Հայկական բանկերը վերադառնում են վարկավորման ուղի՝ շահույթի աճը պահպանելու համար

Արմինֆո.Հայկական բանկերն աշխուժացնում են իրենց վարկային քաղաքականությունը ռելոկանտների դափնիների վրա «հանգչելուց» հետո: Դա պետք է արվի արագ և գրագետ, որպեսզի շահույթի աճը պահպանելու և դրա լուրջ անկումից խուսափելու համար: Այսպես, 2023 թվականի 9 ամիսների ընթացքում վարկային պորտֆելի տարեկան աճի 1,7% - ից մինչև 20,5% արագացման ֆոնին՝ զուտ շահույթի աճը խիստ արգելակվել է՝ 3 անգամից մինչև 11%, ընդ որում, III եռամսյակում սկսել է նվազել ։ Այդ մասին են վկայում ԱրմԻնֆո լրատվական գործակալության պատրաստած Հայաստանի բանկերի Էքսպրեսս ռենկինգի 30.09.2023 թ. տվյալները։

Շահույթի դինամիկայի նման վատթարացումը, վերլուծաբանների կարծիքով, կարելի է պայմանավորել ոչ միայն վարկային շուկան վերակենդանացնելու ուղղությամբ բանկերի ուշացած քայլերով, ընդ որում, հիմնականում, մանրածախի հաաշվին, այլեւ թունավոր վարկերի չդադարող դուրսգրումներով:  Երկրորդ պատճառը կարող է լինել սեպտեմբերի վերջին որոշ բանկերի կողմից Արցախի բնակիչներին լոմբարդային վարկերի պայմանագրերի չեղարկումը և պարտավորությունների մի մասի դուրսգրումը։

Այնուամենայնիվ, շահույթի աճի արգելակման միտումը, ամենայն հավանականությամբ, կշարունակվի, քանի որ տնտեսության վարկավորումը, ինչպես նախկինում, շարունակում է տեղապտույտը, իսկ արտարժույթով գործառնություններն այն ծավալով, որ կատարվել են անցյալ տարի ռելոկանտների կողմից, այլևս չեն նախատեսվում:

Արդյունքում՝ 2023թ. 9 ամիսների զուտ շահույթը կազմել է 215 մլրդ դրամ ($546.4 մլն), իսկ վարկային պորտֆելը հասել է 4.7 տրլն դրամի ($12 մլրդ) ՝ շարունակելով պահպանվել առավելապես մանրածախ, այլ ոչ թե կորպորատիվ վարկերով։

Ընդ որում, խիստ տեղապտույտ է տվել բանկերի (հիմնականում արտասահմանյան) նոստրո հաշիվների միջոցների աճը՝ 36% - ից մինչեւ 1,3%, մինչդեռ, արժեթղթերում ներդրումների աճը միայն աննշան դանդաղել է՝ 25% - ից մինչեւ 20%, որոնց ծավալը 2023թ.հոկտեմբերի 1-ին գրեթե հավասարվել է՝ հասնելով, համապատասխանաբար, 1.9 տրլն և 1.8 տրլն դրամի ($4.9 մլրդ և $4.5 մլրդ)։

Արդյունքում՝ տոկոսային եկամուտների տարեկան աճը ՝ 25% - ով մինչև 537.6 մլրդ դրամ, ուղեկցվել է ոչ տոկոսային եկամուտների գրեթե 2 անգամ անկմամբ՝ մինչև 191.5 մլրդ դրամ։ Մեկ տարի առաջ առաջանցիկ աճ էին ցույց տալիս ոչ տոկոսային եկամուտները, որոնք 4 անգամ աճել էին՝ տոկոսային եկամուտների ընդամենը 9,7 տոկոսով համեստ աճի պայմաններում։ Եվ, եթե տոկոսային եկամուտներն աճել են վարկավորման և արժեթղթերով գործարքների շնորհիվ, ապա ոչ տոկոսային եկամուտների էական կրճատումը պայմանավորված է եղել արտարժույթով գործարքների, դրամական փոխանցումների և քարտային գործարքների արգելակմամբ, որոնք անցյալ տարի շատ ակտիվորեն իրականացվել են ռելոկանտների կողմից։

Արդյունքում՝ ակտիվները տարեկան աճն արագացել է 12% - ից մինչև 14%՝ հասնելով 8.8 տրլն դրամի ($22.3 մլրդ)։ Դրանց կառուցվածքում վարկային ներդրումների դոմինանտը մեկ տարվա ընթացքում աճել է 52% - ից մինչև 54%, ինչին զուգընթաց աճել է արժեթղթերում ներդրումների մասնաբաժինը՝ 19,5% - ից մինչև 20,3%, իսկ բանկերի նոստրո հաշիվների միջոցների մասնաբաժինը, ընդհակառակը, նվազել է 24,4% - ից մինչև 21,7%:

Դրան զուգահեռ, ընդհանուր պարտավորությունների տարեկան աճն արագացել է՝ 9,1% - ից մինչեւ 12,1%՝ հասնելով 7,3 տրլն դրամի ($18,5 մլրդ) ։ Դրանց կառուցվածքում 73% - ը կամ 5.3 տրլն դրամը բաժին է ընկնում հաճախորդների հանդեպ պարտավորություններին, իսկ 24% - ը կամ 1.8 տրլն դրամը բաժին է ընկնում բանկերի եւ այլ կազմակերպությունների հանդեպ պարտավորություններին (հաշվի առնելով կորպորատիվ պարտատոմսերի տեղաբաշխումից ներգրավվածությունները), առաջինների տարեկան աճի 16.2% - ից մինչեւ 23.3% արագացման եւ երկրորդների անկման 3.7% - ից մինչեւ 8.5% խորացման պայմաններում:

ԱրմԻնֆո-ի հետ փոխկապակցված AmRating վարկանիշային գործակալության վերլուծաբանների կարծիքով, հաճախորդների հանդեպ պարտավորությունների շարունակական աճը բացատրվում է դեռևս անցյալ տարվանից ռելոկանտների (հիմնականում Ռուսաստանից) կողմից բացված բազմաթիվ հաշիվների առկայությամբ, որոնք, տեղափոխվելով Հայաստան, այստեղ տեղափոխեցին իրենց կապիտալն ու բիզնեսը: Հենց այդ ժամանակ մեծ թվով ռելոկանտների առկայությունը (ըստ գնահատականների՝ ավելի քան 110 հազար մարդ) հայկական բանքինգի առաջնահերթությունները ավանդական վարկավորումից "տեղափոխեց" դեպի քարտային եւ արտարժութային գործառնություններ։ Ընդ որում, վերջիններիս հաշվին, փոխարժեքի բարձր անկայունության ֆոնին, Հայաստանի ֆինանսական հատվածն անցյալ տարի եռամսյակային կտրվածքով սկսել է ստանալ գերշահույթ, որը, միաժամանակ, ապահովվում էր ոչ ռեզիդենտների համար սահմանված քարտերի եւ հաշիվների բացման բարձր սակագներից ստացված եկամուտներով, ինչպես նաեւ ֆինանսական գործարքների միջնորդավճարների ընդհանուր աճով: Սակայն, այն բանից հետո, երբ Հայաստանում բնակություն հաստատած ներգաղթյալներն ավարտեցին իրենց միջոցները փոխանցել այստեղ բացված հաշիվներին, արժութային և քարտային գործարքների աժիոտաժը հանդարտվեց, փոխարժեքը քիչ թե շատ կայունացավ, և, որպես արդյունք, արգելակվեց շահույթի աճը, որը դեռևս չի ապահովվում պատշաճ վարկավորմամբ և "հալվում է" թունավոր վարկերի դուրսգրումից։

Այդուհանդերձ, զուտ շահույթի, նույնիսկ, նման աճը թույլ է տվել կուտակված շահույթն ավելացնել տարեկան 49,7% - ով՝ մինչև 640,5 մլրդ դրամ ($1,6 մլրդ), ինչն, իր հերթին, պահպանել է բանկային համակարգի ընդհանուր կապիտալի երկնիշ աճի տեմպերը 23,4% - ի մակարդակում՝ մինչև 1,5 տրլն դրամ ($3,8 մլրդ)։ Արդյունքում՝ կուտակված շահույթի մասնաբաժինը ընդհանուր կապիտալի կառուցվածքում աճել է 35,5% - ից մինչև 43,1%, իսկ կանոնադրական կապիտալի դոմինանտը նվազել է 58% - ից մինչև 49,5%:

Ինչ վերաբերում է նորմատիվային պահանջներին, ապա երրորդ եռամսյակում փոփոխությունն առնչվել է միայն կապիտալի հակացիկլիկ բուֆերին (ԿՀԲ - կապիտալի բավարարության նորմատիվի հավելավճար), որն օգոստոսից բարձրացվել է 1% - ից մինչև 1,5%:

Հարկ է նշել, որ կապիտալի բավարարության նորմատիվների միջին շուկայական ցուցանիշը տարեկան կտրվածքով աճել է ռիսկով կշռված ակտիվների թույլ դինամիկայի պայմաններում կապիտալի երկնիշ աճի արդյունքում: Մասնավորապես, հիմնական կապիտալի բավարարության նորմատիվը (N1/1 min 6,2%) տարվա ընթացքում 27% - ից հասել է 29% - ի, իսկ ընդհանուր կապիտալի բավարարության նորմատիվը (N1/2 min 11%)՝ 28% - ից մինչեւ 32%։ Զուգահեռաբար դիտվել է իրացվելիության նորմատիվների միջին շուկայական ցուցանիշի նվազում՝ ընթացիկ, կարճաժամկետ և երկարաժամկետ, և միայն ընդհանուր իրացվելիության մակարդակը (N2/1 min 15%) աննկատ աճել է ՝ 38% - ից մինչեւ 38,3%: Այսպես, միջին հաշվով, շուկայում ընթացիկ իրացվելիության նորմատիվը (N2/2 min 60%) մեկ տարվա ընթացքում նվազել է 139,2% - ից մինչեւ 138,6%, կարճաժամկետ իրացվելիության նորմատիվը (LCR min 100%, N2/3)՝ 350,3% - ից մինչեւ 283,5%, երկարաժամկետ իրացվելիության նորմատիվը (NSFR min 100%, N2/4)՝ 162,6% - ից մինչեւ 148,2%: Ընդ որում, ընթացիկ իրացվելիության նորմատիվը շուկայում միջին հաշվով նվազել է բարձր իրացվելի ակտիվների թույլ դինամիկայի պատճառով՝ ցպահանջ պարտավորությունների զգալի աճի պայմաններում։ Իսկ ինչ վերաբերում է ավելի ուշ (2022թ. կեսերին) ներդրված երկու նորմատիվներին (N5/1 max 10% և N5/2 max 5%), որոնք կոչված են զսպելու հիփոթեքային վարկերի ռիսկերը, ապա դրանց միջին շուկայական ցուցանիշն ընթացիկ տարում աճ է գրանցել միայն I եռամսյակում, որից հետո սկսել է եռամսյակային անկում ապրել՝ մինչև 1,9% և 0,6%, ընդ որում, առավել նկատելի է արտարժութային հիփոթեքի դեպքում։

2023 թվականի 9 ամիսների արդյունքներով ակտիվների գծով առաջատար հնգյակում ընդգրկվել են Արդշինբանկը, Ամերիաբանկը, Հայբիզնեսբանկը, ԱԿԲԱ Բանկը և Ինեկոբանկը, վարկային ներդրումների գծով՝ Ամերիաբանկը, Արդշինբանկը, ԱԿԲԱ Բանկը, Հայբիզնեսբանկը և Ինեկոբանկը, արժեթղթերում ներդրումների գծով՝ Արդշինբանկը, Արմսվիսբանկը, Հայբիզնեսբանկը, Ամերիաբանկը և Կոնվերս Բանկը, հաճախորդների նկատմամբ պարտավորությունների գծով՝ Արդշինբանկը, Ամերիաբանկը, Հայբիզնեսբանկը, ԱԿԲԱ Բանկը և Ինեկոբանկը, ընդհանուր կապիտալով՝ Ամերիաբանկ, Արդշինբանկ, Հայբիզնեսբանկը, Ակբա Բանկը և Ինեկոբանկը:

2023թ. 9 ամիսների զուտ շահույթի մակարդակով առաջատար դիրքը պահպանել է Արդշինբանկը, 2-րդ հորիզոնականում ամրապնդվել է Ամերիաբանկը, 3-րդ հորիզոնական առաջ է անցել ԱԿԲԱ Բանկը՝ 4-րդ հորիզոնական մղելով Ինեկոբանկին, իսկ 5-րդ հորիզոնական է բարձրացել IDBank-ը։

Նշենք, որ Հայաստանում 2022 թվականի նոյեմբերին նոր մասնակցի ի հայտ գալուց հետո՝ ի դեմս FastBank-ի, արդեն գործում է 18 բանկ, որոնց թվում են HSBC (Մեծ Բրիտանիա), ՎՏԲ (ՌԴ), Mellat (Իրան), Byblos Bank (Լիբանան) արտասահմանյան բանկերի դուստրերը։ Միջազգային ինստիտուցիոնալ ներդրողները՝ ի դեմս Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկի (ՎԶԵԲ) և Ասիական զարգացման բանկի (ԱԶԲ), ներկա են միայն Ամերիաբանկի կապիտալում