Հինգշաբթի, 28 Սեպտեմբերի 2023 16:05

Արմինֆո.Այսօր ՀՀ կառավարության հերթական նիստում գործադիրը հավանություն է տվել «Հայաստանի Հանրապետության 2024 թվականի պետական բյուջեի մասին» ՀՀ օրենքի նախագծին:

 

Կառավարության հաղորդագրության համաձայն, օրենքի նախագիծը ներկայացրել է ֆինանսների նախարար Վահե Հովհաննիսյանը. «Մենք բյուջեն հաստատում ենք այնպիսի միջավայրում, երբ ունենք տասնյակ հազարավոր տեղահանված փախստականներ, նրանց պետք է ապահովենք անհրաժեշտ առաջնային հոգատարությամբ, իսկ միջնաժամկետ հատվածում ապահովենք արժանապատիվ կեցությունը Հայաստանի Հանրապետությունում: Այս պահին չունենալով հստակ պատկերացում Հայաստան տեղափոխվել ցանկացողների թվի մասին՝ մենք բյուջեում սահմանել ենք առանձին տող ԼՂ-ից բռնագաղթած անձանց վերաբերյալ, որտեղ նախնական նախատեսել ենք 10 մլրդ դրամ, որի մեծությունը բյուջեի քննարկման հետագա փուլերում, անհրաժեշտության դեպքում, կավելացնենք»:

Ըստ նախարարի՝ պետական բյուջեի մշակման հիմքում դրվել են ռիսկերի կառավարման նոր մոտեցումներ, որոնք բխում են ներկա տուրբուլենտ աշխարհում և տարածաշրջանում տեղի ունեցող իրադարձություններից ածանցվող մեծ անորոշությամբ: «Այս պայմաններում մենք հետևողականորեն բարելավում ենք մեր կանխատեսման գործիքները, դրանց հիման վրա կազմում մի շարք սցենարներ, որոնցից ընտրվող սցենարներից մեկը դրվում է պետական բյուջեի հիմքում: Իսկ մյուս սցենարները հնարավորություն են տալիս ռիսկերը քանակապես գնահատել և դրանց հիման վրա ձևավորել պահուստներ, որոնք պետք է ֆինանսական ապահովության բարձիկ հանդիսանան հիմնական ռիսկերի նյութականացման, ինչպես նաև անկանխատեսելի ծախսերի ի հայտ գալու դեպքում:

Չնայած դժվարին մարտահրավերներին, ի ուրախություն բոլորիս պետք է ասել, որ Հայաստանի տնտեսությունը դրսևորել և շարունակում է դրսևորել բավական բարձր դիմադրողականություն, այդ թվում՝ շնորհիվ ՀՀ կառավարության ու ՀՀ կենտրոնական բանկի կողմից իրականացված արդյունավետ մակրոտնտեսական քաղաքականությունների ու համարժեք գործողությունների։

Այսպես՝ տնտեսական աճի և ակտիվության տեմպերը շարունակում են բարձր մնալ։ Երկնիշ տնտեսական աճը պահպանվել է նաև այս տարվա ընթացքում. առաջին եռամսյակում գրանցվել է 10.5% տնտեսական աճ, իսկ հունվար-օգոստոսին՝ 10.4% տնտեսական ակտիվության ցուցանիշի աճ։ Այս պայմաններում 2023թ. տնտեսական աճը կանխատեսվում է ՀՀ կառավարության թիրախավորած 7%-ի շրջանակներում և ներկա միտումների պահպանման պայմաններում կարող է ավելին լինել: 2024թ. ևս թիրախավորում ենք ապահովել 7% տնտեսական աճ և Հարկեր/ՀՆԱ ցուցանիշի բարելավում շուրջ 0.75%-ին կետով, ինչի արդյունքում հարկային եկամուտները կկազմեն 2,566 մլրդ դրամ՝ ավելի լինելով 2023 թվականի ճշտված բյուջեի հարկային եկամուտներից 342 մլրդ դրամով կամ 15.4 %-ով:

Չնայած տնտեսական աճի զգալի մասն ապահովել է ծառայությունների ճյուղը, սակայն աճը համատարած է եղել՝ դրսևորվելով գրեթե բոլոր ճյուղերում։ Ընդ որում, տնտեսությունում որակական տեղաշարժեր են տեղի ունեցել՝ մեծացնելով ՀՀ տնտեսության ներուժը։

Կարևոր է արձանագրել, որ տնտեսական աճը, ՀՀ կառավարության հայտարարած քաղաքականությանը համահունչ, ներառական է եղել, քանի որ բարձր տնտեսական աճն ուղեկցվել է մի կողմից զբաղվածության աճով, մյուս կողմից միջին աշխատավարձերի՝ գնաճի տեմպերն էապես գերազանցող աճով։ 2023թ. հունվար-հուլիսին վարձու աշխատողների թիվը շարունակել է աճել՝ արձանագրելով 6% աճ, իսկ միջին ամսական անվանական աշխատավարձը նախորդ տարվա նկատմամբ աճել է 18.5%-ով` կազմելով 262,591 դրամ: Իսկ իրական աշխատավարձը -0.2% գնանկման պայմաններում աճել է 18.7%-ով: Եվ մենք ակնկալում ենք, որ աշխատանքի շուկայի դրական միտումները կպահպանվեն նաև 2024թ.՝ նպաստելով մեր հասարակության բարեկեցության բարձրացմանը:

Այս բյուջեն շարունակությունն է նախորդ տարիների իրականացվող քաղաքականությունների: Սա 2021-2026 թվականների Կառավարության ծրագրի 3-րդ բյուջեն է և ամբողջությամբ համահունչ է, թե՛ կառավարության ծրագրի առաջնահերթություններին և թե՛ հունիս ամսին հաստատված Միջնաժամկետ ծախսային ծրագրին:

Ծախսերը կկազմեն 3 տրիլիոն 17 մլրդ դրամ՝ գերազանցելով 2023 թվականի ճշտված բյուջեի ծախսերը շուրջ 415 մլրդ դրամով կամ շուրջ 15.9%-ով, որից կապիտալ ծախսերը կկազմեն 695 մլրդ դրամ՝ ավելի լինելով 2023 թվականի կապիտալ ծախսերից 126 մլրդ դրամով կամ 22%-ով:

Այս ցուցանիշներն ապահովելու համար անհրաժեշտ են՝ հարկային վարչարարության և քաղաքականության ճեղքերի նվազեցում՝ բարձրացնելով պետական բյուջեի կարողությունները, դրամի արժևորման և դրանից բխող՝ արտահանելի հատվածի գնային մրցունակության նվազմանը հակազդում՝ թիրախային աջակցության գործիքներով, արտահանման խթանման ուղղված միջոցառումներ, խոշոր մասնավոր ներդրումային ծրագրեր և մասնավոր ներդրումների ներգրավմանն ուղղված միջոցառումներ, պետական համակարգի արդյունավետության բարձրացման ռեֆորմներ, որոնցից են՝ հանրային կառավարման բարեփոխումները և թվայնացումը, պետական ներդրումների կառավարման համակարգի կայացումը:

Այս բոլոր ուղղություններով նախատեսվել են համապատասխան միջոցներ և անհրաժեշտության դեպքում իրավիճակից ելնելով կարող ենք իրականացնել հավելյալ միջոցառումներ:

Մասնավորապես կուզեմ անդրադառնալ բյուջեում առանձին կարևորություն ներկայացնող ծրագրերին:

ՀՀ պաշտպանության նախարարության գծով ծախսերը կազմում է 555 մլրդ դրամ՝ 2023թ համեմատ 37.7 մլրդ դրամով կամ 7.3%-ով ավելի:

ՏԿԵ նախարարության բյուջեի նախագիծը կազմում է 311.6 մլրդ դրամ: Եվ ըստ առանցքային ուղղությունների՝ ճանապարհային ոլորտում ներքին աղբյուրների հաշվին նախատեսվում է իրականացնել շուրջ 100 կմ երկարությամբ միջպետական, 110 կմ հանրապետական և 130 կմ մարզային նշանակության ավտոմոբիլային ճանապարհների և 8 տրանսպորտային օբյեկտների հիմնանորոգման, 107 կմ միջին նորոգման, 4074 կմ ամառային և 4,841 կմ ձմեռային պահպանման, ինչպես նաև 3 թունելների և 5 կամուրջների պահպանման ու շահագործման աշխատանքներ՝ շուրջ 75.6 մլրդ դրամ:

Հյուսիս-հարավ ճանապարհային միջանցքի զարգացման ծրագրի իրականացման գծով կիրականացվեն Քաջարան-Ագարակ 32 կմ հատվածի, Աշտարակ-Թալին 8 կմ և 34 կմ հատվածների կառուցման աշխատանքներ, նախատեսվում է մեկնարկել Սիսիան-Քաջարան 60կմ ճանապարհահատվածի և Քաջարանի թունելի և մոտեցումների, Գյումրու շրջանցիկ ճանապարհի կառուցման և հիմնանորոգման աշխատանքները՝ շուրջ 39 մլրդ դրամով:

Ջրային ոլորտում կշարունակվեն փոքր և միջին ջրամբարների կառուցման աշխատանքները, այդ թվում՝ 6 ջրամբարների համար ձեռք կբերվեն նախագծանախահաշվային փաստաթղթեր, 9-ի մասով կիրականացվեն տեխնիկատնտեսական ուսումնասիրություններ, կսկսվեն 3 ջրամբարների կառուցման աշխատանքներ, կմեկնարկի 1 ջրամբարի վերականգնման և վերազինման աշխատանքները՝ շուրջ 2.3 մլրդ դրամով:

Կմեկնարկեն թվով 30 օրվա կարգավորման ջրավազանների կառուցման ու վերակառուցման աշխատանքները՝ 2.7 մլրդ դրամով:

Արփա-Սևան ջրային համակարգի տեխնիկական վիճակի բարելավման ուղղությամբ 2024թ կիրականացվի թունելի 234 գծմ հատվածի երեսարկների վերակառուցում՝ 1 մլրդ դրամով:

Համայնքներին տրվող սուբվենցիաները կկազմեն 22.5 մլրդ դրամ:

Էկոնոմիկայի նախարարության 2024թ. պետական բյուջեի նախագիծը կազմում է 92 մլրդ դրամ՝ 2023թ համեմատ 27.4 մլրդ դրամով կամ 41.9%-ով ավելի: Այստեղ ունենք նոր նախաձեռնություններ՝ արդյունագործական խեցգետնաբուծության զարգացման ծրագրի մասով 300 մլն դրամ, ջերմատնային տնտեսությունների զարգացման աջակցության ծրագիր՝ 1.1 մլրդ դրամ, որակի ենթակառուցվածքի համակարգի արդիականացում ՝ 500 մլն դրամ, տեքստիլ ոլորտում իրականացվող աջակցության միջոցառումներ՝ 700 մլն դրամ, թողարկման և վարկանիշավորման պետական աջակցության ծրագիր՝ 300 մլն դրամ, դեղագործության արդյունաբերության զարգացման ծրագիր՝ 300 մլրդ դրամ, ՀԲ աջակցությամբ իրականացվող Զբոսաշրջության և մարզային ենթակառուցվածքների բարելավում ծրագիր՝ 5 մլրդ դրամ, որի շրջանակներում նախատեսվում է զբոսաշրջային կլաստերների ձևավորում:

Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության պետական բյուջեի նախագիծը կազմում է 745 մլրդ դրամ՝ 2023թ. համեմատ 91.5 մլրդ դրամով կամ 14%-ով ավելի: Այդ թվում՝ ըստ առանցքային ուղղությունների կշարունակվի անկանխիկ եղանակով վճարումներից կենսաթոշակառուներին հետվճարի տրամադրումը, իսկ օգտվողների միջին տարեկան թիվը կկազմի շուրջ 162 հազար կենսաթոշակառու: Ընդ որում՝ 2023թ. 2 մլրդ դրամի դիմաց նախատեսել ենք 7.6 մլրդ դրամ: Կապիտալ ծախսերի գծով նախատեսվել է շուրջ 680 մլն դրամ՝ թվով 12 խնամքի կենտրոնների վերակառուցման, հիմնանորոգման և նախագծանախահաշվային աշխատանքների համար: Հաշմանդամություն ունեցող անձանց աջակցություն ծրագրի շրջանակներում 2024թ. նախատեսվում է 189 շահառուի համար անձնական օգնականի ծառայության գումար՝ շուրջ 150 մլն դրամի չափով: Կենսաթոշակային ապահովության բնագավառում 2024թ. համար անհրաժեշտ միջոցները հաշվարկել են՝ պահպանելով 2023թ. հուլիսի 1-ից հետո կատարված փոփոխություններով սահմանված չափորոշիչները, որով նվազագույն կենսաթոշակը կազմում է 36 000 դրամ: Կենսաթոշակների գծով ծախսերը կկազմեն 326 մլրդ դրամ, ծերության նպաստների գծով հատկացումները՝ 45 մլրդ դրամ, իսկ ընտանեկան նպաստների գծով ծախսերը՝ 30 մլրդ դրամ:

Առողջապահության նախարարության պետական բյուջեի նախագիծը կազմում է 168 մլրդ դրամ, ինչը 2023թ. հաստատված բյուջեի նկատմամբ ավելի է 26 մլրդ դրամով կամ շուրջ 18.4%-ով: Այս ավելացումից 18 մլրդ դրամը նախատեսվել է առողջության համապարփակ ապահովագրության համակարգի ներդրման նպատակով` որպես չբաշխված գումար, որը կբաշխվի տարվա ընթացում համակարգի ներդրման հետ կապված որոշումների կայացումից հետո: 8.1 մլրդ դրամը բաշխվել է և ուղղվել առողջապահության ոլորտի մի շարք ծրագրերի շրջանակներում մատուցվող ծառայությունների և շահառուների ընդլայնմանը: Մասնավորապես՝ ընդլայնվել է պետական պատվերի շրջանակներում վերարտադրողականության օժանդակ տեխնոլոգիաների կիրառմամբ բժշկական օգնություն և սպասարկում ստացող շահառուների շրջանակը, ուռուցքաբանական ծառայությունների շարունակական բարելավման նպատակով վերանայվել են վիրահատությունների գները, ավելացել ճառագայթային բուժման դեպքերը, ընդլայնվել է քիմիաթերապիայի դեղերի ցանկը, փոփոխվել է ֆունկցիոնալության միջին աստիճանի սահմանափակումներ և 3-րդ խմբի հաշմանդամություն ունեցող անձանց պետության կողմից ամբուլատոր-առաջնային օղակի միջոցով տրամադրվող դեղերի 50% փոխհատուցման չափը, որը դարձել է 100% անվճար՝ շուրջ 110 հազար շահառուի համար, ինչպես նաև հիվանդությունների ցանկը, որոնց դեպքում դեղերը շուրջ 500 շահառուների հատկացվում են դրանց արժեքի լրիվ փոխհատուցմամբ:

ԿԳՄՍ նախարարության պետական բյուջեի նախագիծը կազմում է 345 մլրդ դրամ՝ 2023թ համեմատ 95 մլրդ դրամով կամ 38%-ով ավելի: Այդ թվում, ըստ առանցքային ուղղությունների՝ 300 դպրոցների և 500 մանկապարտեզների կառուցման, հիմնանորոգման, վերանորոգման և գույքով ապահովման նպատակով նախատեսվել է 111 մլրդ դրամ՝ 2023թ. 38.7 մլրդ դրամի դիմաց: Հանրակրթական դպրոցների ֆինանսավորման գծով պայմանավորված՝ վերջիններիս դասարան-թվով ֆինանսավորման անցմամբ, նախատեսվել է 107 մլրդ դրամ՝ 2023թ. 99 մլրդ դրամի դիմաց: Կրթական հաստատությունների աշակերտներին դասագրքերով և ուսումնական գրականությամբ ապահովման գծով նախատեսվել է 2.3 մլրդ դրամ:

Վերջում նշեմ, որ բյուջեի դեֆիցիտը կկազմի շուրջ 340 մլրդ դրամ կամ ՀՆԱ 3.2%, որի հետևանքով պարտք/ՀՆԱ հարաբերակցությունը 2024 թվականի վերջում կկազմի 48.4%: Այսպիսի մակարդակում պարտքի պահպանումը հնարավորություն է ընձեռում պահպանել ՀՀ կառավարության վարկանիշի դրական միտումները, ստեղծել լրացուցիչ «կայունության պաշար» ապագա հնարավոր ռիսկերին դիմակայելու համար, ինչպես նաև ունենալ բյուջեից պարտքի դիմաց վճարվող տոկոսավճարների կառավարելի և զարգացման համար անհրաժեշտ ծախսերը դուրս չմղող մակարդակ», -ասել է ֆինանսների նախարարը: