, այն բանից հետո, երբ Հայաստանում բնակություն հաստատած ներգաղթյալներն ավարտեցին իրենց միջոցները փոխանցել այստեղ բացված հաշիվներին, արժութային և քարտային գործարքների աժիոտաժը հանդարտվեց, փոխարժեքը քիչ թե շատ կայունացավ, և, արդյունքում, արգելակվեց շահույթի աճը, որը, բացի այդ, պատշաճ կերպով չի ապահովվում վարկավորմամբ և, բացի այդ, "հալվում է" թունավոր վարկերի դուրսգրումից։

Այդուհանդերձ, զուտ շահույթի նույնիսկ զուսպ աճը թույլ է տվել կուտակված շահույթն ավելացնել տարեկան 61% - ով ՝ մինչև 578.9 մլրդ դրամ ($1.5 մլրդ), ինչն, իր հերթին, աջակցել է բանկային համակարգի ընդհանուր կապիտալի երկնիշ աճի տեմպերին 24.4% - ով՝ մինչև 1.42 տրլն դրամ ($3.7 մլրդ): Շուկայի միագումար ընդհանուր կապիտալի կառուցվածքում կանոնադրական կապիտալի դոմինանտը նվազել է 61% - ից մինչև 52%, իսկ կուտակված շահույթի մասնաբաժինը աճել է 32% - ից մինչև 41%:

Ընթացիկ տարվա երկրորդ եռամսյակում փոփոխության են ենթարկվել նորմատիվային պահանջները։ Մասնավորապես, մայիսի 1 - ից հավելավճարի՝ կապիտալի հակացիկլիկ բուֆերի (ԿՀԲ) 0% - ից մինչև 1% բարձրացման արդյունքում փոխվել են հիմնական և ընդհանուր կապիտալի բավարարության նորմատիվների նվազագույն չափերը և դրանց հաշվարկման մեթոդաբանությունը։ Այսպիսով, ընդհանուր կապիտալի բավարարության նորմատիվը նախկին 12% - ից իջեցվել է մինչև 11% ։ Հետագայում ՝ ս. թ. օգոստոսից նախատեսվում է ԿՀԲ-ի հավելավճարի ևս մեկ բարձրացում ՝ 1% - ից մինչև 1,5%, ինչը ենթադրում է ընդհանուր կապիտալի բավարարության նորմատիվի նվազում՝ արդեն 11% - ից մինչև 10,5%:

Հարկ է նշել, որ հենց այդ նորմատիվների միջին շուկայական ցուցանիշը տարեկան կտրվածքով աճել է կապիտալի երկնիշ աճի արդյունքում՝ ռիսկով կշռված ակտիվների թույլ դինամիկայի պայմաններում ։ Մասնավորապես, հիմնական կապիտալի բավարարության (N1/1 min 6,2%) տարվա ընթացքում աճել է 25,3% - ից մինչև 28,5%, իսկ ընդհանուր կապիտալի բավարարության նորմատիվը (N1/2 min 11%)՝ 26,7% - ից մինչև 31,2%: Զուգահեռաբար նկատվել է իրացվելիության նորմատիվների միջին շուկայական ցուցանիշի նվազում՝ ընթացիկ, կարճաժամկետ և երկարաժամկետ, և միայն ընդհանուր իրացվելիության մակարդակը (N2/1 min 15%) աննկատ աճել է՝ 35,5% - ից հասնելով 36% - ի։ Այսպիսով, միջին շուկայական ընթացիկ իրացվելիության նորմատիվը (N2/2 min 60%) մեկ տարվա ընթացքում նվազել է 144,1% - ից մինչև 137%, կարճաժամկետ իրացվելիության նորմատիվը (LCR min 100%, N2/3)՝  341,6% - ից մինչև 270,8%, երկարաժամկետ իրացվելիության նորմատիվը (NSFR min 100%, N2/4)՝  157,5% - ից մինչև 147,2%: Ընդ որում, ընթացիկ իրացվելիության նորմատիվը շուկայում միջին հաշվով նվազել է բարձր իրացվելի ակտիվների թույլ դինամիկայի պատճառով ՝ ցպահանջ պարտավորությունների զգալի աճի պայմաններում։ Իսկ ինչ վերաբերում է ավելի ուշ (2022թ.կեսերին) ներդրված երկու նորմատիվներին (N5/1 max 10% և N5/2 max 5%), որոնք կոչված են զսպել հիփոթեքային վարկերի ռիսկերը, ապա դրանց միջին շուկայական ցուցանիշն ընթացիկ տարում, առաջին եռամսյակում, համապատասխանաբար, 1,95% և 1,63%-ից մինչև 2,19% և 7,55% աճից հետո, II եռամսյակում նվազել է մինչև 2,18% և 0,65% ։ Դրամային հիփոթեքային վարկերի նորմատիվի պակաս նկատելի նվազումը կարող է կապված լինել արտարժութային հիփոթեքի տրամադրման օրենսդրական սահմանափակման հետ։

2023 թվականի առաջին կիսամյակի արդյունքներով ակտիվների գծով առաջատար հնգյակում են Արդշինբանկը, Ամերիաբանկը, Հայբիզնեսբանկը, ԱԿԲԱ Բանկը և Ինեկոբանկը, վարկային ներդրումների գծով ՝ Ամերիաբանկը, Արդշինբանկը, ԱԿԲԱ Բանկը, Հայբիզնեսբանկը և Ինեկոբանկը, արժեթղթերում ներդրումների գծով ՝ Արդշինբանկը, Արմսվիսբանկը, Հայբիզնեսբանկը, Ամերիաբանկը և Կոնվերս Բանկը, հաճախորդների հանդեպ պարտավորությունների գծով՝ Արդշինբանկը, Ամերիաբանկը, Հայբիզնեսբանկը, ԱԿԲԱ Բանկը և Ինեկոբանկը, ընդհանուր կապիտալով' Ամերիաբանկը, Արդշինբանկը, Հայբիզնեսբանկը, ԱԿԲԱ Բանկը և Ինեկոբանկը:

2023թ. առաջին կիսամյակում զուտ շահույթի մակարդակով առաջատարի դիրքը պահպանել է Արդշինբանկը, երկրորդ հորիզոնականում է Ամերիաբանկը, երրորդ հորիզոնականում՝ Ինեկոբանկը, չորրորդում' ԱԿԲԱ բանկը, իսկ հինգերորդում' Կոնվերս Բանկը:

Նշենք, որ 2022 թվականի նոյեմբերին նոր մասնակցի հայտնվելուց հետ՝ ի դեմս FastBank-ի, Հայաստանում գործում է արդեն 18 բանկ, որոնց թվում են HSBC (Մեծ Բրիտանիա), ՎՏԲ (ՌԴ), Mellat (Իրան), Byblos Bank (Լիբանան) արտասահմանյան բանկերի «դուստրերը»։ Միջազգային ինստիտուցիոնալ ներդրողները՝ ի դեմս Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկի (ՎԶԵԲ) և Ասիական զարգացման բանկի (ԱԶԲ), ներկա են միայն Ամերիաբանկի կապիտալում: