Արմինֆո.2022 թվականին Հայաստանից արտահանման կտրուկ աճը, հիմնականում, պայմանավորված է արտածին գործոնների ազդեցությամբ և զգալի ռիսկեր է պարունակում։ Նման կարծիքի են հանգել "Լույս" հիմնադրամի փորձագետները, որոնք ուսումնասիրել են հաշվետու ժամանակահատվածում Հայաստանի տնտեսության արտահանման կառուցվածքը, ինչպես նաև այդ գործոնների բացակայության դեպքում Հայաստանում տնտեսական աճի հնարավորությունները:
2022 թվականին մի շարք ապրանքախմբերի գծով աճ է արձանագրվել ինչպես արտահանման, այնպես էլ ներմուծման առումով, նշել են հիմնադրամի տնտեսագետները։ Մինչդեռ, որոշ ապրանքների արտադրությունը, որոնց գծով արտահանման ծավալների զգալի աճ է րձանագրվել, Հայաստանում իսպառ բացակայում է, իսկ որոշ ապրանքների արտադրության ծավալները զգալիորեն զիջում են դրանց արտահանման ծավալներին:
Այսպես, 2022 թվականին ընդհանուր արտահանման գրեթե 2/3-ը կազմում է 5 ապրանքախմբերի արտահանումը՝ "մեքենաներ, սարքավորումներ, մեխանիզմներ", "տրանսպորտային միջոցներ", "թանկարժեք և ոչ թանկարժեք քարեր, թանկարժեք մետաղներ և դրանցից պատրաստված իրեր", "կիսաֆաբրիկատներ, ալկոհոլային արտադրանք" եւ "ոչ ալկոհոլային խմիչքներ, ծխախոտ", "ոչ թանկարժեք մետաղներ և արտադրանք": Վերլուծությունը ցույց է տվել, որ 2022 թվականին կան գործունեության մի շարք ուղղություններ, որոնցում արտադրված ապրանքների ծավալները զգալիորեն զիջում են արտահանման ծավալներին։ Զգալի շեղումներ կան "համակարգիչների, էլեկտրոնային և օպտիկական սարքավորումների արտադրության", "հիմնական մետաղների արտադրության", "ավտոմեքենաների արտադրության" և այլ ոլորտներում: Բացի այդ, 2021 թվականի տվյալները ցույց են տալիս, որ 2022 թվականին արտահանված մի շարք ապրանքներ չէին կարող արտադրվել 2021 թվականին։ Հետևաբար, այս տարբերությունները կարելի է բացատրել միայն վերաարտահանման առկայությամբ։ Եթե հաշվարկենք նշված գործունեության տեսակների արտահանման ծավալների աճը, ապա այն կկազմի շուրջ 1,88 մլրդ ԱՄՆ դոլար, իսկ նույն ճյուղերում արտադրության ծավալների աճը կազմել է շուրջ 587,8 մլն ԱՄՆ դոլար: Ստացվում է, որ, առնվազն, դրանց տարբերության չափով՝ մոտ 1,3 մլրդ ԱՄՆ դոլար, տեղի է ունեցել վերաարտահանում։
Այդպիսով, ՀՀ արտահանման առնվազն 24,8% - ը (մոտ 1,3 մլրդ ԱՄՆ դոլար) կազմում է վերաարտահանումը, առանց որի արտահանման աճի տեմպը ավելի քան 2 անգամ ցածր կլիներ: Ավելին, վերաարտահանումը նույնպես զգալի ներդրում է ունեցել տնտեսական աճի մեջ ՝ ապահովելով մոտ 2,6 տոկոսային կետ՝ 12,6 տոկոս տնտեսական աճից։
"Այս հանգամանքներն, ըստ էության, հիմք են տալիս եզրակացնելու, որ 2022 թվականին արտահանման զգալի մասը եղել է վերաարտահանում։ Ավելին, վիճակագրական տվյալների վերլուծությունը վկայում է, որ 2022 թվականին վերաարտահանումը, հիմնականում, կապված է ռուս-ուկրաինական հակամարտության հետևանքների, մասնավորապեսմ Ռուսաստանի նկատմամբ կիրառված պատժամիջոցների հետ", - նշել են փաստաթղթի հեղինակները։
Ընդ որում, ինչպես նշվում է, 2022 թվականին կտրուկ աճել է ՀՀ առաջատար առևտրային գործընկեր ՌԴ արտահանման մասնաբաժինը՝ Հայաստանից Ռուսաստան արտահանման պահանջարկի մեծացման արդյունքում, ինչն օրինաչափորեն հանգեցրել է արտահանման դիվերսիֆիկացման նվազման, ՌԴ շուկայից հայ արտահանողների կախվածության ռիսկերի մեծացման։ Արդյունքում՝ 2022 թվականին դեպի Ռուսաստանի Դաշնություն արտահանման մասնաբաժինը տարվա ընթացքում զգալիորեն աճել է՝ 17,1 տոկոսային կետով ՝ հասնելով 45,0 տոկոսի (դեպի Ռուսաստանի Դաշնություն արտահանման ծավալը 2022 թվականին 2021 թվականի համեմատ աճել է 186,8 տոկոսով կամ 1 570,3 մլն ԱՄՆ դոլարով)։
"Հարկ է նշել, որ վերաարտահանումը, բացի ուղղակի ազդեցությունից, ունի նաև անուղղակի ազդեցություն տնտեսական աճի վրա (շատ տնտեսվարող սուբյեկտների տնտեսական ակտիվության աճ, վերաարտահանման գործընթացներում ներգրավված տնտեսվարող սուբյեկտների տնօրինվող եկամուտների ավելացում, ինչը հանգեցնում է դրանց սպառման մուլտիպլիկատիվ ավելացման, այդ գործընթացներում ներգրավված ձեռնարկատերերի ներդրումային ծախսերի ավելացման, բյուջեի մուտքերի ավելացման, ինչը կնպաստի պետական ծախսերի աճին և այլն): Այս ուսումնասիրության մեջ տնտեսական աճի վրա նման անուղղակի ազդեցությունը չի գնահատվել", - ընդգծել են "Լույս" հիմնադրամի փորձագետները։
Հիշեցնենք, որ "ՀՀ կառավարության 2021-2026 թթ. ծրագրի իրականացման ընթացքի և արդյունքների մասին" հաշվետվության համաձայն, 2022 թվականին Հայաստանից արտահանումն աճել է 54,4% - ով, իսկ ներմուծումը՝ 33,8% - ով։
Այսպես, Հայաստանից արտահանումը 2022 թվականի հունվար-դեկտեմբերին դրամային համարժեքով կազմել է 2 270,6 մլրդ դրամ (5 360,1 մլն դոլար), իսկ ներմուծումը նույն ժամանակահատվածում՝ 3 733,4 մլրդ դրամ (8 768,7 մլն դոլար)։ Վիճակագրական կոմիտեի տվյալներով՝ Հայաստանից արտահանումը 2022 թվականի հունվար-դեկտեմբերին, 2021 թվականի նույն ժամանակահատվածի համեմատ, աճել է 77,7 տոկոսով ՝ կազմելով 5 360,1 մլն դոլար ։ Դրամային համարժեքով արտահանումը 2022 թվականի հունվար-դեկտեմբերին կազմել է 2 270,6 մլրդ դրամ։ Ներմուծումը հաշվետու ժամանակահատվածում կազմել է 8 768,7 մլն դոլար՝ 2021 թվականի հունվար-դեկտեմբերի համեմատ արձանագրելով 63,5% աճ։ Դրամային համարժեքով ներմուծումը 2022 թվականի հունվար-դեկտեմբերին կազմել է 3 733,4 մլրդ դրամ։