2023 թվականին Հայաստանի ՀՆԱ աճը, ամենայն հավանականությամբ, կկազմի 8-8, 5 տոկոս. Վարդան Արամյան

Արմինֆո. Հայաստանը 2023 թվականը կփակի ՀՆԱ-ի 8-8.5% աճով՝ պետբյուջեով նախատեսված 7%-ի և 2024 թվականի բյուջեով ակնկալվող 7.2%-ի փոխարեն: Ընդ որում, երկրի ՀՆԱ-ի գեներացման ներուժը, ինչպես եւ նախկինում, չի գերազանցում 5 տոկոսը։ ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ զրույցում նման կարծիք է հայտնել Հայաստանի ֆինանսների նախկին նախարար, պետական ֆինանսների կառավարման գծով միջազգային խորհրդատու Վարդան Արամյանը:

Փորձագետի ասելով՝ Հայաստանի տնտեսության աճի կառուցվածքը նախկինի պես մտահոգիչ է։ Ինչպես 2022 թվականին՝ տնտեսական ակտիվության առյուծի բաժինը պատկանում է չարտահանվող հատվածին՝ առեւտրին, շինարարությանը եւ ծառայությունների ոլորտին։ Այսպես, նախորդ տարվա 11 ամիսներին ՀՀ տնտեսական ակտիվության աճը կազմել է տարեկան 9,4 տոկոս։ Աճը պայմանավորել են, առավելապես, առևտրի ոլորտը՝ տարեկան 24,3%, եւ ավելի փոքր չափով՝ շինարարության ոլորտը՝ 15,6%, և ծառայությունների ոլորտը՝ 11,1%, որոնց ֆոնին արդյունաբերական հատվածի աճը չնչին է եղել՝ 2,1%։ Իսկ էներգահամակարգի դինամիկան կտրուկ վատթարացել է՝ 16,8 տոկոս աճից հասնելով 4,3 տոկոս անկման։

Այս ֆոնին՝ Հայաստանի արտաքին առևտրաշրջանառությունը 2023 թվականի հունվար-նոյեմբերին գերազանցել է 7 տրլն դրամը (17.9 մլրդ դոլար)՝  տարեկան աճի մինչեւ 42,4% դանդաղմամբ (նախորդ տարվա 67,8% - ից), ինչը պայմանավորված է ինչպես արտահանման տարեկան աճի՝ 75,2% - ից մինչև 44,7%, այնպես էլ ներմուծման՝ 63,6% - ից մինչև 41% արգելակմամբ, որոնց բացարձակ մեծությունը կազմել է, համապատասխանաբար, 2,7 տրլն և 4,3 տրլն դրամ (6,9 մլրդ և 10,9 մլրդ դոլար)։

Վարդան Արամյանն ուշադրություն է հրավիրում այն հանգամանքի վրա, որ արդյունաբերության հատվածի բարձր աճը միայն մեկ ամսվա ընթացքում, նոյմբերին՝ 2022թ. նոյեմբերի նկատմամբ, ըստ վիճակագրական տվյալների, պայմանավորված է ոսկերչական արտադրության ծավալների 13,7 անգամ աճով (2023թ. նոյեմբերկն՝ 2022թ. նոյեմբերի նկատմամբ ընդհանուր արդյունաբերական հատվածն աճել է 23,8%-ով):  «Բոլորին հայտնի է, որ մեկ ամսվա ընթացքում անհնար է ապահովել արտադրության ծավալների նման աճ։ Եվ, ամենայն հավանականությամբ, դա պայմանավորված է վերաարտահանմամբ. <հումք>, իսկ իրականում՝ գրեթե պատրաստի արտադրանքը ստացվել է Հայաստանի ոսկերչական գործարաններ, իսկ հետո արտադրանքն արտահանվել է արդեն որպես ապրանք ԵԱՏՄ - ից։ Այն վարկածի օգտին, որ արդյունաբերական ճյուղում իրական աճ չկա, խոսում է նաեւ էլեկտրաէներգիայի արտադրության գծով անկումը, ինչը տվյալ դինամիկան հասկանալու լավագույն ցուցիչներից մեկն է», - նշում է նա։

Փորձագետը հարցնում է, թե արդյոք  օրինաչափ է ապրանքների արտահանման 44,7 տոկոս աճը։ «Ի՞նչ ենք մենք այդքան շատ արտադրում: Ագրոոլորտն աճում է համեմատաբար համեստ տեմպերով, արդյունաբերությունը՝ նույնպես, եթե, նույնիսկ, հավատարիմ մնաք վիճակագրական ծառայության վարկածին։ Հետևաբար, հաստատվում է այն վարկածը, որ վերաարտահանումն էական դեր է խաղում արձանագրված ցուցանիշների ապահովման գործում», - պարզաբանում է Արամյանը ։ Ընդ որում, ինչպես կարծում է տնտեսագետը, 2022 թվի համեմատ նվազել է ռելոկանտների դերը, քանի որ զգալիորեն կրճատվել է ռուսաստանցիների ներհոսքի աճի տեմպը։

Այսպիսով, ինչպես նշում է Արամյանը, չնայած այն հանգամանքին, որ Հայաստանի ՀՆԱ-ն ընթացիկ տարվա արդյունքներով ավելի շատ կաճի, քան նախատեսված է պետբյուջեով, աճի կառուցվածքի տեսանկյունից 2022 թվականին առկա ռիսկերը պահպանվում են։ «2022 թվականին ՀՆԱ - ի 12,6% աճի առյուծի բաժինը ՝ մոտ 11 տ.կ., պայմանավորված էր չարտահանվող հատվածի աճով։ Տնտեսական աճի վերաբերյալ վերջնական տվյալները կհրապարակվեն փետրվարին, բայց արդեն այսօր կարելի է ասել, որ իրավիճակը չի փոխվի», - պարզաբանում է տնտեսագետը:

Միաժամանակ, պետական ֆինանսների կառավարման գծով միջազգային խորհրդատուն չի կիսում այն տեսակետը, որ վերջին տարիներին արձանագրված տնտեսական աճի ցուցանիշները (2021 թվականին ՀՆԱ - ն աճել է 5,7 տոկոսով, 2022 թվականին՝ 12,6 տոկոսով) վկայում են Հայաստանում ՀՆԱ-ի գեներացման ներուժի ավելացման մասին, որը, ինչպես ավելի վաղ նշվել էր, տարբեր գնահատականներով կազմում է մոտ 4-4,5 տոկոս։

Վիճակագրական մեթոդներով ներուժը գնահատելն անշնորհակալ գործ է, նշում է փորձագետը։ Նա հիշեցնում է, որ 2001-2008թթ. թվում էր, այս մեթոդաբանությամբ հաշվարկելիս ՀՆԱ-ի աճի ներուժը հետևողականորեն աճել է (այդ ժամանակահատվածում Հայաստանի ՀՆԱ-ն 2020թ. 5,9% - ից աճել է մինչև 13,9%)։ 2007 թվի վերջին նույնիսկ աճի ներուժը գնահատվում էր մոտ 7%: Բայց եկավ 2009 թվականը, տնտեսությունը անկում ապրեց 14,1% - ով, և ակնհայտ դարձավ այդ առասպելի սխալ լինելը, քանի որ հաշվետու ժամանակահատվածում աճը պայմանավորված էր արտերկրից դրամական փոխանցումների աճով  և շինարարության ու ծառայությունների ոլորտների հաշվին։

Այս հարցի վերաբերյալ գնահատողական դատողություններ չանելու համար տնտեսագետը հորդորում է կողմնորոշվել ներդրումների առկայության կամ բացակայության, մրցունակ արտադրանքի արտադրության, նույն ծառայությունների արտահանման ուղղությունների և ապագայում այդ գծով աճը պահպանելու ներուժի առկայության վրա: "Երկրի տնտեսական ներուժի ողնաշարն արտահանումն է, հանրապետությունում արտադրվող ապրանքներն ու ծառայությունները արտահանելու ունակությունը' այլ հավասար պայմաններում, այլ ոչ թե՝ շոկային իրավիճակներում", - եզրափակում է Վարդան Արամյանը: