Ջիհադ Ազուր. Բուռն աճի պայմաններում կարևոր է խուսափել տնտեսության գերտաքացումից, զսպել գնաճը և ամրապնդել անբարենպաստ ցնցումներին դիմակայելու ունակությունը

Արմինֆո.Օրերս Հայաստան էր այցելել Արժույթի միջազգային հիմնադրամի պատվիրակությունը, որի կազմում էին Մերձավոր Արևելքի և Կենտրոնական Ասիայի երկրների դեպարտամենտի տնօրեն Ջիհադ Ազուրը և Հայաստանում ԱՄՀ առաքելության ղեկավար Իվա Պետրովան:

«Մենք Հայաստանում ենք հայկական ազգային արժույթի ՝ դրամի ներդրման և Հայաստանի Հանրապետության Կենտրոնական բանկի ստեղծման 30-ամյակի տոնակատարությունների կապակցությամբ: Սրանք նշանակալի կարևորագույն իրադարձություններ էին երկրի պատմության մեջ ։ Ֆինանսատնտեսական բարեփոխումների երեք տասնյակ տարիները նշանավորվեցին մեծ արդյունքներով։ Ինչպես գիտեք, Հիմնադրամն ունի նոր ծրագիր, և մեզ հնարավորություն է ընձեռվել հանդիպել նախագահի, վարչապետի, ինչպես նաև փոխվարչապետերի հետ ՝ քննարկելու երկրում ստեղծված տնտեսական իրավիճակը, մտքեր փոխանակելու բարեփոխումների ընթացքի վերաբերյալ, ինչպես նաև քննարկելու այն հարցը, թե ԱՄՀ-ն ինչով կարող է օգնել դրանց հետագա իրականացմանը: Մենք շատ լավ համագործակցություն ունենք Հայաստանի հետ ։ Մենք հուսով ենք, որ այդ փոխհարաբերությունները օգնել են նրան իրականացնել այնպիսի վերափոխումներ, որոնք կարող են կայունացնել տնտեսությունը, տալ նրան կայուն զարգացման բարձր աստիճան և մեծացնել ներուժը: Մեզ համար այսօր կարեւոր է նաեւ հասկանալ, թե ինչպես են այն երկրները, որոնք Ռուսաստանի եւ Ուկրաինայի հարեւաններն են, իրենց վրա զգում ռազմական հակամարտության ազդեցությունը", - ասել է Ջիհադ Ազուրը՝ բացելով հերթական զրույցը ԱրմԻնֆո լրատվական գործակալության տնտեսական մեկնաբան, գլխավոր տնօրեն Էմանուիլ Մկրտչյանի հետ:

Ի դեպ, մամուլի և հանրության առջև ԱՄՀ պատասխանատուների բաց լինելը, Ի տարբերություն ՀԲ-ի կամ ՎԶԵԲ-ի նույն ներկայացուցիչների, ոչ միայն ուրախացնում է, այլև լավատեսություն և վստահություն է ներշնչում պրոֆեսիոնալ լրագրողական առաքելությունում:

- Պարոն Ազուր, ապրիլին ԱՄՀ-ն բարելավել է Հայաստանի 2023 թվականի ՀՆԱ-ի աճի իր կանխատեսումը ՝ այն նախկին 4,5 տոկոսից հասցնելով նորացված 5,5 տոկոսի: Ասացեք խնդրեմ, ինչի՞ հետ է կապված կանխատեսման վերանայումը: Ի՞նչ գործոններ են աջակցում դրան: Բայց 2024 թվի կանխատեսումը նույնպես բավականին համարձակ է՝ մինչև 5%: Արդյո՞ք դա նշանակում է, որ արտաքին գործոնները, որոնք նպաստում են Հայաստանի ՀՆԱ-ի արդիական աճին, ԱՄՀ-ի կարծիքով, կպահպանվեն նաեւ հաջորդ տարի:

- Հայաստանում աճի տեմպերը շարունակում են մնալ շատ բարձր, 2023 թվականի առաջին կիսամյակում հասնելով 10,5 տոկոսի, ինչին նպաստում է ծառայությունների, շինարարության և առևտրի հատվածների ընդլայնումը ։ Ռուսաստանից մասնավոր անձանց, ձեռնարկությունների և կապիտալի տեղափոխումը մեծապես նպաստել է 2022-2023 թվականների տնտեսական ակտիվության նկատելի աճին։ Այնուամենայնիվ, մենք ակնկալում ենք որոշակի դանդաղում մինչև տարեվերջ, քանի որ միգրացիայի և կապիտալի ներհոսքի ազդեցությունը տնտեսական աճի վրա թուլանում է, և աճի տեմպերը դանդաղում են ներկայիս շատ բարձր տեմպերի համեմատ: Մեր վերանայված աճի կանխատեսումները հասանելի կլինեն սեպտեմբերին Stand-By համաձայնագրի և article IV-ի վերաբերյալ խորհրդատվության շրջանակներում երկրորդ վերանայման քննարկումներն ավարտելուց հետո:

- Հայկական դրամի իրական արդյունավետ փոխարժեքի ամրապնդման պայմաններում վերլուծաբանները Հայաստանի արտահանման կողմնորոշմամբն արդյունաբերության և գյուղատնտեսության ճյուղերի մրցունակության կորստի մտավախություն ունեն:  Ձեր կարծիքով, ի՞նչ միջոցներով կառավարությունը կարող է չեզոքացնել ազգային արժույթի փոխարժեքի չափազանց ամրապնդման բացասական ազդեցությունը:

- Կառուցվածքային բարեփոխումների խթանումը, որոնք կարագացնեն դիվերսիֆիկացումը, ինչպես նաև Հայաստանի արտահանվող արտադրանքի տնտեսական բարդությունը (բազմազանությունը) և նրբաճաշակությունը (եզակիությունը), վճռորոշ նշանակություն կունենան երկրի մրցունակության ամրապնդման համար: Այդ բարեփոխումները կարող են ուղղված լինել ենթակառուցվածքների որակի բարելավմանը, ներառյալ՝ տրանսպորտային ցանցը եւ հեռահաղորդակցությունը, ոչ սակագնային խոչընդոտների նվազեցմանը, ներառյալ՝ փաստաթղթային եւ սահմանային ծախսերը, ինչպես նաեւ առեւտրային գործընկերների դիվերսիֆիկացման միջոցառումներին ու գլոբալ առեւտրային ցանցերին Հայաստանի ավելի լավ ինտեգրմանը: Ավելի լայն բարեփոխումները կարևոր են նաև հայկական ապրանքների և ծառայությունների ավելացված արժեքի և բարդության բարձրացման համար: Առողջապահության ոլորտում ներդրումները, կրթության և հետազոտությունների զարգացումը, ինչպես նաև ֆինանսների հասանելիության ընդլայնումը կօգնեն մեծացնել մարդկային և ֆիզիկական կապիտալը և բարձրացնել ընդհանուր արտադրողականությունը, ինչը կնպաստի արտահանմանն ուղղված ոլորտների երկարաժամկետ մրցունակությանը Հայաստանում:

- ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարությունն իր անհամաձայնությունն է հայտնել ենթակառուցվածքային տնտեսական ծրագրերի զարգացման խթանմանն ուղղված միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի կրճատման վերաբերյալ (օրինակ ' ֆոնդային շուկայի զարգացմանն աջակցության ծրագիր): Արդյո՞ք չեք կարծում, որ այսօր լավագույն ժամանակն է նման ծրագրերի լայնամասշտաբ իրականացման համար ։ Չէ որ հենց դրանք են ուղղված կառուցվածքային բարեփոխումներին, այդ թվում ՝ առեւտրային կապերի խթանմանը եւ դիվերսիֆիկացմանը, ֆինանսների հասանելիության ընդլայնմանը, կառավարման բարեփոխումների ավարտին եւ կլիմայի փոփոխության նկատմամբ կայունության բարձրացմանը. այն ամենը, ինչի համար, ի դեպ, պայքարում է ԱՄՀ-ը։

- Այստեղ կա երկու հարց՝ Հայաստանի ֆիսկալ քաղաքականության առաջնահերթությունների և ընդհանուր կառուցվածքային բարեփոխումների մասին, որոնք նպաստում են ավելի բարձր և ավելի կայուն (կենսակայուն) աճին: Հայաստանի կայուն (ամուր) տնտեսական աճը և բյուջետային ցուցանիշների մշտական գերազանցումը լավ հնարավորություն են բյուջետային բուֆերների ամրապնդման համար: Աճի բարձր տեմպերի պայմաններում խելամիտ բյուջետային քաղաքականությունը կօգնի խուսափել տնտեսության գերտաքացումից, կանխել գնաճային ճնշումները և ամրապնդել ապագայում հնարավոր անբարենպաստ ցնցումներին արձագանքելու իշխանությունների կարողությունը: Այն նաև կօգնի ստեղծել բյուջետային տարածք շատ անհրաժեշտ ենթակառուցվածքների և զարգացման այլ ծախսերի համար, ինչպիսիք են կրթությունը և առողջապահությունը, ինչպես նաև աշխատանքային քաղաքականության բարելավումը:

Միևնույն ժամանակ, կարևոր է շարունակել և արագացնել կառուցվածքային բարեփոխումների տեմպերը ։ ԱՄՀ-ի աջակցությամբ իրականացվող ծրագրի շրջանակներում իշխանությունները ջանքեր են գործադրում ֆինանսական շուկաների զարգացման, սնանկության մասին օրենսդրության կատարելագործման և կորպորատիվ կառավարման նոր օրենսգրքի ընդունման ուղղությամբ, որն ուղղված է ֆինանսների հասանելիության ընդլայնմանը: Նրանք նաև աշխատում են բարելավել պետական ներդրումների կառավարումը և վերացնել արտերկրից ֆինանսավորվող նախագծերի իրականացման խոչընդոտները ՝ նպատակ ունենալով խթանել օտարերկրյա ներդրումները: Միևնույն ժամանակ, արտահանման ռազմավարության մշակումը, որն այսօր ընթանում է, ուղղված կլինի մրցունակության բարձրացմանը և առևտրի դիվերսիֆիկացմանը։

- Դեպի Հայաստան կապիտալի եւ դրամական փոխանցումների բարձր հոսքերը հիմք են տալիս մտավախությունների համար, որ Հայաստանում կարող է կրկին զարգանալ <հոլանդական հիվանդությունը>: Ինչպե՞ս եք վերաբերվում նման նախազգուշացումներին, և ինչպե՞ս կարելի է խուսափել դրանից:

- Այս փուլում Հայաստանը չի գտնվում այն փուլում, երբ պետք է մտահոգվել <հոլանդական հիվանդությամբ>։ Սակայն, անհրաժեշտ է մանրակրկիտ մտածել, թե ինչպես լավագույնս օգտվել կապիտալի, դրամական փոխանցումների և աշխատուժի ներհոսքից ՝ արտադրողականությունը բարձրացնելու, բիզնեսի զարգացումը խթանելու և տնտեսությանը երկարաժամկետ աջակցելու համար: Տնտեսության դիվերսիֆիկացման բարելավման համար կառուցվածքային բարեփոխումների շարունակումը կարեւոր նշանակություն ունի «հոլանդական հիվանդության» ցանկացած ռիսկի մեղմման համար: Մարդկային կապիտալի զարգացումը, ենթակառուցվածքի զարգացումը և գործարար միջավայրի բարելավումը արտահանման մրցունակության պահպանման և ամրապնդման լավ ռազմավարություններ են: Խելամիտ հարկաբյուջետային քաղաքականության պահպանումը նույնպես կարևոր է առևտրի դեֆիցիտի և ընթացիկ հաշվի դեֆիցիտի ընդլայնումը կանխելու համար:

- Ինչպե՞ս եք գնահատում Հայաստանի բանկային համակարգի կայունությունը, որն էապես ավելացրել է իր ոչ տոկոսային եկամուտները տնտեսության վարկավորման մակարդակի զգալի նվազման հաշվին, թեեւ ընդհանուր վարկային պորտֆելը (միջբանկային վարկեր, սպառողական վարկեր եւ հիփոթեք) աճ է ցույց տալիս: Բայց, ըստ շուկայի վերլուծաբանների, հենց չվերադարձման հիմնական ռիսկերը (NPL) կուտակվում են սպառողական վարկերում և հիփոթեքումեջ: Արդյո՞ք ռիսկեր չի ստեղծում այն հանգամանքը, որ համակարգի բարեկեցությունն այսօր կախված է, հիմնականում, էկզոգեն գործոններից:

- Հայաստանի բանկային համակարգը շարունակում է լավ աշխատել։ Բանկերն ունեն առաջին մակարդակի կապիտալ (Pillar 1), որը զգալիորեն գերազանցում է նորմատիվային պահանջները, ունեն իրացվելիության հարմարավետ մակարդակ և խնդրահարույց վարկերի (NPL) համեմատաբար ցածր մակարդակ: Ուկրաինայի պատերազմից հետո կապիտալի ներհոսքը մեծացրեց ոչ տոկոսային եկամտաբերությունը՝ բարձրացնելով բանկերի կորուստները կլանելու ունակությունը: Ֆինանսական համակարգի համար հիմնական ռիսկերը կապված են հիփոթեքային և շինարարական վարկավորման ուժեղ աճի, ինչպես նաև անշարժ գույքի գների աճի հետ: Ոչ ռեզիդենտների ավանդների մեծ ներհոսքը նաև ստեղծում է նոր ռիսկեր, որոնց պետք է ուշադիր հետևել: Իր գործիքների եւ վերահսկողական մեխանիզմների ամրապնդմանն ուղղված ԿԲ-ի ջանքերը կարևոր նշանակություն ունեն այդ ռիսկերը վերացնելու համար: ԿԲ-ն երկու փուլով ավելացրել է բանկերի հակացիկլային կապիտալի բուֆերները մինչև 1,5 տոկոս 2023 թվականի օգոստոսի դրությամբ և հետագա ջանքեր է գործադրում անշարժ գույքի հետ կապված ռիսկերը գնահատելու համար: Ոչ ռեզիդենտների ավանդների արագ աճի հետ կապված բանկերի ռիսկերի մոնիտորինգը և վերահսկողության ուժեղացումը ' ապահովելու համար, որպեսզի բանկերը փողերի լվացման և ահաբեկչության ֆինանսավորման դեմ պայքարի կանխարգելիչ միջոցառումներ (AML/CFT) իրականացնեն հաճախորդների և ոչ ռեզիդենտ ավանդների նկատմամբ, նույնպես կարևոր նշանակություն ունեն:

- Հունիսին, երբ ԱՄՀ-ը Հայաստանին SBA պահուստային ծրագրով 24.5 մլն դոլարի հասանելիություն տրամադրեց, հիմնադրամի հաղորդագրության մեջ նշվում էր տնտեսության գերտաքացումը կանխելու անհրաժեշտությունը։ Կարո՞ղ եք ասել, թե ինչ միջոցներով և գործիքներով է դա հնարավոր անել: Ի՞նչ կտա Հայաստանին բյուջետային պահուստների ստեղծումը, և ի՞նչ մակարդակով են դրանք մեզ անհրաժեշտ:

- Հայաստանի տնտեսությունը շատ արագ է աճում, և ներքին կայուն պահանջարկը կարող է առաջացնել գնաճային ճնշումների վերսկսում: Հարկաբյուջետային քաղաքականության դերը նման հանգամանքներում շատ կարևոր է։ Բյուջեի պահուստային ֆոնդն օգնում է հարթել ծախսերը եկամուտների տատանման դեպքում: Սա առաջադեմ փորձ է, որը թույլ է տալիս իշխանություններին ստեղծել պահուստային բուֆերներ և սահմանափակել ծախսերի վրա ճնշումը, երբ եկամուտների մուտքերը բարձր են տնտեսական բումի ժամանակ, և դրանք օգտագործել կարևոր ծախսերը օպտիմալացնելու համար, երբ եկամուտների մուտքերը ցածր են անկման ժամանակ: Ըստ այդմ, պահուստային բուֆերները, եթե արդյունավետ օգտագործվեն, կարող են օգնել թուլացնել ներքին պահանջարկը և կանխել տնտեսության գերտաքացումը՝ աճի բարձր տեմպերի ժամանակահատվածում: Բյուջետային պահուստների մոգական քանակ գոյություն չունի, բայց դրանք պետք է բավականաչափ բարձր լինեն, որպեսզի իշխանություններին ճկունություն ապահովեն անբարենպաստ ցնցումներին արձագանքելու հարցում։ Բացի այդ, մակրոտնտեսական և բյուջետային կանխատեսումների բարելավումը և դրամավարկային ու հարկաբյուջետային քաղաքականության արդյունավետ համակարգումը նույնպես կարող են օգնել բարելավել իշխանությունների արձագանքը տնտեսական վերելքներին և անկումներին:

- Շնորհակալություն հարցազրույցի համար: